#ესქვეყანაშენია სოციალური კამპანია ქართული საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ისტორია, შეგვიძლია დავიწყოთ 1879 წლიდან, როცა ილია ჭავჭავაძის თაოსნობით პირველი ქართული NGO(არასამთავრობო ორგანიზაცია) - ‘წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოება’ დაარსდა. გამგეობის პირველ თავჯდომარედ აირჩიეს დიმიტრი ყიფიანი, ხოლო წევრები იყვნენ - იაკობ გოგებაშვილი, ივანე მაჩაბელი, აკაკი წერეთელი, რაფიელ ერისთავი, ეკატერინე გაბაშვილი და სხვა საზოგადო მოღვაწეები. ამ ორგანიზაციის დამსახურებით საქართველო, ჯერ კიდევ 21-ე საუკუნის დასაწყისამდე, წერა-კითხვის ცოდნით, მსოფლიოში მოწინავე ადგილს იკავებდა. ორგანიზაციის მეშვეობით, საქართველოში ჩამოყალიბდა ეროვნული საგანმანათლებლო სისტემა: საქართველოს მთლიანი მასშტაბით გაიხსნა ათეულობით სკოლა, ბიბლიოთეკები და კულტურულ-საგანმანათლებლო დაწესებულებები. ესაა ის კაპიტალი, რომელიც სამოქალაქო მოძრაობამ იმ დროისათვის შექმნა.  ამ სისტემის ჩამოყალიბებაში აქტიურად იყო ჩართული ბევრი ოჯახი. საზოგადოება აქტიურად უწევდა დახმარებას ქართველ საზოგადო მოღვაწეებს, მოსწავლეებსა და სტუდენტებს.

#ესქვეყანაშენია სოციალური კამპანია რას ნიშნავს თქვენთვის ტერმინები ‘ქართველობა’ და ‘ევროპელობა’ და თქვენი აზრით, რა გვაერთიანებს? გვინდა, მაგალითად დავით სარაჯიშვილი მოვიყვანოთ - პირველი ევროპული ტიპის მრეწველი, რომელმაც საფრანგეთში სწავლის შემდეგ საქართველოში კონიაკის წარმოების სრულფასოვანი ტექნოლოგია დაამკვიდრა. სარაჯიშვილის ფირმის ნაწარმი მალე გაიცნეს და აღიარეს პარიზში, ლონდონში,ბერლინში, ვენაში, ჟენევაში. ‘შეაერთეთ ქართული გულკეთილობა და პურმარილი ევროპულ საქმიანობასთან და მიიღებთ დავით სარაჯიშვილს. ამ პიროვნებაში სამაგალითოდ იყო შეზავებული საქებარი ქართველობა და საქებარი ევროპელობა. ჩვენი გაევროპელება სწორედ ამ გზით უნდა მოხდეს - როცა თითოეული ჩვენთაგანი ისწავლის ევროპულ საქმიანობას და თან თავის ნაციონალურ ხასიათს არ დაჰკარგავს." (ნ. ჟორდანია) საინტერესოა, რომ სარაჯიშვილმა პირველმა შემოიღო თავის საწარმოებში 8 საათიანი სამუშაო დღე, 9 საათიანი სამუშაოს მოთხოვნის საპასუხოდ. დააწესა ხელფასის შენარჩუნებით შვებულება, ქარხნის მუშებისთვის გახსნა სასადილო, სამკითხველო დარბაზი, ბიბლიოთეკა. მისი ანდერძის მიხედვით, ქარხნებიდან მიღებული შემოსავლის ნაწილი მუშების კეთილდღეობისთვის გასცეს. ასევე, აღსანიშნავია მისი დაარსებული კომიტეტი, რომელსაც ევალებოდა ნიჭიერი ახალგაზრდების გამოვლენა და მათი სწავლის საზღვარგარეთ დაფინანსება.

#ესქვეყანაშენია სოციალური კამპანია იმ ქალების, ვინც უშიშრად იბრძოდნენ სწავლის, მუშაობის, ხმის მიცემის, და სხვა ბევრი უფლებისა და თანასწორობის მოსაპოვებლად.  და ჯერ კიდევ 100 წლის წინ, საქართველოში არსებობდნენ ქალები, რომლებიც იმდროინდელი მძიმე ისტორიული კონტექსტის პირობებშიც კი იბრძოდნენ ქალთა თანასწორობისა და ემანსიპაციისთვის. ამის ერთ-ერთი თვალსაჩინო მაგალითია კატო მიქელაძე - ფემინისტი ქალი, პუბლიცისტი და პოეტი, რომელიც ევროპაში სწავლის შემდეგ, საქართველოში დაბრუნდა და აქტიურად დაიწყო ბრძოლა ქალთა უფლებებისთვის. მისი თაოსნობით, 1917-1918 წლებში რეგიონალური ქსელი "ქალთა ლიგა" ჩამოყალიბდა. ასევე, მან გამოსცა და თავათვე რედაქტორობდა გაზეთს - "ხმა ქართველი ქალისა.’ ამ გაზეთის დაარსებით, მან ბევრ ნიჭიერ ქალს შეუწყო ხელი თვითრეალიზაციაში. კატომ ცხინვალში ცხოვრების დროს, დააარსა ბიბლიოთეკა, სცენის მოყვარულთა წრე, დადგა უფასო წარმოდგენები, ხოლო ქუთაისში, აქტიურად ასწავლიდა ფრანგულ ენას. ასევე, თანამშრომლობდა სხვადასხვა გაზეთთან (‘ბრძოლა’, ‘სოც.დემოკრატები’) და ანონიმურად აქვეყნებდა ფემინისტურ პუბლიკაციებს, თუმცა მისი ტექსტების ამოცნობა შესაძლებელია. საინტერესოა,კატოს სიტყვა(დაბეჭდილია ‘ხმა ქართველი ქალისაში’), რომელიც უნდა წარმოეთქვა 1917 წლის 20 ნოემბრის ეროვნულ ყრილობაზე, მაგრამ აკაკი ჩხენკელმა მას უფლება არ მისცა. 2013 წლიდან, არსებობს კატო მიქელაძის სახელობის ყოველწლიური პრემია, რომელიც დააწესა "ქალთა ფონდმა საქართველოში", რათა ხაზი გაესვას იმ მემკვიდრეობას, რომელიც ქართველ ფემინისტ ქალებს და უფლებადამცველებს გააჩნიათ. ამჟამად, csogeorgia-ს მონაცემებით, საქართველოში 95 ორგანიზაცია მუშაობს გენდერული თანასწორობისა და ქალთა უფლებების დასაცავად. * ფოტო აღებულია პარლამენტის ეროვნული ციფრული ბიბლიოთეკა - 'ივერიელიდან' *

#ესქვეყანაშენია სოციალური კამპანია რა არის სამოქალაქო საზოგადოება? სამოქალაქო საზოგადოება არის სახელმწიფოსგან, ბიზნესისგან, ოჯახისგან დამოუკიდებელი ასოციაციები და ჯგუფები, რომლებიც გავლენას ახდენენ როგორც საზოგადოებაზე, ისე – ხელისუფლებაზე. სამოქალაქო საზოგადოება ერთგულია და ეფუძნება შემდეგ პრინციპებს: – საზოგადოების თითოეული წევრი თავისუფალია; – საზოგადოების ყველა წევრი თანასწორია; საზოგადოებრივი ორგანიზაციები სამოქალაქო საზოგადოების გამორჩეული ნაწილია. csogeorgia-ს მონაცემების მიხედვით, საქართველოში დღეს 891 მოქმედი არასამთავრობო ორგანიზაციაა, რომლებიც სხვადასხვა საზოგადოებრივ პრობლემებზე მუშაობენ.

2019 წლის 1 იანვრიდან საქართველოში სრულად ამოქმედდა დაგროვებითი პენსიის შესახებ საქართველოს კანონი, შესაბამისად, საპენსიო სააგენტოში, დასაქმებულებისა და დამსაქმებლებისგან, კანონით გათვალისწინებული შენატანების გადარიცხვა დაიწყო. გასულმა ორმა თვემ აჩვენა, რომ საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს და, ზოგადად, ა(ა)იპ-ებს, ახალმა რეგულაციებმა თავსატეხი ბევრი მიმართულებით გაუჩინა. კერძოდ, რა პრობლემები შეექმნა ამ ტიპის ორგანიზაციებს და როგორ შეიძლება მათი მოგვარება, „სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტის" ფინანსური მენეჯერი, ეკონომიკურ მეცნიერებათა დოქტორი, დავით ტივიშვილი აგვიხსნის. ესაუბრა მაკა ჯაიანი რა შეცვალა დაგროვებითი პენსიის შემოღებამ საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საქმიანობაში? დავით ტივიშვილი – მოგეხსენებათ, საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს, ა(ა)იპ-ებს, მეტწილად, პროგრამული დაფინანსება აქვთ და ეს, ამ კონტექსტში, ძალიან ბევრ რამეს ცვლის. ერთი დაქირავებულის ხელფასი, სარგებელი, ა(ა)იპ-ებში რამდენიმე ნაწილად არის გაყოფილი, შეიძლება, ხელფასის სახით გაცემული 100 ლარი სამი სხვადასხვა პროექტიდან ფინანსდებოდეს. შესაბამისად, მაგალითად, შპს-ს ბუღალტრისგან განსხვავებით, ა(ა)იპ-ის ბუღალტერს ფინანსური ოპერაციის, არა ერთხელ, არამედ, სამჯერ ჩატარება უწევს. ამ ცვლილებების ფონზე, 2019 წლის 1 იანვრიდან, ა(ა)იპ-ების ფინანსისტებს უნდა გადაეხედათ ყველა მოქმედი შრომითი მომსახურების კონტრაქტისათვის. იქ გაწერილი იყო, რომ დარიცხული ხელფასიდან მხოლოდ საშემოსავლო გადასახადი - 20% კავდებოდა და, თუკი, პირობითად, 100 ლარი იყო დარიცხული ხელფასი, დასაქმებული ხელზე 80 ლარს იღებდა. ახალი რეგულაციებით, ეს ვითარება შეიცვალა - დასაქმებულის მიერ ხელზე ასაღები თანხა დამატებით 1,6% მცირდება. 2019 წლის 1 იანვრიდან, ა(ა)იპ-ების ფინანსისტებს მოუწიათ ყველა თანამშრომლის დაბადების თარიღის გადამოწმება. ახალი საგადასახადო კანონმდებლობით, ქალები, რომლების 2018 წლის 6 აგვისტოს მდგომარეობით - 55, მამაკაცების შემთხვევაში - 60 წლის იყვნენ, ახალ საპენსიო სქემაში ნებაყოფლობით ერთვებიან, დანარჩენი თანამშრომლები კი, ორ ნაწილად იყოფიან. პირველი ჯგუფია, ის პირები, ვისაც 40 წელი 2018 წლის 6 აგვისტოს მდგომარეობით არ შესრულებია - ესენი ახალ საპენსიო სქემაში ავტომატურად ერთვებიან. მეორე ჯგუფს შეადგენენ 40-დან 55 წლამდე ასაკის ქალები და 40-დან 60 წლამდე ასაკის მამაკაცები, რომლებსაც შეუძლიათ, ახალ საპენსიო სქემაში ჩართვიდან სამი თვის შემდეგ, უარი თქვან დაგროვებითი პენსიის შენატანის გაკეთებაზე და სისტემიდან გავიდნენ. დაქირავებული საპენსიო სისტემაში ჩართულად ითვლება მაშინ, როდესაც საპენსიო სააგენტოს მისი დეკლარაცია პირველად წარედგინება. აქედან სამი თვე ის იხდის შესაბამის შენატანს, შემდეგი ორი თვის განმავლობაში კი, სქემიდან გასვლის უფლება აქვს, თუმცა, უკვე გაკეთებული შენატანი უკან უბრუნდება. პირველი, რაც ზედაპირზე ჩანს, არის ის, რომ ა(ა)იპ-ების ფინანსისტებს საქმე მნიშვნელოვნად მოემატა... დავით ტივიშვილი –  რა თქმა უნდა. წარმოიდგინეთ მდგომარეობა ფინანსისტისა, რომელმაც, როგორც მინიმუმ, სამ კატეგორიად უნდა დაყოს თანამშრომლები - ისინი, ვინც, ასაკის მიხედვით, უპირობოდ ერთვებიან ახალ საპენსიო სქემაში; ისინი, ვინც სამი თვის განმავლობაში უნდა იყვნენ ჩართულნი ამ სისტემაში და შემდეგ, შეიძლება, დარჩნენ ან დატოვონ ის; ისინი, ვინც თავიდანვე უნდა გადაწყვიტონ, უნდათ თუ არა დაგროვებითი საპენსიო შენატანების გაკეთება. გარდა იმისა, რომ, პროგრამული დაფინანსება, თავისთავად, მეტ საქმეს აჩენს, გასათვალისწინებელია ისიც, რომ საპენსიო შენატანი არ კეთდება მხოლოდ ხელფასიდან - ის ეხება ყველა სარგებელს, ყველა შემოსავალს, რომელსაც დასაქმებული იღებს. ეს შეიძლება იყოს მომსახურება, მივლინება, ჰონორარი და ა.შ. - რეზიდენტი პირის ყველა სარგებელი, ქირის, იჯარისა და საინვესტიციო შემოსავლის გარდა. დაგროვებითი პენსიის შესახებ საქართველოს კანონით, „ხელფასი" იშიფრება, როგორც „მომსახურების გაწევით მიღებული შემოსავალი, რომელიც იბეგრება წყაროსთან და საგადასახადო კოდექსის 101-ე მუხლით გათვალისწინებულ ხელფასის სახით მიღებულ შემოსავალს უკავშირდება". ნახეთ, როგორი ვითარებაა: სადღეღამისო სამივლინებო ხარჯი, საქართველოს კანონმდებლობით, არის 15 ლარი. ეს მოძველებული რიცხვია, 2005 წლის ტარიფი, რომელიც აღარ შეესაბამება რეალობას. ამდენად, ორგანიზაციები მივლინებისთვის მეტ თანხას გასცემენ - 30-50 ლარს. ვთქვათ, გავეცით 50 ლარი, აქედან, 35 ლარი, ის, რაც კანონით გათვალისწინებულ 15 ლარზე მეტია, ითვლება გაცემულ სარგებლად, მიღებულ შემოსავლად და საპენსიო შენატანებით იბეგრება. სამწუხაროდ, ყველა ა(ა)იპ-ში არ აქვთ მაღალკვალიფიციური ბუღალტრის დაქირავების ფუფუნება, მწირი შემოსავლების გამო, ბევრგან მენეჯერიც კი ითავსებს ამ საქმეს, რაც შეცდომის დაშვების რისკს ზრდის. ბევრი გვეხმიანება და ვიცით, რა სირთულეების წინაშე დგანან ამ, ერთი შეხედვით, წვრილმანი ნიუანსების გამო. მით უმეტეს, რომ თავად საპენსიო სააგენტოსთვისაც პრობლემური საკითხების მთელი რიგი გამოიკვეთა. კიდევ ერთი ძალიან დიდი პრობლემა იქმნება, 2018 წლის 6 აგვისტოს მდგომარეობით, 40-დან 55 წლამდე ასაკის ქალებისა და 40-დან 60 წლამდე ასაკის მამაკაცების შემთხვევაში, რომლებსაც შეუძლიათ, ახალ საპენსიო სქემაში ჩართვიდან სამი თვის შემდეგ, უარი თქვან დაგროვებითი პენსიის შენატანის გადახდაზე და გავიდნენ სისტემიდან. კანონის მიხედვით, სავალდებულო სამი თვის გასვლის შემდეგ, მათ უნდა დაწერონ შესაბამისი განცხადება და, ორი თვის განმავლობაში, გადახდილი თანხა უკან უნდა დაუბრუნდეთ. მთელი რიგი დონორებისა სპეციფიურად უყურებს საპენსიო გადასახდელებს. მაგალითად, ევროკავშირისთვის, USAID-ისთვის უკან დაბრუნებული ეს თანხები ხარჯად არ ითვლება. თუკი ადამიანი არის საპენსიო სქემაში, მის შენატანს დონორი გითვლის ხარჯად და ამას შესაბამის დოკუმენტაციაში აჩვენებ, მაგრამ უკან დაბრუნებულ ამ თანხებს ადგილს, ფაქტობრივად, ვერ უძებნი. ეს განსაკუთრებით საგანგაშოა მაშინ, როცა პროექტი, რომლის ფარგლებშიც კონკრეტული შენატანები გაკეთდა, უკვე დასრულებულია. ამიტომ, იძულებული ხდები, ასწორო დოკუმენტაცია, მოიწვიო აუდიტი და გასწიო დამატებითი ხარჯები, რისი საშუალებაც ყველა ა(ა)იპ-ს არა აქვს. მოგეხსენებათ, ეს დაბრუნებული თანხაც ორი სახისაა - დასაქმებულისა და დამსაქმებლის. დასაქმებულის საპენსიო შენატანი უნდა დააკავო ხელფასიდან, როგორც საშემოსავლო გადასახადი, მაგრამ არის დამსაქმებლის წილიც, რომელიც კავდება ორგანიზაციისგან. მთელი რიგი ა(ა)იპ-სა არ იყვნენ, ან შეცდომით იყვნენ ინფორმირებული ამ ნაწილის თაობაზე და ჯამური 4% პირდაპირ ხელფასიდან დააკავეს. ამან გამოიწვია ის, რომ ბევრს შეცდომით აქვს დაანგარიშებული საპენსიო შენატანი, შეცდომით - საშემოსავლო გადასახადი, შეცდომით - ხელზე ასაღები თანხა და ახლა ცდილობს ყველაფერი ეს გაასწოროს. ამასთან, ჯერაც გაურკვეველია, როგორ დაბრუნდება უკან ეს შენატანები. იყო საუბარი, რომ დასაქმებულს თავისი 2% დაუჯდება ანგარიშზე და დამსაქმებელს - თავისი, რაც არ იყო ცუდი გამოსავალი. შემდეგ, საპენსიო სააგენტოს ცხელ ხაზთან კომუნიკაციის შედეგად, აღმოჩნდა, რომ სააგენტოს არ აქვს რესურსი, ადამიანებს სათითაოდ ჩაურიცხოს ეს თანხები. ბოლო ინფორმაციით, მთელ ამ თანხას დამსაქმებელს დაუბრუნებენ, რაც იმას ნიშნავს, რომ ორგანიზაციას მოუწევს თანამშრომლებზე მათი დანაწილება, ყველა იმ თეთრისა და ლარის ხელახლა დაანგარიშება, რომელიც სხვადასხვა პროექტიდან იმ სამი თვის განმავლობაში იანგარიშა. ამას დავამატოთ ისიც, რომ, ადამიანებს, რომლებიც დატოვებენ ახალ საპენსიო სქემას, შეუძლიათ, მოგვიანებით, ისევ ჩაერთონ მასში. ბუღალტერია პროცედურებზე დაფუძნებული სფეროა და ბოლომდე გაუთვლელი ცვლილებები ბევრ სირთულეს იწვევს. საერთო ჯამში, ეს ყველაფერი საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საქმიანობაში ბევრ რამეს ცვლის: ბუღალტრებს მოემატა საქმე, გართულდა ადმინისტრირება და არსებობს ხარვეზები, რომლის გამოსწორებაც პარალელურ რეჟიმში ხდება. კიდევ რა ხარვეზები არსებობს? დავით ტივიშვილი –  მაგალითად, კანონში არ არის გაწერილი ისეთი მნიშვნელოვანი რამ, როგორიცაა საპენსიო შენატანების დეკლერაციის ჩაბარების ვადები. საპენსიო სააგენტოს ცხელ ხაზთან კომუნიკაციისას, თავიდან, დეკლარაციას ყოველთვიურად ითხოვდნენ. შემდეგ, როცა დაინახეს, რომ ეს დოკუმენტი საპენსიო შენატანების შესახებ ინფორმაციას თარიღების მიხედვით არ აჩვენებდა, რაც მათ ესაჭიროებოდათ, ყოველდღიური დეკლარაციები მოითხოვეს. ვისაც ერთი წელი მაინც უმუშავია ბუღალტერიაში, იცის, რომ ეს წარმოუდგენელი რამაა. შედარებისთვის: საგადასახადო დეკლარაციები ბარდება მომდევნო თვის 15 რიცხვამდე, ამასთან, არის მოგვიანებით აღმოჩენილი შეცდომების ელექტრონულად გასწორების შესაძლებლობა. ამ შემთხვევაში, მსგავს შესაძლებლობას მოკლებულნი ვართ. იყვნენ ენთუზიასტები, რომლებსაც 3-4 ოპერაცია აქვთ დღის განმავლობაში და ყოველდღიური დეკლარაციების ჩაბარება სცადეს, მაგრამ ეს არც მათ გამოუვიდა - სააგენტოს საიტმა ამ დატვირთვას ვერ გაუძლო. ეს მოთხოვნა, ტექნიკური პრობლემების გამო, დროებით გადაიდო, სიტუაცია გაურკვეველი დარჩა. ორგანიზაციების დიდი ნაწილი, დეკლარაციას ყოველ თვე აბარებს, მაგრამ - დაუდგენელი ზედა ზღვრით, რადგან კანონში ეს გაწერილი არ არის. კიდევ - როცა ადამიანს ახალი საპენსიო სქემიდან გასვლა უნდა, ელექტრონულ განცხადებას ვერ წერს, ადგილზე უნდა მივიდეს, განცხადება ქაღალდზე დაწეროს, რიგში იდგეს და ჩააბაროს, რაც ციფრულ ეპოქაში წარმოუდგენელია. როგორც წესი, მსგავსი სისტემების ამოქმედება ჯერ სატესტო რეჟიმში ხდება და ამ დროს სწორდება ხარვეზები, კეთდება ის, რისი გაკეთებაც ჩვენ ახლა რეალურ დროში გვიწევს. რა დაგანახათ ამ ორმა თვემ, რა არის ახალ საპენსიო სისტემაში აუცილებლად შესაცვლელი? დავით ტივიშვილი –  ყველაზე მთავარი პრობლემა, რაც საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს გვაქვს არის ის, რომ, ამ ხნის განმავლობაში, საიტი მუშაობდა წარმოუდგენლად ცუდად. ორგანიზაციები, ფაქტობრივად, ვერ ახერხებდნენ, დეკლარაციების ატვირთვას და გადაგზავნას. ჩვენ ორგანიზაციას, მაგალითად, დასჭირდა 5 დღე, მიუხედავად იმისა, რომ ყველაფერი მზად ჰქონდა. საპენსიო სააგენტოს საიტი ამ რაოდენობის ინფორმაციის მიღებაზეც არ იყო გათვლილი, შესაბამისად, ყოველდღიური დეკლარაციების ატვირთვა პრობლემას წარმოადგენს. საპენსიო სააგენტო სერიოზული შეცდომას დაუშვებს, თუკი დეკლარაციების ატვირთვას ყოველდღიურად მოითხოვს და, არა მხოლოდ, საიტის გაუმართაობის გამო. საკმაოდ დიდი პრაქტიკა აქვს ამ კუთხით შემოსავლების სამსახურს, რომლის სასახელოდაც უნდა ითქვას, რომ ინფორმაციის მომზადებისათვის ბევრად უფრო გონივრულ ვადებს აწესებს და იძლევა დეკლარაციის ნებისმიერ დროს ელექტრონულად დაზუსტების შესაძლებლობას. მიუხედავად, პერიოდულად წარმოქმნილი ტექნიკური ხარვეზებისა, მისი სისტემა ნორმალური მუშაობის საშუალებას ქმნის. საპენსიო სააგენტოში გადაგზავნილ მასალებში ერთი შეცდომაც რომ გაგეპაროს, უნდა წახვიდე სააგენტოში, დადგე რიგში, დაწერო განცხადება ქაღალდზე, უნდა იწვალო და ჩააბარო. წარმოიდგინეთ, რამდენი დროის ხარჯვა და როგორი დისკომფორტია ეს დღეს, 21-ე საუკუნეში, მით უმეტეს - ყოველდღიურ რეჟიმში. ვთქვათ, გაიცა ხელფასი 50 კაცზე. იმავე საღამოს ბუღალტერი უნდა დაჯდეს, შეიყვანოს ყველა ადამიანის სახელი და გვარი, მისამართი, სხვა პირადი მონაცემები, დაიანგარიშოს შენატანების რაოდენობა და მერე საპენსიო სააგენტოს ხარვეზიანად მომუშავე საიტზე ატვირთოს. ერთხელ გავაკეთეთ ეს ფინანსისტებმა და ვიცით, რომ ყოველდღიურად ამის გაკეთება წარმოუდგენელია. ამდენად, კანონში აუცილებლად უნდა ჩაიწეროს დეკლარაციის ატვირთვის თარიღი - ყოველი საანგარიშო თვის მომდევნო თვის კონკრეტული რიცხვი, გონივრული ვადები და შესაბამისი დეტალიზებაც მოხდეს. ეს გონივრული იქნება, რადგან, სხვაგვარად, პროცესი ჩვენთვისაც დიდ და დაუძლეველ ტვირთად იქცევა. შედეგად, ბევრს მოუწევს უნებლიე შეცდომების დაშვება, ამას საკმაო ჯარიმები მოჰყვება, რაც, ამ პირობებში, უსამართლოა. დაგროვებითი პენსიის შესახებ საქართველოს კანონში გარკვევით უნდა ეწეროს ისიც, რომ არსებული საპენსიო განაკვეთი არ გაიზრდება. ამჯერად, ის შეადგენს 2-2%-ს და არ არსებობს იმის გარანტია, რომ ეს გადასახდელი ხვალ, პირობითად, 4-5% არ გახდება. ამ საკითხთან დაკავშირებით არანაირი განცხადება არ გაკეთებულა, ადამიანებისთვის კი, ნებისმიერ პროცენტს მნიშვნელობა აქვს, შესაბამისად, ეს საკითხი ცხადი და გარანტირებული უნდა იყოს. კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი რამ: ორგანიზაციას უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, საიტზე გადაამოწმოს, არის თუ არა სქემაში ჩართული მოქალაქე, რომელთანაც ხელშეკრულებას აფორმებს. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ერთჯერადი მომსახურებების ხელშეკრულებების გაფორმების დროს. ისევე, როგორც, მაგალითად, ცესკო-ს საიტი, საპენსიო სააგენტოს საიტიც უნდა იძლეოდეს, პირადი ნომრისა და ვინაობის საშუალებით, პიროვნების იდენტიფიცირების საშუალებას. საპენსიო სააგენტოს ცხელ ხაზზე გვითხრეს, რომ ამ მოქალაქეს შეუძლია მივიდეს და შესაბამისი ცნობა აიღოს. თუმცა, იმის გათვალისწინებით, რა დროსა და ბიუროკრატიასთან არის ეს დაკავშირებული, დიდი ალბათობით, ადამიანი, რომელიც, მაგალითად, მოვიდა და წყლის მილი შეაკეთა, ამ ცნობის ასაღებად არ დაიხარჯება. მოკლედ რომ ვთქვათ, ახალ საპენსიო სქემაში და შესაბამის კანონში არის ხარვეზები, რომლის გასწორების გარეშეც, პრობლემები გაღრმავდება. რას ურჩევდით ა(ა)იპ-ს, რა უნდა გაითვალისწინონ მათ ახლა, იქამდე, ვიდრე არსებული ხარვეზები გასწორდება? დავით ტივიშვილი –  ყველაზე მთავარი არის ის, რომ ასაკის მიხედვით, საჭირო სამ ჯგუფად დაყონ თანამშრომლები, იმ ასაკების მიხედვით, რომლის შესახებაც ზემოთ ვისაუბრეთ; გაარკვიონ, მესამე ჯგუფიდან ვინ მიმართა საპენსიო სააგენტოს სქემაში ჩართვის განცხადებით; ყურადღება მიაქციონ მეორე ჯგუფის ადამიანების გადაწყვეტილებას, ახალი სისტემის დატოვების ან ხელახალი ჩართვის თაობაზე. უნდა გაითვალისწინონ, რომ დარიცხული ხელფასიდან კავდება ჯერ დასაქმებულის გადასახდელი 2%, შემდეგ იანგარიშება საშემოსავლო გადასახადი, დარჩენილი კი ხელზე გასაცემ თანხას წარმოადგენს. გაითვალისწინონ, ასევე, რომ დაგროვებითი პენსიის 2%-ით იბეგრება რიგი ადამიანებისა, რომლებიც საშემოსავლო გადასახადის ნაწილში შეღავათით სარგებლობენ, მაგალითად, საქართველოს ტერიტორიული მთლიანოსთვის ბრძოლის ვეტერანები, რომელებსაც 3000 ლარამდე ხელფასი არ ებეგრებოდათ. ყველამ უნდა გადაამოწმოს, რა პერიოდში უბრუნდება უკან სქემიდან გასული ადამიანების შენატანები. თუ ეს პროექტების დასრულებამდე ხდება, ნაკლები სანერვიულო აქვთ, რადგან მათი ბიუჯეტის სხვა ხაზებში გადანაწილების შესაძლებლობა ექნებათ. თუ ეს თანხები პროექტის დასრულების შემდეგ უბრუნდებათ, ამის შესახებ დონორებს დროულად აცნობონ, რომ, პროექტის დასრულებისას, პრობლემები თავიდან აიცილონ. ზოგადად, უნდა ითქვას, რომ დაგროვებითი საპენსიო სისტემის წინააღმდეგნი ჩვენ არ ვართ. მთავარია, ის ნებაყოფლობითობაზე იყოს დაფუძნებული, გახდეს იმდენად დახვეწილი და მიმზიდველი, იმდენად კონკურენტუნარიანი, რომ ადამიანს მასში ჩართვის სურვილი და არჩევანი ჰქონდეს.

2019 წლის 1 იანვრიდან საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისთვის ახალი საგადასახადო რეგულაცია ამოქმედდა - შეიცვალა მოგების გადასახადით მათი დაბეგვრის წესი. რას ცვლის ეს მესამე სექტორისთვის და, ზოგადად, რამდენად ჯანსაღ საგადასახადო გარემოში უწევთ მუშაობა საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს? ეს საკითხები „სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტის" მთავარ იურისტ ლევან ფანიაშვილთან გავარკვიეთ. ესაუბრა მაკა ჯაიანი რატომ არის მნიშვნელოვანი საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისთვის ხელსაყრელი საგადასახადო გარემოს არსებობა? ლევან ფანიაშვილი –  საზოგადოებრივი ორგანიზაციები, როგორც სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზებული ნაწილი, სხვადასხვა სფეროში, საზოგადოებრივად სასარგებლო მიზნების მისაღწევად იქმნებიან. საუკეთესო ევროპული გამოცდილებით, სახელმწიფო საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს განიხილავს, როგორც მნიშვნელოვან პარტნიორს დემოკრატიის განვითარების, რეფორმების განხორციელების, სიღარიბის დაძლევისა, თუ სხვა საზოგადოებრივად მნიშვნელოვანი მიმართულებით. შესაბამისად, სახელმწიფო იყენებს საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მხარდაჭერის პირდაპირ და ირიბ ფორმებს. ეს გამოიხატება საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისთვის სახელმწიფო ინსტიტუციების მიერ პირდაპირი დაფინანსების გაცემასა და ორგანიზაციების შესაძლებლობას, ჰქონდეთ შემოსავლების დივერსიფიცირებული წყაროები. გარდა ამისა, რიგი ქვეყნებისა, საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისთვის ადგენს შეღავათიან საგადასახადო გარემოს, რაც საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მხარდაჭერის მნიშვნელოვან ფორმად შეიძლება განვიხილოთ. ხელსაყრელი საგადასახადო გარემო, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საარსებო გარემოს შემადგენელი მნიშვნელოვანი კომპონენტია. საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საარსებო გარემო კომპლექსური საკითხია და მასში მოიაზრება მექანიზმების, რეგულაციებისა და პოლიტიკის დოკუმენტების ერთობლიობა. ხელსაყრელია გარემო რომელიც, ერთი მხრივ, იძლევა ახალი საზოგადოებრივი ორგანიზაციების, ხელოვნური საკანონმდებლო ბარიერების გარეშე, დაფუძნებისა და საქმიანობის შესაძლებლობას, ხოლო, მეორე მხრივ, ხელს უწყობს არსებული საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ფუნქციონირებისა და განვითარების შესაძლებლობებს. როცა საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ფუნქციონირების შესაძლებლობაზე ვსაუბრობთ, საკვანძო მნიშვნელობა ენიჭება მათ ფინანსურ მდგრადობას, შესაძლებლობას, მიიზიდონ ფინანსური რესურსები საწესდებო მიზნების განსახორციელებლად. მათი საქმიანობის მიზანი არ არის მოგების მიღება. თუმცა, საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს უფლება აქვთ ეწეოდნენ დამხმარე ხასიათის ეკონომიკურ საქმიანობას. სხვანაირად რომ ვთქვათ, შეუძლიათ, ეკონომიკური საქმიანობა გამოიყენონ როგორც შემოსავლის გენერირებისა და საწესდებო მიზნის მიღწევის საშუალება. აქედან გამომდინარე, მნიშვნელოვანია, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საგადასახადო დაბეგვრისას, გათვალისწინებული იქნეს საზოგადოებრივი ორგანიზაციების არსი, სამართლებრივი ბუნება და დადგინდეს განსაზღვრული საგადასახადო შეღავათები. ეს გამართლებულია იმითაც, რომ ორგანიზაციები მოგებას ვერ ანაწილებენ დამფუძნებლებსა და წევრებს შორის და ის აუცილებლად უნდა მოხმარდეს თავად ამ ორგანიზაციის განვითარებას. როგორია საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საგადასახადო გარემო საქართველოში? ლევან ფანიაშვილი –  საზოგადოებრივი ორგანიზაციების შექმნისა და საქმიანობის მარეგულირებელი საკანონმდებლო გარემო საქართველოში, მეტწილად, დადებითად შეიძლება შეფასდეს. საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საქმიანობის მარეგულირებელმა სამართლებრივმა გარემომ და საგადასახადო პოლიტიკამ წლების განმავლობაში ცვლილებები განიცადა. საზოგადოებრივი ორგანიზაციების (ქართული კანონმდებლობით მათ არასამეწარმეო იურიდიული პირები ჰქვია) დაფუძნება-რეგისტრაციის კანონმდებლობა საქართველოში ერთ-ერთი ყველაზე მარტივია. რაც შეეხება საგადასახდო კანონმდებლობას, მანაც განვითარების რამდენიმე ეტაპი განვლო. საგადასახადო კოდექსით დაწესებულია საგადასახადო შეღავათები გრანტის ხელშეკრულებით გათვალისწინებული საქონლის იმპორტისას ან მომსახურების მიღებისას - დამატებული ღირებულებისა და იმპორტის გადასახადზე საგადასახადო შეღავათები; ორგანიზაციებისთვის შეღავათები დგინდება ქონების გადასახადზეც. ქონების გადასახადის გადახდისაგან გათავისუფლებულია ორგანიზაციის ქონება, თუ ორგანიზაცია არ იყენებს მას ეკონომიკური საქმიანობისთვის. თუმცა, აღსანიშნავია, რომ ეს შეღავათი არ ეხება მიწის სახით არსებულ ორგანიზაციის ქონებას; ასევე, აღსანიშნავია, ქველმოქმედების განხორციელებასთან დაკავშირებული საგადასახადო შეღავათი. აღნიშნული გულისხმობს, მეწარმე სუბიექტის შესაძლებლობას მოგების გადასახადის მიზნებისთვის, ერთობლივი შემოსავლიდან გამოქვითოს საქველმოქმედო ორგანიზაციაზე გაცემული შემოწირულობა, კოდექსით დადგენილი ნორმის ფარგლებში. ეს არ არის სპეციალურად ორგანიზაციებისთვის დადგენილი საგადასახადო შეღავათი, იგი ქველმოქმედების განმახორციელებელი მეწარმე სუბიექტისთვის დადგენილი შეღავათია და ქველმოქმედების განვითარების სტიმულირების ერთ-ერთი მნიშვნელოვან მექანიზმს წარმოადგენს. 2019 წლის 1 იანვრიდან ამოქმედდა ორგანიზაციების მოგების გადასახადით დაბეგვრის ახალი, ე. წ. ესტონური მოდელი (საწარმოებისათვის იგი 2017 წლის 1 იანვრიდან მოქმედებს), რომელმაც არსებითად შეცვალა ორგანიზაციების მოგების გადასახადით დაბეგვრისადმი მიდგომა. როგორც საგადასახადო კოდექსში ცვლილების კანონის პროექტის განმარტებით ბარათშია მითითებული, მოგების გადასახადით დაბეგვრის ამ ახალ მოდელზე საზოგადოებრივი ორგანიზაციების გადაყვანა, ფაქტობრივად, ნიშნავს მათ გათავისუფლებას ამ გადასახადისგან, რადგან ისინი მოგებას არ ანაწილებენ. უფრო კონკრეტულად, რას ცვლის საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისთვის მოგების გადასახადით დაბეგვრის ახალი მოდელი? ლევან ფანიაშვილი –  2019 წლის 1 იანვრამდე, მოგების გადასახადით დაბეგვრისაგან თავისუფლდებოდა ორგანიზაციის (მათ შორის, არასამეწარმეო იურიდიული პირის) მიერ მიღებული გრანტები, საწევრო შენატანები და შემოწირულობები. ხოლო ორგანიზაციის მიერ ეკონომიკური საქმიანობით მიღებული შემოსავლები ჩვეულებრივად იბეგრებოდა მოგების გადასახადით. 2019 წლის 1 იანვრიდან, ორგანიზაციის მოგების გადასახადით დაბეგვრისათვის განმსაზღვრელია არა შემოსავლის სახე ან წყარო (გრანტი, შემოწირულობა, ეკონომიკური საქმიანობა და სხვა), არამედ, მის მიერ გაწეული ხარჯების თავსებადობა ორგანიზაციის მიზნებთან ან ეკონომიკური საქმიანობის განხორციელების მიზნობრიობასთან. შესაბამისად, 2019 წლის 1 იანვრიდან საგადასახადო კოდექსიდან ამოღებული იქნა პუნქტები რომელიც მოგების გადასახადისაგან ათავისუფლებდა გრანტს, საწევრო შენატანს ან შემოწირულობებს. მოქმედი მოდელით, ორგანიზაციის მოგების გადასახადით დაბეგვრის ობიექტი განისაზღვრება მხოლოდ იმ ორგანიზაციებისთვის, რომლებიც ახორციელებენ ეკონომიკურ საქმიანობას, ამასთან, მოგების გადასახადით დაიბეგრება ის ხარჯები და გადახდები, რომელიც არ აკმაყოფილებს კოდექსით გათვალისწინებულ მოთხოვნებს. სხვანაირად რომ ვთქვათ, მოგების გადასახადი დგინდება მხოლოდ ეკონომიკური საქმიანობის განმახორციელებელი ორგანიზაციებისთვის. ამავდროულად, გადასახადის ობიექტის განსაზღვრისათვის ამოსავალია გაწეული ხარჯები, ანუ, ამ ხარჯების შესაბამისობა საგადასახადო კოდექსით დადგენილ ლეგიტიმურ მიზნებთან და ფარგლებთან. თუ, ორგანიზაცია შემოსავალს იყენებს საწესდებო მიზნების, საქველმოქმედო საქმიანობის ან საგრანტო ხელშეკრულების მიზნობრიობისთვის, აგრეთვე, ეკონომიკური საქმიანობის განსახორციელებლად, მასზე მოგების გადასახადს არ იხდის. უფრო დეტალურად რომ გავშალოთ, საქართველოს საგადასახადო კოდექსის მიხედვით (მუხლი 97.2), მოგების გადასახადით დაბეგვრის ობიექტი ორგანიზაციისთვის, რომელიც ახორციელებს ეკონომიკურ საქმიანობას, არის: 1) გაწეული ხარჯი ან სხვა გადახდა, რომელიც არ არის დაკავშირებული ეკონომიკურ საქმიანობასთან ან/და არ გამომდინარეობს ამ ორგანიზაციის საქმიანობის მიზნიდან (მათ შორის, არ არის დაკავშირებული საქველმოქმედო საქმიანობასთან ან არ გამომდინარეობს გრანტის ხელშეკრულების მიზნიდან); 2) უსასყიდლოდ საქონლის მიწოდება/მომსახურების გაწევა ან/და ფულადი სახსრების გადაცემა, თუ ეს არ გამომდინარეობს ამ ორგანიზაციის საქმიანობის მიზნიდან; 3) საქართველოს საგადასახადო კოდექსით დადგენილ ზღვრულ ოდენობაზე მეტი ოდენობით გაწეული წარმომადგენლობითი ხარჯი. რამდენჯერმე ხაზგასმით ახსენეთ და განვმარტოთ, რა როლი ენიჭება საზოგადოებრივი ორგანიზაციის საქმიანობის მიზნებს, საგადასახადო დაბეგვრის თვალსაზრისით? ლევან ფანიაშვილი –  საგადასახადო კოდექსი, ორგანიზაციის მოგების გადასახადით დაბეგვრას უკავშირებს მის მიერ ისეთი ხარჯების გაწევას, რაც არ არის დაკავშირებული ეკონომიკურ საქმიანობასთან ან არ გამომდინარეობს ამ ორგანიზაციის მიზნებიდან. საგადასახადო კოდექსის არსებული ჩანაწერი გარკვეული ინტერპრეტაციის საშუალებას შეიძლება იძლეოდეს ორგანიზაციის მიზნების განმარტების კუთხით. თუმცა, თუ ვიხელმძღვანელებთ საგადასახადო კოდექსის ცვლილების საერთო მიზნებიდან და ორგანიზაციების საქმიანობის სპეციფიკიდან. უფრო ლოგიკურია ისეთი განმარტება რომლის მიხედვითაც, მოგების გადასახადით დაბეგვრას არ ექვემდებარება ის ხარჯები, რომელიც გამომდინარეობს ორგანიზაციის საწესდებო საქმიანობის მიზნებიდან, აგრეთვე დაკავშირებულია საქველმოქმედო საქმიანობასთან ან/და გამომდინარეობს გრანტის ხელშეკრულების მიზნებიდან. თუმცა, შესაძლო გაუგებრობების თავიდან აცილების მიზნით, რეკომენდებულია ორგანიზაციის სადამფუძნებლო დოკუმენტში/წესდებაში კონკრეტულად გაიწეროს ორგანიზაციის საქმიანობის მიმდინარე მიზნები. გარდა ამისა, შესაძლებელია წესდებაში მიეთითოს ორგანიზაციის საქმიანობის ყველა შესაძლო მიმართულება ან/და ისეთი ზოგადი საქმიანობის მიზანი, რომელიც ორგანიზაციის საქმიანობის მიზნობრიობას მოქნილს გახდის (მაგ: საქველმოქმედო საქმიანობის განხორციელება, დემოკრატიის მშენებლობა და სხვა). საგადასახადო სფეროში კიდევ რა ცვლილებების საჭიროებას ხედავთ ? ლევან ფანიაშვილი –  ზოგადად, შეიძლება ითქვას, რომ საგადასახადო გარემო საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისთვის, მეტწილად, დადებითად შეიძლება შეფასდეს, თუმცა, არის საკითხები, რომელიც შემდგომ გაუმჯობესებას საჭიროებს. აღსანიშნავია, რომ საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მოგების გადასახადით დაბეგვრის არსებული მოდელი ახალია და მის დანერგვას პრაქტიკაში შეიძლება გარკვეული პრობლემები მოჰყვეს, მათ შორის საგადასახადო ორგანოების მხრიდან ნორმების არასათანადო განმარტების კუთხით. ამდენად, ამ მიმართულებით შეიძლება კოდექსში გარკვეული დამატებითი ცვლილებების შეტანის საჭიროებაც წარმოიშვას. ეს კოდექსი, საზოგადოებრივი ორგანიზაციის მოგების გადასახადით დაბეგვრას უკავშირებს ორგანიზაციის მიერ ისეთი ხარჯების გაწევას, რაც არ არის დაკავშირებული ორგანიზაციის მიზნებთან. საგადასახადო კოდექსში შესატანი ცვლილებების პირველადი ვარიანტი ავიწროვებდა ლეგიტიმური ხარჯების ფარგლებს - ერთგვარად ზღუდავდა მხოლოდ ორგანიზაციის მიზნებით. ეს გამოიწვევდა მოგების გადასახადით დაბეგვრის ობიექტში ყველა იმ ხარჯის მოქცევას, რაც პირდაპირ არ გამომდინარეობდა ორგანიზაციის საწესდებო მიზნებიდან. ამ ბუნდოვანების აღმოფხვრის მიზნით, „სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტმა", პარტნიორ ორგანიზაციებთან ერთად, წინადადებებით მიმართა საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს. საქართველოს ფინანსთა სამინისტრომ ნაწილობრივ გაითვალისწინა ჩვენ მიერ წარდგენილი წინადადებები, რაც აისახა კიდეც საგადასახადო კოდექსში (გაფართოვდა ლეგიტიმური ხარჯების ფარგლები და მას დაემატა, საქველმოქმედო საქმიანობა და საგრანტო ხელშეკრულების მიზნობრიობა). საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საარსებო გარემოზე საუბრისას, მნიშვნელოვანი კომპონენტია მათ მიერ მოხალისეობრივი რესურსის გამოყენების შესაძლებლობა. ცვლილებებს საჭიროებს ამ მხრივ არსებული სამართლებრივი ბაზაც. საქართველოს კანონი „მოხალისეობის შესახებ" ძალაში 2015 წლის 30 დეკემბერს შევიდა. ეს იყო სახელმწიფოს მხრიდან წინ გადადგმული ნაბიჯი, ქვეყანაში მოხალისეობითი ურთიერთობის სამართლებრივი რეგლამენტაციის მიმართულებით. კანონის მიღებით, საქართველოს კანონმდებლობაში პირველად დარეგულირდა ორგანიზაციული მოწესრიგების პირობებში მოხალისეობასთან დაკავშირებული ურთიერთობები. ასევე, განისაზღვრა მასპინძელი ორგანიზაციების ვალდებულება, რომ მოხალისეს აუნაზღაუროს მოხალისეობის განხორციელებასთან დაკავშირებული განსაზღვრული ხარჯები (ცხოვრების, მგზავრობის, კვების და სხვა). ამის მიუხედავად, საგადასახდო კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს, მოხალისეობის ცნებას, შესაბამისად, მოხალისისათვის გაცემული მოხალისეობასთან დაკავშირებული ხარჯები საშემოსავლო გადასახადით დაბეგვრას ექვემდებარება. ეს ნამდვილად არ უწყობს ხელს მოხალისეობის განვითარებას საქართველოში. აქედან გამომდინარე, მნიშვნელოვანია საგადასახადო კანონმდებლობაში შევიდეს ცვლილებები, რომლის მიხედვითაც, მასპინძელი ორგანიზაციის მიერ მოხალისისთვის, მოხალისეობის განხორციელებასთან დაკავშირებული გარკვეული ხარჯების ანაზღაურება, არ ჩაითვლება მოხალისის შემოსავლად/სარგებლად. „სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტს" მომზადებული აქვს შესაბამისი ცვლილებები და აქტიურად მუშაობს მისი ლობირების მიმართულებით.

რატომ უნდა ვისარგებლოთ აქტიურად საარჩევნო უფლებით? რა სარგებელი მოაქვს არჩევნების თავისუფლებას ქვეყნისთვის? როგორ უნდა მოიქცეს სახელმწიფო, საზოგადოებრივი ორგანიზაციები, რომ არჩევნების სისტემა უფრო გაძლიერდეს და გაიზარდოს მოქალაქეების მონაწილეობა პოლიტიკურ პროცესებში? ამ საკითხების ირგვლივ, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ვებ-პორტალს - csogeorgia.org, „სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოების" (ISFED) იურისტი, თათია ქინქლაძე ესაუბრა. ესაუბრა თეკლე ქაროსანიძე მოკლედ რომ ჩამოვაყალიბოთ, რატომ არის მნიშვნელოვანი არჩევანის თავისუფლება და რა სარგებლობა მოაქვს მას საზოგადოებისთვის, ქვეყნისთვის? თათია ქინქლაძე – საარჩევნო უფლება დემოკრატიული სახელმწიფოს განვითარების საფუძველია. ის სახელმწიფოს ავალდებულებს, დაიცვას თითოეული მოქალაქის საარჩევნო უფლება და არ დაადგინოს ისეთი რეგულაციები, რომლითაც მოქალაქეების აქტიური საარჩევნო უფლება უსაფუძვლოდ შეიზღუდება. საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად, ,,სახელმწიფო ხელისუფლების წყაროა ხალხი. ხალხი თავის ძალაუფლებას ახორციელებს რეფერენდუმის, უშუალო დემოკრატიის სხვა ფორმებისა და თავისი წარმომადგენლების მეშვეობით". არჩევნები წარმოადგენს პროცესს რომლითაც მოქალაქეებს პირდაპირი გავლენა აქვთ ხელისუფლების ნების ფორმირებაზე. არჩევნების გზით, მოქალაქეები, საკუთარ ძალაუფლებას გადასცემენ მათ მიერ არჩეულ წარმომადგენლებს, რითაც მნიშვნელოვნად იზრდება სახელმწიფოს მართვის ლეგიტიმაციის ხარისხი, როგორც ცენტრალურ, ისე - ადგილობრივი დონეზე. არჩევნების მიზანი მოქალაქეთა ნების თანაბარი წარმომადგენლობის უზრუნველყოფაა, აღნიშნულის მიღწევა კი, შეუძლებელი იქნება, თუ კანონმდებლობით არ შეიქმნება გარანტიები, რომელიც განამტკიცებს მოქალაქეების შესაძლებლობას, თანასწორი გავლენა იქონიონ არჩევნების საბოლოო შედეგებზე. ზოგადად, რამდენად დაცულია არჩევანის თავისუფლება საქართველოში? თათია ქინქლაძე –  ამომრჩეველთა ნების თავისუფალი გამოვლენა ფუნდამენტური პრინციპია, რაც კრძალავს ამომრჩევლის ნებაზე რაიმე ფორმით ზემოქმედებასა თუ მის კონტროლს. აღნიშნული პრინციპის დასაცავად, საარჩევნო კანონმდებლობაში არსებობს შესაბამისი გარანტიები, რაც იცავს ამომრჩეველს და მის უფლებებს, ასევე, ადგენს ვალდებულებებს სახელმწიფოსთვის - აღიაროს და დაიცვას აღნიშნული პრინციპები. საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად, დაცულია როგორც აქტიური საარჩევნო უფლება - მოქალაქეთა უფლება, აირჩიონ კონკრეტული თანამდებობის პირები, ასევე, პასიური საარჩევნო უფლება - მოქალაქეთა უფლება, თავად იქნენ არჩეული არჩევით თანამდებობებზე. მაგალითისთვის, ავიღოთ ქალების საარჩევნო უფლება. ისტორიული თვალსაზრისით, ამ უფლების რეალიზებას განსაკუთრებული მნიშვნელობა. მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნებში ქალებმა ბრძოლა საარჩევნო უფლებისთვის მეცხრამეტე საუკუნის შუა წლებიდან დაიწყეს. ფემინიზმის „პირველ ტალღაც", ძირითადად, ქალებისა და მამაკაცებისთვის თანაბარი იურიდიული და პოლიტიკური უფლებების მიღების მოთხოვნით ხასიათდებოდა. ეს პროცესი ქალებისთვის საარჩევნო ხმის უფლების მინიჭებით დასრულდა. მიუხედავად ამისა, დღემდე პრობლემურია ქალთა საარჩევნო უფლებების სრულყოფილი რეალიზაციის საკითხი. როგორც არაერთმა ადგილობრივმა თუ საპარლამენტო არჩევნების შედეგებმა გამოავლინა, ქალთა წარმომადგენლობა საქართველოს უმაღლეს საკანონმდებლო და აღმასრულებელ ორგანოებში საკმაოდ დაბალია. 2016 წლის საპარლამენტო არჩევნებზე პროპორციული საარჩევნო სისტემის საფუძველზე წარდგენილი კანდიდატებიდან 37% იყო ქალი, ხოლო მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემის საფუძველზე წარდგენილ ქალთა რაოდენობა 17.69%-ს შეადგენდა. არჩევნების შედეგად, 150 მანდატიდან, ქალებმა მხოლოდ 24 მოიპოვეს. საქართველოს პარლამენტის მსგავსად, გენდერული დისბალანსია ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობით და აღმასრულებელ ორგანოებშიც. როგორ ფიქრობთ, რა უნდა გააკეთოს მოსახლეობამ, სახელმწიფომ, საზოგადოებრივმა ორგანიზაციებმა, იმისთვის, რომ არჩევანის თავისუფლების დაცვის, როგორც პრობლემის საკითხი არ იდგეს სახელმწიფოში? თათია ქინქლაძე –  ხელისუფლებამ უნდა უზრუნველყოს თითოეული მოქალაქის საარჩევნო უფლების დაცვა და გაატაროს ეფექტური პოლიტიკა, რათა მაქსიმალურად გამოირიცხოს, პირდაპირი თუ არაპირდაპირი ფორმით, მოქალაქეთა ნებაზე გავლენის მოხდენა. თავისუფალი საარჩევნო გარემოს არსებობა მოქალაქეებს მისცემს შესაძლებლობას, დამოუკიდებლად განსაზღვრონ თავიანთი მომავალი და გააკეთონ სწორი, ინფორმირებული არჩევანი. უნდა აღინიშნოს, რომ ამ პროცესში, დიდი მნიშვნელობა ენიჭება არჩევნებში ჩართულ ყველა მხარეს. იმისთვის, რომ მაქსიმალურად გამოირიცხოს ამომრჩეველზე ზეწოლა და მის ნებაზე გავლენის მოხდენა, სახელმწიფომ უნდა აწარმოოს საინფორმაციო კამპანია, რითაც საზოგადოება გაიაზრებს არჩევნების პრინციპების მნიშვნელობას და დაიცავს საკუთარ ინტერესებს, იმ შემთხვევაში თუკი მისი ამ უფლების ხელყოფის მსხვერპლი გახდება. არსებული სურათი როგორია, აქვს ქართველ ამომრჩეველს ბოლომდე გააზრებული ის, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია არჩევნებში მისი მონაწილეობა? თათია ქინქლაძე – მონაცემების მიხედვით, ამომრჩეველთა აქტივობა, ძირითადად, 50%-ს არ აღემატება. ბოლო 10 წლის განმავლობაში, ამომრჩეველთა აქტივობა ყველაზე მაღალი 2012 წლის საპარლამენტო არჩევნებზე დაფიქსირდა და 60% შეადგინა. 2017 წლის ადგილობრივ არჩევნებზე ეს მაჩვენებელი 50%-ს შეადგენდა. აქტივობის არსებული მონაცემები ადასტურებს იმას, რომ საზოგადოების დიდი ნაწილი, არჩევნებში მონაწილეობის თვალსაზრისით, ნაკლებად აქტიურია, რაც დადებითად არ უნდა შევაფასოთ. სოციალური და პოლიტიკური ცვლილებები არჩევნების, მოქალაქეთა პირდაპირი საარჩევნო უფლების განხორციელების გარეშე ვერ მოხდება. სწორედ კენჭისყრის დღე წარმოადგენს მნიშვნელოვანი ცვლილებების საწყისს. წარმომადგენლობით დემოკრატიაში ყველა პროცესი ხმის მიცემით იწყება. საქართველოს კანონმდებლობა არ ავალდებულებს მოქალაქეებს ისარგებლონ აქტიური საარჩევნო უფლებით. ხშირად, მოქალაქეები თავს იკავებენ და არ მონაწილეობენ არჩევნებში, რადგან ფიქრობენ, რომ მათ ხმას საარჩევნო პროცესზე არანაირი გავლენა არ ექნება. ისტორიაში კი, არაერთი შემთხვევაა ცნობილი, როცა თუნდაც, ერთ ხმამ გადაწყვიტა კონკრეტულ უბანში არჩევნების ბედი. ამიტომ, ნებისმიერი მოსაზრება, რომელიც მსგავსი აზრის მატარებელია მცდარია, საარჩევნო პროცესში ნებისმიერი ამომრჩევლის ხმა მნიშვნელოვანია. რა განაპირობებს არჩევნების სისტემისადმი პესიმისტურ განწყობას? თათია ქინქლაძე –  არჩევნების მიმართ პესიმისტურ განწყობას მეტწილად განაპირობებს, არჩევნების შემდგომ, პოლიტიკური თანამდებობის პირების მხრიდან, მათივე საარჩევნო პროგრამით გათვალისწინებული დაპირებების შეუსრულებლობა. არსებული სოციალური და ეკონომიკური პრობლემები კვლავ დღის წესრიგში რჩება, რაც მოქალაქეების მდგომარეობას კიდევ უფრო ამძიმებს. აღნიშნული საკითხები მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს მოსახლეობის განწყობებზე და უკარგავს მათ სურვილს, არჩევნების გზით ჩაერთოს პოლიტიკურ პროცესებში. უნდა გვესმოდეს, რომ სოციალური გარემოს ცვლილება შეუქცევადია. იმისთვის, რომ გავლენა მოვახდინოთ მიმდინარე პროცესებზე, მნიშვნელოვანია გავაკეთოთ არჩევანი. თუ არ ვისარგებლებთ საარჩევნო უფლებით კიდევ უფრო შემცირდება ჩვენი გავლენა სახელმწიფოში მიმდინარე პროცესებზე. რა უნდა გაკეთდეს საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მხრიდან იმისთვის, რომ არჩევნები საქართველოში აქტიური და დაცული პროცესი გახდეს? როგორია, მაგალითად, თქვენი ორგანიზაციის როლი დამოუკიდებელი და თავისუფალი არჩევნების უზრუნველყოფის საქმეში? თათია ქინქლაძე –  საარჩევნო პროცესი ჩვენთვის მხოლოდ არჩევნების დღეზე დაკვირვებას არ გულისხმობს. 2018 წლის 28 ოქტომბრის საპრეზიდენტო არჩევნების გრძელვადიანი წინასაარჩევნო დაკვირვება 1 აგვისტოდან დავიწყეთ. მონიტორინგში ჩართულია ორგანიზაციის 69 გრძელვადიანი დამკვირვებელი, მთელი საქართველოს მასშტაბით. მონიტორინგის პროცესში ორგანიზაცია აკვირდება არა მხოლოდ იმას, თუ რამდენად არის არჩევნებისას დაცული საარჩევნო კანონმდებლობით დადგენილი წესები, არამედ, სხვა საკითხებს, რომელიც, შესაძლოა, კონკრეტულ შემთხვევაში, დარღვევად არ მიიჩნეოდეს, მაგრამ უარყოფითი გავლენა მოახდინოს თავისუფალ და თანასწორ საარჩევნო გარემოზე. არჩევნების დღეს ჩვენ გვაქვს ერთ-ერთი ყველაზე ფართომასშტაბიანი სადამკვირვებლო მისია, რომელიც 1000-მდე დამკვირვებლისგან შედგება. ორგანიზაციის ცენტრალურ ოფისში ფუნქციონირებს მონაცემთა ანალიზისა და ინციდენტების ცენტრი. სამართლიანი არჩევნები საპრეზიდენტო არჩევნებს, ტრადიციულად, ხმების პარალელური დათვლის მეთოდოლოგიით დააკვირდება, რაც გვაძლევს შესაძლებლობას დროულად აღმოვაჩინოთ დარღვევები, სისტემურად შევაფასოთ არჩევნების დღის პროცესი და გადავამოწმოთ ოფიციალური შედეგების სიზუსტე. გარდა ამისა, ორგანიზაცია ახდენს არასამთავრობო ორგანიზაციების არჩევნების პორტალის ადმინისტრირებას, „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციასა” და „საერთაშორისო გამჭვირვალობა-საქართველოსთან" ერთად. პორტალის მიზანია, დაინტერესებული მხარეების ინფორმირება, როგორც წინასაარჩევნო პერიოდის, ასევე არჩევნების დღეს დაფიქსირებული დარღვევების შესახებ. მსურველს შეუძლია, ეწვიოს ამ პორტალს და სარჩევნო დარღვევებისა და ინციდენტების შესახებ, მოგვაწოდოს ინფორმაცია , რომელიც ჩვენ საარჩევნო რუკაზე განთავსდება.

„საქართველოში სახელმწიფო ხელისუფლების წყაროა ხალხი", - ამას საქართველოს კონსტიტუცია გვეუბნება. სად, როდის და როგორ შეუძლია ხალხს გამოხატოს, რომ ხელისუფლების წყაროს წარმოადგენს? რა ფორმით უნდა შეატყობინოს სახელმწიფოს მმართველებს, მათ მიერ გადადგმული ნაბიჯებიდან, რომელი მოსწონს და რომელს არ ეთანხმება? სადამდე შეიძლება მივიდეს ხალხის პროტესტი მაშინ, როცა ხელისუფლებას მისი აღარ ესმის? ბოლოდროინდელი მოვლენების გამო გააქტიურებული ამ თემების ირგვლივ, csogeorgia.org საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის თავმჯდომარეს, სულხან სალაძეს ესაუბრა. ესაუბრა მაკა ჯაიანი როგორია სამოქალაქო პროტესტის ფორმები, რომელსაც საქართველოს კანონმდებლობა, საერთაშორისო სამართალი უშვებს? სულხან სალაძე –  ეს საკითხი, შეიძლება, რამდენიმე ნაწილად გავყოთ. ერთია, როდესაც ადამიანები არ ეთანხმებიან ამა თუ იმ რეფორმას ან მოვლენას ქვეყანაში და ამ დამოკიდებულებას არჩევნების დროს გამოხატავენ. ამას, როგორც წესი, უკავშირდება ხელისუფლების ცვლილება, როგორც ადგილობრივ, ისე - ცენტრალურ დონეზე. ეს არის სტანდარტული ფორმა, რომელსაც მთელი ცივილიზებული მსოფლიო იცნობს და იყენებს, ის სამყარო, სადაც არჩევნები მართლაც არჩევნებია და არა მოჩვენებითი მოვლენა, რომლის შედეგადაც, ერთი პოლიტიკური ლიდერი ან პარტია ხმების 80%-ს იღებს. არის პროტესტის სხვა, კონკრეტული უკმაყოფილებიდან გამომდინარე ფორმები, რომელსაც ადამიანები უფრო ლოკალურად, უფრო სწრაფად იყენებენ. ეს არის: შეკრება, მანიფესტაცია, მიტინგი, სხვა, რომლის მონაწილეებიც გამოხატავენ თავიანთ დამოკიდებულებას, ღიად საუბრობენ იმის შესახებ, რაც აწუხებთ და, კანონის ფარგლებში, აკეთებენ მოწოდებებს. ეს მიღებულია ცვილიზებული სამყაროსთვის, ჯდება საერთაშორისო სტანდარტებში და, შესაბამისად, აღიარებულია ჩვენი კონსტიტუციითაც. იმის საილუსტრაციოდ, სათანადოდ სარგებლობენ თუ არა ადამიანები პროტესის გამოხატვის კანონიერი ფორმებით და ხომ არ არის სახელმწიფო სტრუქტურების მხრიდან ისეთი ჩარევა, რომელმაც, შეიძლება, ეჭვქვეშ დააყენოს ამ უფლებით სარებლობის რეალიზება, ბოლო დროს განვითარებული მოვლენები კარგი მაგალითია. ეს იყო კარგი ტესტი იმის დასანახად, ისწავლა თუ არა ახალმა ხელისუფლებამ წინა ხელისუფლების შეცდომებზე. დღე, როდესაც რუსთაველის გამზირზე კარვები აიღეს, ძალიან საინტერესო იყო, თავისი ქრონოლოგიით. ჩვენი კანონმდებლობა ამბობს, რომ ავტომობილების სავალი ნაწილის დაკავება მოქალაქეებს შეუძლიათ მხოლოდ მაშინ, როდესაც აქციის მონაწილეები იმდენნი არიან, რომ საფეხმავლო ნაწილზე ვერ ეტევიან. ლოგიკური კითხვა, დღის პირველ ნახევარში განვითარებული მოვლენების ფონზე, გაჩნდა ასეთი: იყო თუ არა „რუსთაველზე" მონაწილეთა ასეთი, კრიტიკული რაოდენობა? არ ყოფილა. ადამიანების რაოდენობა მიუთითებდა იმაზე, რომ საავტომობილო გზის გადაკეტვის წინაპირობა არ არსებობდა. გარდა ამისა, ქუჩაზე გადმოტანილი იყო კარვები. ჩვენი კანონმდებლობა კი, ამბობს, რომ საავტომობილო გზის მონაკვეთის დაკავება შეუძლიათ მხოლოდ ადამიანებს და არაფერ სხვას. შესაბამისად, ხელისუფლებას ჰქონდა საავტომობილო გზის გათავისუფლების კანონიერი უფლება. სხვა ვითარება გვაქვს კარვების „რუსთაველის" საფეხმავლო ნაწილიდან აღების შემთხვევაში. ჩვენ გვქონდა პრაქტიკაში საქმე, როდესაც „პარტიზან მებაღეებს" თბილისის მერიის წინ კარვის გაშლა უნდოდათ და თვითმმართველობამ ამაში ხელი შეუშალა. საია-მ ეს საქმე წაიღო სამართლოში, რომელმაც ძალიან ღიად თქვა, რომ იქ, სადაცაა ქვეითად გადაადგილების მონაკვეთი, ან ადმინისტრაციული შენობის ის ნაწილი, რომელიც ხელს არ უშლის უწყების ფუნქციონირებას, კარვის გაშლა არ არის კანონის დარღვევა და ამის გაკეთება ყველას შეუძლია. შესაბამისად, ის, რაც „რუსთაველზე" მოხდა საღამოს, როდესაც საფეხმავლო ნაწილზე, პარლამენტის წინ განლაგებული კარვები აიღეს, სახელმწიფოს ჩარევა არ იყო პროპორციული გამოხატვის თავისუფლებასთან მიმართებაში და ეს პოზიცია რამდენიმე საზოგადოებრივმა ორგანიზაციამ განცხადებითაც გამოვხატეთ. რატომ მოიქცა სახელმწიფო ასე, ზუსტად და ამომწურავად ჩვენთვის არ განუმარტავთ. დღის განმავლობაში, იყო საუბრები იმის შესახებ, რომ, შესაძლოა, იქ ნასვამი ადამიანიები იკრიბებოდნენ, რომ დაძაბულობის კერა იქმნებოდა, თუმცა, ასეც რომ ყოფილიყო, ეს არ იყო პირდაპირი პირობა იმისთვის, რომ საფეხმავლო ნაწილში გაშლილი კარვები აეღოთ. ასეთ დროს, სამართალდამცავების ვალდებულებაა, განარიდონ ადგილს ადამიანები, რომლებმაც, შეიძლება, ხელი შეუშალონ პროტესტის კანონიერ გამოხატვას. როგორ ფიქრობთ, ის, რაც ამ კონკრეტულ დღეს მოხდა - ჯერ კარვების საავტომობილო გზაზე გატანა, შემდეგ კი, საფეხმავლო ნაწილიდან მათი აღება, რასაც აქციის მონაწილეების მხრიდან შესაბამისი წინააღმდეგობა არ მოჰყოლია, ხომ არ არის იმის შედეგი, რომ მოსახლეობამ არ იცის საკუთარი უფლებები, არ იცის, რა და როგორ უნდა გააკეთოს, ან რა შეუძლია, როგორც მოქალაქეს, რომელსაც პროტესტის გამოხატვის უფლება აქვს? სულხან სალაძე –  კანონში, კონსტიტუციაში რომ არსებობს ჩანაწერი, ეს არ ნიშნავს, რომ ყველა მოქალაქემ იცის მის შესახებ, შეკრებისა და მანიფესტაციის შესახებ კანონი, შესაძლოა, არც არასდროს გაახსენდეს რომელიმე მოქალაქეს, მაგრამ აბსოლუტურად დაუგეგმავად გახდეს მისთვის საჭირო, თუკი რაიმე ტიპის პროტესტში მონაწილეობას გადაწყვეტს. ამიტომ, აქ შემოდის მეორე საკითხი და ის უკავშირდება ხელისუფლებას. როდესაც იმართება შეკრება, მანიფესტაცია, მოქალაქეები გამოხატავენ პროტესტს, არის გამოსვლები, შეიძლება, შეიქმნას დაძაბულობის კერები და ა.შ., მოვლენების კანონის შესაბამისად და მშვიდად წარმართვაზე პასუხისმგებლობა სახელმწიფოს, სამართალდამცავ ორგანოებს ეკისრებათ. ეს ნიშნავს, რომ ხელისუფლებამ უნდა უზრუნველყოს, ერთი მხრივ, შეკრებილი ადამიანების მშვიდობიანი პროტესტის გამოხატვა და, მეორე მხრივ, თუ ადგილი ექნა ისეთ რამეს, რაც, თავისი არსით, შეიძლება, უკანონო იყოს, ამ უკანონობის აღკვეთა დიახ, ეს მთავრობის ვალდებულებაა, მაგრამ, უხეშად რომ ვთქვათ, კარგი მთავრობები არ არსებობენ. სამოქალაქო აქტიურობის გარეშე, შეუძლებელია ხელისუფლება „ფორმაში" იყოს. თქვენ ბრძანეთ, რომ კარვები რუსთაველის გამზირის საფეხმავლო ნაწილიდან არ უნდა აეღოთ, მაგრამ აიღეს. არჩევნები ახსენეთ. არჩევნების დღე ერთადერთი დღეა, როდესაც ყველა მოქალაქე ხელისუფალი ხდება, მას აქვს რეალური ძალა, გადაწყვიტოს, როგორ გაგრძელდება ქვეყნის და, შესაბამისად, მისი ცხოვრება. ჩვენი მოქალაქეების უდიდეს ნაწილს ეს განცდა არა აქვს. დღემდე, კითხვაზე, - მიდიხარ თუ არა არჩენებზე, 50% მაინც გეტყვით, რომ - არა. რამდენად შეცვლის ამ სურათს სამოქალაქო განათლება? სულხან სალაძე – ქვეყანაში, ზოგადად, არის განათლების პრობლემა და ეს უკვე ძალიან კარგად ჩანს. ცხადია, სამოქალაქო განათლება ამ პრობლემის ერთ-ერთი ნაწილია. რაც ადრე აღიარებენ ამას შესაბამისი უწყებები, მით უკეთესი იქნება. რა თქმა უნდა, სამოქალაქო განათლების მიღება უმნიშვნელოვანესია, ამან უნდა უზრუნველყოს, მოქალაქის მიერ კანონიერი პროტესტის გამოხატვაც, რაც ხელისუფლებას აიძულებს, ხელი არ წაუცდეს ისეთ გადაწყვეტილებებზე, რომელიც სახელმწიფოს დააზიანებს. იმ მოვლენებში, რომელსაც ბოლო დღეებში ვხედავთ, ძალიან დიდი იყო რისკი მიგვეღო პროცესები, რომელიც სახელმწიფოს დააზიანებდა. ჩვენ ამ პრიზმიდან უნდა შევხედოთ ყველაფერს და არა იმით, დააზიანებს თუ არა კონკრეტული პროცესი ხელისუფლებას. უნდა გავითვალისწინოთ, ვის აძლევს ხელს ასეთი რამ, მათ შორის, ქვეყნის გარეთ, ვის სჭირდება საქართველოს, როგორც ქვეყნის, სახელმწიფოს დასუსტება. ამ კონტექსტში, რა თქმა უნდა, მეტი პასუხისმგებლობა მართებს, როგორც ხელისუფლებას, ისე - მოქალაქეს. მოქალაქეების პასუხისმგებლობაა, შეკრება იყოს მშვიდობიანი, არ იყოს კონფრონტაცია, ყველაფერი კანონის ფარგლებში მიმდინარეობდეს. ეს შედეგისთვისაც მნიშვნელოვანია, ვინაიდან, თუკი კანონიერ შეკრებაზე ხდება რაიმე ისეთი, რაც სცილდება კანონის ფარგლებს, ამან, შეიძლება, ეჭვქვეშ დააყენოს მანამდე გაკეთებული მოთხოვნების ლეგიტიმურობა. ეს საფრთხეს შეუქმნის მთლიანობაში ძალიან ბევრ სიკეთეს, მათ შორის, მოახდენს თავად ამ უფლებით - პროტესტის გამოხატვის უფლებით სარგებლობის დისკრედიტაციას. რაც შეეხება არჩევნებს. არჩევნების დღეს ნამდვილად მოქალაქეები არიან ხელისუფლებაში, მაგრამ არჩევნები არ არის მხოლოდ არჩევნების დღე. არევნების დასრულებიდან უკვე არჩევნები იწყება, უბრალოდ, პროცესია განსხვავებული. თუ მოქალაქეები ადუნებენ ყურადღებას, თუ ისინი საუბრობენ იმაზე, რომ მაინც არაფერი შეიცვლება, რა აზრი აქვს - ასეთი რამ მომისმენია ძალიან ბევრგან და ხშირად, როგორც ურბანულ გარემოში, ისე - სოფლად, ასეთი დამოკიდებულება პირდაპირ ნიშნავს იმას, რომ ჩვენ ზუსტად იმ მოცემულობაში ვართ, როგორსაც ვიმსახურებთ. კანონიერი პროტესტის, საჭირბოროტო საკითხების ხელისუფლებისთვის მუდმივად შეხსენების გარეშე, მნიშვნელოვანი ცვლილებები არ ხდება. რას სძენს ან რას აკლებს სამოქალაქო პროტესტს პროცესში პოლიტიკური პარტიების ჩართვა? სულხან სალაძე –  ეს ძალიან საინტერესო საკითხია. ბევრი საპროტესტო აქცია მინახავს, სადაც ღიად ფიქსირდებოდა, რომ სცენა, აქცია არ არის პოლიტიკოსებისთვის. ასე იყო, მაგალითად, „ბასიანთან" დაკავშირებულ აქციაზე, სადაც, პოლიტიკოსების მხრიდან, მაქსიმალური იყო მიტმასნების, ლიდერობის ხელში აღების მცდელობა. გამოცდილებამ გვაჩვენა, რომ აქტიური ადამიანების დიდი ნაწილს, რომლებიც საუბრობენ პრობლემების შესახებ ქვეყანაში და ორგანიზებას უწევენ საპროტესტო აქციების, მაინც და მაინც არ აქვთ პოლიტიკური ჯგუფებისადმი ნდობა. კარგია ეს თუ ცუდი? ცუდია, რადგან ეს პირდაპირ პროპორციულად აისახება არჩევნებზე. ამასთან, ეს ნიშნავს იმას, რომ ამ ქვეყანაში არის ჯანსაღი პოლიტიკური ძალის აუცილებლობა. ამის დასტური იყო თვითმმართველობის ბოლო არჩევნები თბილისში, როდესაც დამოუკიდებელმა კანდიდატმა, სახელისუფლებო კანდიდატის შემდეგ, ყველაზე მეტი ხმა მიიღო, მან აჯობა იმ დროს მთავარ პოლიტიკურ ოპოზიციას. ეს იყო მნიშვნელოვანი შეტყობინება, რომ ადამიანებს სჭირდებათ, არა იმდენად პოლიტიკური პარტიები, არამედ ადამიანები, ვისი ნდობაც ექნებათ. დიდია ალბათობა იმისა, რომ სხვა მუნიციალიტეტებში ადამიანებმა, რომლებიც არ იქნებიან აფილირებული პოლიტიკურ პარტიებთან, მოსახლეობის მაღალი მხარდაჭერა მიიღონ. ბუნებრივად, სამოქალაქო სექტორმა, მოქალაქეებმა, იდეებისა და აზრების რეალიზებისთვის, მოკავშირე უნდა ეძებონ პოლიტიკურ პარტიებში, რომლებმაც, მათთვის მნიშვნელოვანი საკითხები პროგრამაში უნდა შეიტანონ, გაახმოვანონ პარლამენტში, საკრებულოში, პროექტებად აქციონ, მხარი დაუჭერონ რეალურ ცვლილებებს. შესაბამისად, ვითარება, რომელიც ახლა გვაქვს, მნიშვნელოვან გამოწვევას წარმოადგენს. ჩვენ ვნახეთ კიდევაც, როგორ შეიცვალა ვითარება „რუსთაველზე", როდესაც ერთ ღამეს პოლიტიკოსებმა განაცხადეს, რომ მეორე დღიდან აქციის მართვას გადაიბარებდნენ. ბევრს და, მათ შორის, მეც დაგვრჩა შთაბეჭდილება, რომ, იმ შემთხვევაში, თუკი პოლიტიკური პარტიები ამ პროცესში არ ჩაერეოდნენ, შედეგი უკეთესი იქნებოდა. იქნებ, სჯობდეს, სამოქალაქო პროტესტი დარჩეს სამოქალაქო პროტესტად, პოლიტიკოსებმა კი, იმუშაონ იმ ფრონტზე, რომელიც აქვთ - საკრებულოში, პარლამენტში და ა.შ.? სულხან სალაძე –  საქმე ის არის, რომ აქციაზე მისვლას ვერავინ ვერავის აუკრძალავს, თუმცა, ისინი, ვინც აქციას მართავენ, თავად წყვეტენ, ვის მისცენ სიტყვა და ვის - არა. რა თქმა უნდა, გაცილებთ იოლია პროცესის დისკრედიტირება, როდესაც მასში პოლიტიკური პარტიები ერევიან. პირველ დღეს, განაჩენის გამოცხადების დღეს, იყო მართლაც ბუნებრივი პროტესტი და მუხტი. ხელისუფლებამ დაინახა, რომ უამრავი ადამიანი შეიკრიბა პროკურატურის წინ, წამოვიდა „რუსთაველზე", რომ ხალხი ემატებოდა და ემატებოდა, გამზირი გაივსო... ჩვენ ვნახეთ მთავარი პროკურორის სიტყვაც, მის გადადგომამდე, როცა ხმის კანკალით ლაპარაკობდა. ხელისუფლებამ იგრძნო, რომ ყველაფერი ისე არ იყო, როგორც, შეიძლებოდა, დაეგეგმა. როგორც კი, პროცესში პოლიტიკური პარტიები გააქტიურდნენ, გააქტიურდა მეორე მხარეც და სოციალური ქსელები ამის საუკეთესო ილუსტრატორი იყო. ყველამ დავინახეთ, როგორ ეუბნებოდნენ ადამიანებს, - სად გადიხართ, ვის გვერდით აპირებთ დადგომას, დაგავიწყდათ, წინა წლებში რა ხდებოდა და ა.შ. დაიწყო პროცესის მარგინალიზაცია. ასეთი რამ მუშაობს, ამ ხერხს ბევრი ხელისუფლება იყენებს, მაგრამ ეს ცუდია თავად ხელისუფლებისთვის. შეიძლება, დროის მოცემულ მონაკვეთში, რაღაც დოზით, შეამცირო პროტესტი, მაგრამ, როცა საქმე გვაქვს სისტემურ პრობლემებთან, რომელსაც რეფორმები სჭირდება, პროტესტი მალე მეტი ძალით იფეთქებს. ამ შემთხვევაში, ჩვენ სწორედ სისტემურ პრობლემასთან გვქონდა საქმე. ეს არ იყო ინდივიდუალური პროტესტი - აქციაზე უამრავი შვილმოკლული მშობელი გამოდიოდა და საუბრობდა თავის საქმეებთან დაკავშირებით. თუ ფართო კუთხით შევხედავთ, ეს იყო პროტესტი, რომელიც ღიად გვეუბნებოდა, რომ ამ ქვეყანაში გამოძიებას აქვს პრობლემა, სასამართლოს აქვს პრობლემა, რომ ამ ქვეყანაში შესაძლებელია, ვიღაც არაფორმალურად მონაწილეობდეს პროცესებში, კვალის განადგურებაში ან დამნაშავის დაფარვაში, რომ, შეიძლება, შენი საქმე თაროზე იდოს წლების განმავლობაში და ა.შ. როდესაც ჩვენ, სამოქალაქო სექტორი ამ პრობლემების, მათ შორის, მთავარი პროკურორის შერჩევის წესის შესახებ ვლაპარაკობდით, გაცილებით მეტ გაგებას ვიღებდით საერთაშორისო ორგანიზაციებისა და დიპლომატიური კორპუსის წარმომადგენლებისგან, ვიდრე თავად ხელისუფლებისგან. იგივე, ყოფილი პრემიერის რეაქცია საზოგადოებრივი ორგანიზაციების განცხადებაზე, იყო პასუხი არა რომელიმე პრობლემაზე, რომლის საკითხიც დავსვით, არამედ, საყვედური, რომ სამოქალაქო სექტორი გასცდა თავის მანდატს. არადა, ამ პრობლემების გამო მივიღეთ ის, რაც მივიღეთ „რუსთაველზე". ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში, ეს, მართლაც, მასშტაბური საპროტესტო აქცია იყო. ზოგადად, რამდენად უადვილდება საქართველოს მოქალაქეს მსგავს აქციებში ჩართვა, რამდენად სოლიდარულია იგი? სულხან სალაძე –  ესეც ძალიან საინტერესო საკითხია. ჩვენ სულ ვსაუბრობთ სასამართლო სისტემაში არსებული პრობლემების შესახებ, მაგრამ ვერც სამოქალაქო სექტორმა, ვერც მედიამ შეძლო, ეს პრობლემა, ინდივიდუალურად, მოქალაქეების დონეზე დაეყვანა. არავის მოწონს გირგვლიანის მოსამართლეები, ის ჩინოვნიკები, რომლებიც პროკურატურაში გავლენიანები იყვნენ ადრეც და დღესაც არიან, აქვთ ამაზე პროტესტი, მაგრამ ვითარების სიმწვავეს სრულად ვერ აღიქვამენ. ეს მნიშვნელოვანი პრობლემაა, რადგან დიდი რეფორმების მოთხოვნა მოდის მოქალაქეებისგან. ჩვენ ვხედავთ, რომ გარკვეული ტიპის აქციებზე სულ ერთი და იგივე ადამიანები იკრიბებიან. არ ვლაპარაკობ ბოლო აქციებზე, მაგრამ, მაგალითად, 17 მაისის, შრომის უსაფრთხოების გამო გამართულ აქციებზე, როდესაც ჭიათურასა თუ ტყიბულში ტრაგედიები ხდება, როგორც წესი, ადამიანების ერთი და იგივე ჯგუფი გამოდის და გამოხატავს პროტესტს. ეს ცუდი არ არის, ცუდია ის, რომ სახლში ვიღაც ზის, ტელევიზორში უყურებს ამ ამბავს, შეწუხებულიცაა, მაგრამ არ არის სოლიდარული იმ მასშტაბით, რომ ქვეყანაში რეალური ცვლილებები დავინახოთ. რა საშუალებები გვაქვს იმისთვის, რომ ადამიანებმა, რომლებსაც, პროტესტის გამოსახტად, გარეთ გასვლა უჭირთ, თავისი დამოკიდებულება დააფიქსირონ, ხელისუფლებას ხმა მიაწვდინოს? სულხან სალაძე –  პირველ ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ, თუკი ადამიანები პროტესტს ტელევიზორთან გამოხატავენ, ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ ისინი საარჩევო ყუთთან არ გამოხატავენ პროტესტს. რაც შეეხება პროტესტის სხვა ფორმებს. აქაც საინტერესო ვითარება გვაქვს. ხელისუფლებამ, დიდი სჯა-ბაასის შემდეგ, შექმნა პორტალი ichange.gov.ge, რომელიც პეტიციების საშუალებით გადაწყვეტილებების მიღებას ითვალისწინებს. თუმცა, იმდენად მაღალია ციფრი ხელმომწერებისა, რომელიც პეტიციის განხილვას ესაჭიროება, შეგვიძლია, ვთქვათ, რომ ეს პლათფორმა უსარგებლოა. საუბარია 10 000 ხელმოწერაზე მაშინ, როდესაც, იგივე საყდრისთან, „პანორამა თბილისთან" დაკავშირებით, პეტიციებისთვის 4-5 ათასი ხელმოწერა მოგროვდა. ეს არის ჭერი, რომელსაც დიდი აქტიურობის შედეგად მივაღწიეთ. ძალიან ბევრ ქვეყანაში, ელექტრონული პლათფორმები არ არის მიბმული ხელმოწერების კონკრეტულ ციფრზე. ბალტიისპირეთი ამის საუკეთესო მაგალითია. ესტონეთში საკითხის განხილვა საერთოდ არ არის დამოკიდებული ხელმომწერთა რაოდენობაზე. ჩვენთან საუბრობენ იმაზე, რომ ბრიტანეთში ხელმომწერთა დაახლოებით იგივე რიცხვია. მოდი, მაშინ შევადაროთ ბრიტანეთისა და საქართველოს მოსახლეობის რაოდენობა და ვნახოთ, პროცენტულად რა ციფრებზეა საუბარი. ჩვენ ვთავაზობთ ხელისუფლებას, შეამციროს ეს რიცხვი, მაგრამ ამის გაგონებაც არ უნდათ. ამის გამო, ადამიანები ირჩევენ არა სამთავრობო პლათფორმას, რომელსაც განხილვის ვალდებულებაც აქვს, არამედ ალტერნატიულ რესურსებს, რომელიც თავისუფალია და არ გზღუდავს - manifest.ge, google-ის რესურსები, ichange, სხვა. არადა, მომავალი არის ელექტრონული მმართველობის, თანამედროვე რესურსების. ისიც გასათვალისწინებელია, რომ ამ პრაქტიკის აქტიურად დანერგვის შემთხვევაში, გარკვეული პრობლემების განხილვა სხვა სიბრტყეებში გადაინაცვლებდა.

„ადამიანი მთავარი ღირებულებაა" - ეს ფრაზა, ალბათ, ბევრჯერ გაგიგონიათ. რა დგას ამ სიტყვების უკან? რატომ უნდა იყოს ადამიანი მთავარი ღირებულება? რა უნდა აკეთოს სახელმწიფომ ადამიანის, მისი უფლებების დასაცავად? რა როლი აქვთ ამ პროცესების სწორად წარმართვაში საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს? ეს ის საკითხებია, რომელთა ირგვლივ კონსტიტუციონალისტი, სამართალმცოდნე ვახუშტი მენაბდე გვესაუბრება. ესაუბრა თეკლე ქაროსანიძე ვახუშტი მენაბდე – სახელმწიფო - ეს არის პოლიტიკური წესრიგი, სტრუქტურა, რომელიც აერთიანებს მოქალაქეებს - პოლიტიკურ სუბიექტებს. თავის მხრივ, მოქალაქეები - ადამიანები არიან სუბიექტები, რომლებიც ამ პოლიტიკურ ერთიანობას, ამ პოლიტიკურ სხეულს ქმნიან. პოლიტიკურ საზოგადოებაში არსებობს წესები, რომლითაც მისი წევრები ერთმანეთთან ურთიერთობენ. ადამიანის უფლებები, თავისი შინაარსით, პოლიტიკური უფლებებია და სწორედ ამ ურთიერთობის საბაზისო, ფუნდამენტურ პრინციპებს განსაზღვრავს. ეს არის წესები, რომლის თაობაზეც მსოფლიო შეთანხმდა და რომელიც გადახედვას აღარ ექვემდებარება, ყოველ შემთხვევაში, იქამდე, ვიდრე ეს პოლიტიკური წესრიგი არსებობს. ადამიანის უფლებები არის მოქმედებების ჩარჩო სახელმწიფოსთვის და მას ყოველდღიური პოლიტიკა ვერ შეცვლის. ეს არის ფუნდამენტური პრინციპები, რომელიც გატანილია პოლიტიკის მიღმა, სწორედ იმიტომ, რომ ადამიანი, მისი უფლებები ამოსავალი წერტილია. შესაბამისად, პოლიტიკა, როგორც ასეთი, ამ უფლებების დაცვის გარანტი უნდა იყოს.   როგორ უნდა ადასტურებდეს სახელმწიფო, რომ იცავს ადამიანის უფლებებს, რომ ადამიანი მისთვის მთავარი ღირებულებაა? ვახუშტი მენაბდე – ჩვენი კონსტიტუცია განსაზღვრავს სწორედ ამ პოლიტიკურ სისტემას, ამ პოლიტიკურ ჩარჩოს რომლის შიგნითაც ჩვენ ვმოძრაობთ. ეს უფლებების კატალოგი, რომელიც განსაზღვრულია უზენაესი კანონით, სახელმწიფოს ავალებს კონკრეტული მოქმედებები განახორციელოს. ერთი მხრივ, ეს არის პოზიტიური მოქმედებები, მეორე მხრივ კი ნეგატიური. ერთი მხრივ, სახელმწიფო არ ერევა ჩემ თავისუფლებაში და უზრუნველყოფს ამ თავისუფლებას, ეს არის არა მხოლოდ ჩაურევლობა, არამედ, ჩემი მხარდაჭერა. თუმცა, მხარდაჭერასთან ან ჩაურევლობასთან ერთად, სახელმწიფომ, ასევე, უნდა დაიცვას ჩემი თავისუფლება მესამე პირთა უხეში ჩარევისგან. დემოკრატიულ სახელმწიფოებში ადამიანის უფლებები  უმთავრესი ღირებულებაა. ჩვენ გაგვიმართლა, რომ ვართ იმ რეგიონის წევრები, სადაც ადამიანის უფლებები მხარდაჭერილია და არსებობს დაცვის მექანიზმები, როგორც შიდა სახელმწიფოებრივი, ისე - საერთაშორისო სამართლებრივი მექანიზმები, რომლებიც უფრო და უფრო ძლიერდება. მაგრამ, ამავდროულად, არსებობს მთელი ანკლავები, სადაც, უბრალოდ, არ მოქმედებს ეს წესრიგი, ეს შეთანხმებები. უნდა გვახსოვდეს ძველი თეზა, რომლის მიხედვით არავინ არის თავისუფალი, სანამ ყველა არ იქნება თავისუფალი. ეს ნიშნავს იმას, რომ, თუ არ იქნება თანასწორობა, არ იქნება თავისუფლება. თუ ჩემი თანამოქალაქე შებოჭილია, მას სოციალური პრობლემების ხუნდები ადევს, ის ვერ ისარგებლებს თავისუფლებით ისე, როგორც მე ვსარგებლობ, რომელსაც, მაგალითად, ეს ხუნდები არ მადევს. მეორე მხრივ, პოლიტიკური წესრიგი ვერ იქნება სრულად თავისუფალი თუ საზოგადოების ნაწილი ამ ხუნდებით არის შებოჭილი. ჩვენ უნდა გავაცნობიეროთ, რომ, არამარტო ჩვენი ინდივიდუალური თავისუფლება, არამედ, სხვების თავისუფლება თანასწორ გარემოში არის მნიშვნელოვანი. თავისუფლებას, ცხადია, აქვს ინდივიდუალური განზომილება, მაგრამ მას აქვს სოციალური განზომილებაც, პოლიტიკური სისტემა უნდა იძლეოდეს თავისუფლების შესაძლებლობებს, და, თუ საზოგადოების ნაწილი არ არის თავისუფალი, მაშინ პოლიტიკური სივრცეც ვერ არის თავისუფალი და ეს თავისუფლება დამოკიდებული ხდება ეკონომიკურ, სოციალურ და სხვა ფაქტორებზე. ამ კონტექსტში, როგორ აფასებთ 12 მაისის სპეცოპერაციას, აქციებსა და კონტრაქციებს? ვახუშტი მენაბდე – ხანდახან ცდილობენ ეს მოვლენები მარტივ სქემებში ჩაატიონ. ერთი მხრივ, ლაპარაკობენ იმის შესახებ, რომ სახელმწიფო ვალდებულია დაგვიცვას ან დაიცვას ერთი ჯგუფი მეორეს თავდასხმისგან, რაც, წმინდა სამართლებრივად, აბსოლუტურად მართალია. მეორე მხრივ, ამბობენ, რომ სახელმწიფო თვითონ იყო განვითარებული მოვლენების ინსპირატორი, რაც ნამდვილად არ საუბრობს ხელისუფლების სასარგებლოდ. ამასთან, არსებობს შეკითხვა: როგორი უნდა იყოს სამოქალაქო ჯგუფების რეაქცია რადიკალური, არადემოკრატიული ძალების ქმედებებზე? და მასზე პასუხი გაცილებით უფრო ღრმა ანალიზს მოითხოვს. თუ ვხედავთ, რომ სახელმწიფოს არ შეუძლია არადემოკრატიულ ძალებს პასუხი გასცეს, ან გარკვეულ სიტუაციებში ვერ აკონტროლებს ან ვერ გააკონტროლებს მოვლენებს, რაც კრიზისულ პროცესებს უფრო და უფრო აღრმავებს და გააღრმავებს, სწორი გადაწყვეტილებაა – არ დატოვო სიტუაცია უუნარო სახელმწიფოს იმედად და კონკრეტულ სიტუაციაში მიიღო შესაბამისი გადაწყვეტილება. ეს გააკეთა კიდეც იმ ჯგუფმა. ოღონდ, აქ კიდევ ერთი საინტერესო მომენტია: ხშირად ამბობენ, რომ გადაწყვეტილება მიიღეს ლიდერებმა, მაგრამ ჩვენ ვნახეთ, რომ, როდესაც ლიდერებმა ხალხს დაშლა შესთავაზეს, მონაწილეებმა ამაზე უარი განაცხადეს და ეს უარი იყო ძალიან მკაფიო. ამის შემდეგ, მოვიდა შინაგან საქმეთა მინისტრი, მოიხადა ბოდიში, რომელიც ხალხმა მიიღო, თუმცა, შემდეგ მან ხალხს მოსთხოვა ბოდიშის მოხდა, გაუგებარია - რისთვის და ხალხმა ამაზე  უარი თქვა. შემდეგ უკვე მინისტრი დათანხმდა ამ უარს და ხალხს მოლაპარაკების პირობები შესთავაზა. ხალხი დათანხმდა. ჩვენ ვიყავით ცოცხალი პოლიტიკური პროცესების მომსწრენი. იქ, ლიდერები არ მართავდნენ პროცესებს და, ცალსახად, ხალხი მათ არ ემორჩილებოდა. არც მინისტრის გამოსვლის შემდეგ მიუღია საზოგადოებას მთლიანად მისი ყველა მოსაზრება. ეს იყო დიალოგი, მსჯელობა და ხალხი რაციონალურად სცემდა პროცესებს პასუხებს - უარყოფით თუ თანხმობით. ამ შემთხვევაში, რაც ძალიან საინტერესოა, ჩვენ ვიყავით მომსწრე იმისა, თუ როგორ ხორციელდებოდა პოლიტიკა, როგორ მიიღო საბოლოო გადაწყვეტილება ხალხმა და არა ლიდერებმა. ზოგადად, როგორია საზოგადოებრივი ორგანიზაციების როლი ადამიანის უფლებების დაცვის საქმეში?  ვახუშტი მენაბდე – რა თქმა უნდა, ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი. 20-25 წელია, ჩვენ ქვეყანაში სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციები მუშაობენ. ეს წლები, შეიძლება, რამდენიმე ეტაპად დაიყოს. დღეს, ჩვენ მათგან ყველაზე განსხვავებულ - სრულიად ახალ ეტაპზე გადასვლის მდგომარეობაში ვიმყოფებით. ეს არის გადალაგების, პოლიტიკური იდეოლოგიებში შეღწევის პროცესი და, ცხადია, თავად ორგანიზაციებში გარკვეულ კრიზისებს იწვევს. აქამდე, განიხილებოდა რომ საზოგადოებრივი ორგანიზიციები პოლიტიკური იდეოლოგიების მიღმა იყვნენ. დღეს უკვე პოლიტიკურ იდეოლოგიებსა და საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს შორის ბარიერი, თანდათან, ირღვევა. ეს რღვევა აჩენს უფსკრულებს, მაგრამ, ამავდროულად, აჩენს ახალ სიმაღლეებსაც. ჩვენ, ფაქტობრივად, ახალი ლანდშაფტის ფორმირების მომსწრენი ვართ და ამ პროცესს მე ვუყურებ, როგორც საინტერესო და, ყველა თვალსაზრისით, სასარგებლო მოვლენას.

ლალი შალვაშვილის ბლოგი რა არის მოხალისეობა? ზოგადი პრაქტიკიდან გამომდინარე, მოკლედ რომ ვთქვათ, ეს არის უანგარო, ნებაყოფლობითი საქმიანობა საზოგადოების საკეთილდღეოდ. ორიოდე წლის წინათ საზოგადოებრივმა ორგანიზაციამ „მარიანმა" მხედველობადაქვეითებულთათვის აუდიო წიგნების ჩაწერისთვის მოხალისეები მიიწვია, მას ბევრმა ადამიანმა მიაკითხა, რათა უანგაროდ დახმარებოდა. თანდათან სულ უფრო ხშირად ვხვდებით განცხადებებს, რომ ესა თუ ის ორგანიზაცია იწვევს მოხალისეებს ბავშვთა სახლებსა თუ მოხუცებულთა თავშესაფრებში, საზაფხულო ბანაკებსა თუ ოფისებში, ცხოველების თუ გარემოს მოსავლელად და ა.შ. იქმნება მოხალისეთა კლუბები, პროგრამები, ერთვებიან საერთაშორისო მოხალისეთა ქსელში და ა.შ. თუმცა ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ მოხალისეობა კარგად განვითარებულია საქართველოში და ამ კუთხით პრობლემები არ არის. საზოგადოებრივი ორგანიზაციის „ჯამპსტარტის" ერთ–ერთი ვიზუალიზაციის მიხედვით (17.02.14 წ.) იმ 135 ქვეყანას შორის, სადაც ბოლო თვეში მოსახლეობამ მოხალისეობრივი საქმიანობა გასწია რომელიმე ორგანიზაციისთვის, საქართველო 68 ადგილზეა. ამავე ვიზუალიზაციის მიხედვით, აშშ–ში, გაერთიანებულ სამეფოსა და ნორვეგიაში საშუალოდ მოსახლეობის 36 პროცენტი მოხალისეობს ყოველთვიურად. მათი საქმიანობა ქვეყნების მთლიანი შიდა პროდუქტის დაახლეობით 4 პროცენტს შეადგენს. საქართველოში 36 პროცენტიანი მოხალისეობის შემთხვევაში, „ჯამპსტარტის" ვიზუალიზაციით, მოხალისეები ყოველწლიურად 581 344 000 ლარის საქმეს შეასრულებდნენ. ორგანიზაციის მონაცემებით საქართველოს მოსახლეობის 81% არ ყოფილა მოხალისე (2013 წლის მონაცემი). მოხალისეობის კულტურა ძალიან აქტიურად არის განვითარებული დასავლეთის ბევრ ქვეყანაში. „სკოლის, კოლეჯის მოსწავლეებს, უნივერსიტეტის სტუდენტებს ევალებათ მოხალისეობა და ეს კრედიტებად ეთვლებათ, ამბობს სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტის დირექტორი ვაჟა სალამაძე. უფრო მეტიც, მოხალისეობრივი გამოცდილება თუ არ აქვთ, ზოგან შეიძლება უნივერსიტეტშიც არ მიიღონ, ან კრედიტები დააკლდეს და დიპლომი ვერ აიღოს. რატომ არის მნიშვნელოვანი მოხალისეობის კულტურის განვითარება? მის განვითარებას რამდენიმე მიზანი აქვს. „პირველ რიგში ადამიანებს უვითარებს სხვების დახმარების უნარს, ანუ ხელს უწყობს უფრო ჰუმანურები გახდნენ, მეორე ის არის, რომ ახალგაზრდები სწავლობენ შრომის კულტურას, თუმცა მოხალისეობა არაანაზღაურებადი შრომაა. გარდა ამისა ყოველივე მნიშვნელოვანია ეკონომიკისთვის, რადგან ეს არის უანგარო, უფასო შრომა", დასძენს ვაჟა სალამაძე. გარდა ამისა, ევროპის რიგ ქვეყნებში, მათ შორის პოლონეთში, მოხალისეები არასამთავრობო ორგანიზაციის ერთ–ერთ მამოძრავებელ ძალად იქცა – პოლონური ორგანიზაციების სამ მეოთხედს არ ჰყავს ხელფასიანი თანამშრომლები, დაახლოებით ასეთივე სურათია ჩეხეთში, სლოვაკეთში, უნგრეთში. როგორც წესი მოხალისეები ძირითადად ახალგაზრდები და პენსიაში გასული ადამიანები არიან. ახალგაზრდები თუ ცოდნას, გამოცდილებას, დახმარების უნარ–ჩვევებს, ახალ კონტაქტებს იღებენ ყოველივედან, პენსიაში გასული ადამიანები თავად გადასცემენ სხვებს გამოცდილებას, ცოდნას, უნარებს. „ასეთი ორმხრივი სარგებელი მნიშვნელოვანია ახალგაზრდებისთვისაც და პენსიაში გასული ადამიანებისთვისაც. ზრდასრულთათვის მნიშვნელოვანია სოციალური სტატუსის შენარჩუნება და სახლში მხოლოდ ტელევიზორს კი არ უყურებს, არამედ სოციალურად აქტიურია, ასწავლის, ეხმარება...", ამბობს ვაჟა სალამაძე. ამერიკაში ბევრი ხანშიშესული ადამიანი წევრიანდება სხვადასხვა ორგანიზაციაში, ზოგიერთი მონაწილეობას იღებს მოხალისეობრივად ააშენოს უსახლკაროებისთვის სახლები, დასძენს იგი. ამის ყველაზე კარგი მაგალითია „მშვიდობის კორპუსი", 50 წელზე მეტია, მსოფლიოს 139 ქვეყანაში, მათ შორის 2001 წლიდან საქართველოშიც, ამერიკელი მოხალისეები – ახალგაზრდები თუ ასაკოვნები ასწავლიან სკოლებში, უწევენ ბიზნეს–კონსულტაციას მცირე და საშუალო ბიზნესის წარმომადგენლებს და ასე შემდეგ. რა უშლის მოხალისეობის ინსტიტუტის განვითარებას ხელს საქართველოში? რამდენიმე კვლევამ გამოკვეთა ხელისშემშლელი ფაქტორები. მათ შორის ერთ–ერთია არასათანადოდ ინფორმირება (ორგანიზაცია „ჰელფინ ჰენდის" მიერ ჩატარებული კვლევა), მოხალისეობის ტრადიციის ნაკლებობა და სოციალური პრობლემები (ახალგაზრდული რესპუბლიკური ინსტიტუტის კვლევა) და რაც მთავარია შესაბამისი კანონმდებლობის უქონლობა (სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტის კვლევა). არ არსებობს „მოხალისის" და „მოხალისეობის" სამართლებრივი განმარტება, შესაბამისად არ არის განსაზღვრული მოხალისის, ასევე მიმღები ორგანიზაციის უფლება–მოვალეობები, ყოველივე სამივე ზემოხსენებულ კვლევაში ერთ–ერთ მთავარ პრობლემად არის დასახელებული. უფრო მეტიც, ზოგ შემთხვევაში ძალიან ჭირს მოხალისისა და სტაჟიორის ერთმანეთისგან გარჩევა, რადგან საქართველოს კანონმდებლობა მათ შესახებ „დუმს". ასეთი ჩანაწერი მხოლოდ საერთაშორისო აქტებსა და კონვენციებში გვხვდება. მაგალითად გაერთიანებული ერების გენერალური ასამბლეის რეკომენდაცია, რომლითაც გაერომ მის წევრებს მისცა რეკომენდაცია, რომ მოხალისეობის საკითხი კანონმდებლობით დაერეგულირებინა. თუმცა მას, როგორც ზემოთაც აღვნიშნეთ, სარეკომენდაციო ხასიათი აქვს. „შესაბამისი კანონმდებლობის მიღება ავტომატურად ვერ დაამკვიდრებს მოხალისეობის კულტურას, თუკი ის არ არის, ვერ უზრუნველყოფს ნებას, რომ მოხალისეობა დამკვიდრდეს და განვითარდეს საქართველოში. მაგრამ კანონი არის ინსტრუმენტი, რომ მოიხსნას ბარიერები, რომელსაც მოხალისეობის პრინციპზე მომუშავე ორგანიზაციები აწყდებიან, ან აფერხებს ამ ინსტიტუტის განვითარებას", ამბობს სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტის იურისტი არჩილ ცერცვაძე. სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტმა მოხალისეობის მარეგულირებელი საკანონმდებლო პაკეტის პროექტი მოამზადა, რომელიც უკვე ინიცირებულია საკანონმდებლო ორგანოში. იგი განმარტავს არამარტო მოხალისეობას, არამედ იმ უფლება–მოვალეობებს, რომელიც მოხალისესა და მიმღებ ორგანიზაციას უნდა ჰქონდეს, ანუ სამართლებრივ ურთიერთობებს და ასევე სთავაზობს საგადასახადო ცვლილებებს და ა.შ. ორგანიზაციის მიერ მომზადებულ საკანონმდებლო პაკეტის პროექტის კონკრეტული დებულებები იცავს მოხალისის უფლებებს. მაგალითად, მოხალისეს სჭირდება დაცვის მექანიზმები სამუშაოს დროს დაზიანების თავიდან ასაცილებლად ან ასეთის შემთხვევაში მისი შემდგომი დაცვისთვის. „სამუშაოს შესრულებისთვის თუკი მოხალისეს ჯანმრთელობა დაუზიანდა, ორგანიზაციამ მკურნალობის ხარჯები უნდა აუნაზღაუროს. მაგრამ ვინაიდან იგი არ არის ორგანიზაციის თანამშრომელი, დღეს არსებული საგადასახადო ნორმით, ასეთი ანაზღაურება სხვა რეჟიმით იბეგრება, ვიდრე თანამშრომლის შემთხვევაში. ასევეა კვალიფიკაციის ამაღლებისთვის გაწეული ხარჯები და სამივლინებო ხარჯები", ამბობს არჩილ ცერცვაძე. როცა ერთი ან ორი მოხალისე ჰყავს ორგანიზაციას, თუნდაც სამივლინებო ხარჯი, მაინცდამაინც მძიმე ტვირთად არ დააწვება მას, მაგრამ საქართველოში არის ორგანიზაციები, სადაც 50, 60 ან უფრო მეტი მოხალისეა. 50 მოხალისის მივლინება კი სერიოზულ ფინანსებს მოითხოვს, აღნიშნავს სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტის იურისტი. თუმცა ასეთი ხარჯების შემთხვევაში, სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტის მიერ შემუშავებული კანონპროექტი უფრო „რბილ" მიდგომას ითვალისწინებს. თუკი მოხალისე მზად არის დრო, ენერგია დახარჯოს და არ მოითხოვს სამივლინებო თანხის ანაზღაურებას, ორგანიზაცია არ იქნება ვალდებული აუნაზღაუროს, მაგრამ თუ მოხალისე მოითხოვს, ორგანიზაცია ვალდებული იქნება აუნაზღაუროს. თუკი ორგანიზაციას ასეთი სურვილი ან ფინანსები არ ექნება, მაშინ სამართლებრივი ურთიერთობა ვერ შედგება. კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ინიციატივა საქართველოში მყოფ უცხოელ მოხალისეებს ეხება. ყველამ კარგად ვიცით, რომ უცხო ქვეყანაში ყოფნის სამართლებრივი საფუძველი შეზღუდულია – ამისთვის საჭიროა ლეგალური ყოფნის უფლება, ანუ ვიზა. კანონპროექტის ავტორები „მოხალისეობის" ვიზის გაცემის ინიციატივით გამოდიან, რომელიც თავისი კლასიკური გაგებით არ არის სამუშაო ვიზა. ევროპის ქვეყნების გამოცდილებამ აჩვენა, რომ მოხალისეობის ინსტიტუტის განვითარება პირდაპირ კავშირშია მის სამართლებრივ რეგულირებასთან. ასევე პროგრამებით უზრუნველყოფასა და წახალისებასთან. დასავლეთის ქვეყნებში მოხალისეობის წახალისების მიზნით სხვადასხვა მეთოდს მიმართავენ. მაგალითად, როგორც „ჰელფინ ჰენდი" იუწყება , ამერიკის შეერთებულ შტატებში მოხალისეებს პრეზიდენტის სპეციალური ჯილდო გადაეცემა.

საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ვებპორტალი დავით ლოსაბერიძეს ესაუბრა სამოქალაქო საზოგადოებისა და საზოგადოებრივი, ანუ არასამთავრობო ორგანიზაციების შესახებ. ესაუბრა ლალი შალვაშვილი საუბარი დავიწყოთ სამოქალაქო საზოგადოებით. ამ საკითხზე მთელ მსოფლიოში დისკუსია მიმდინარეობს, ზოგ შემთხვევაში ამ ტერმინში გულისხმობენ მხოლოდ არასამთავრობო ორგანიზაციების ერთობლიობას, ზოგჯერ მას უფრო ფართო გაგებას უძებნიან... თქვენი აზრით, რა არის სამოქალაქო საზოგადოება? დავით ლოსაბერიძე – სამოქალაქო საზოგადოების შესახებ ვიწრო და ფართო ხედვა არსებობს, თუმცა არის შუალედური ვერსიებიც. ჩვენთან, ისტორიიდან და განწყობიდან გამომდინარე, რომელიც საზოგადოებას ჰქონდა, სამოქალაქო საზოგადოებად უფრო აღიქმება არასამთავრობო ორგანიზაციები. და ამას თავისი მიზეზი აქვს. საბჭოთა პერიოდში ყოველგვარ აქტივობას სიმულაციის ხასიათი ჰქონდა. მისი დაშლის შემდეგ საზოგადოებას სოციალურ, სამოქალაქო ან ნებისმიერ აქტივობაზე ალერგია გაუჩნდა და ერთადერთ ჭეშმარიტებად აღიქვა სახელმწიფო და ბიზნეს სექტორი, ამიტომ სამოქალაქო საზოგადოებად მიიჩნეოდა მხოლოდ ორგანიზაციები, რომლებიც დასავლური გრანტების ხელშეწყობით მუშაობდნენ. როგორც აღვნიშნე, ალერგიული რეაქციის მიზეზი წინა ცხოვრება იყო. საბჭოთა პერიოდში არსებობდა სამოქალაქო საზოგადოება, მაგრამ ეს იყო კვაზი სამოქალაქო საზოგადოება – ვთქვათ მწერალთა, კომპოზიტორთა, მხატვართა კავშირები, პროფკავშირები, კომკავშირი და ა.შ. ანუ ის, რასაც დაკარგული ჰქონდა თავისი ფუნქცია და სახელმწიფო ადმინისტრაციული სისტემის დანამატს წარმოადგენდა, და თან დასავლეთისთვის თვალის ახვევასაც ემსახურებოდა. ტყუილია ის, რომ საბჭოთა კავშირის დროს დასავლეთს არ უყურებდნენ და არ ედრებოდნენ – იყო ასეთი ფრაზებიც: „დავეწიოთ და გავუსწროთ აშშ–ს" ან, „ჩვენ უკეთესი გვაქვს" და ა.შ. ასეთი შეჯიბრება არასრულფასოვნების კომპლექსიდან მომდინარეობს და დამახასიათებელია იმ საზოგადოებისთვის, რომელსაც დევალვირებული ღირებულებები გააჩნია. ეს არ ნიშნავს, რომ მას საერთოდ არ აქვს ღირებულებები, რა თქმა უნდა აქვს, მაგრამ ისინი დევალვირებულია. პირადად მე იმ მოსაზრებას ვიზიარებ, რომლის მიხედვითაც სამოქალაქო საზოგადოება არის ყველაფერი, რაც დგას პირადი ცხოვრების, ოჯახის, სახელმწიფოსა და ბიზნესის გარეთ. ასე, რომ სამოქალაქო აქტივობად შეგვიძლია მივიჩნიოთ ის, რაც სახელმწიფო მართვას ან ბიზნეს ფუნქციის შესრულებას და ეკონომიკური სარგებლის მიღებას არ უკავშირდება. ამ გაგებით სამოქალაქო საზოგადოება ფართო ცნებაა და მოიცავს არასამთავრობო ორგანიზაციებს, პოლიტიკურ პარტიებს, სადაც ერთიანდებიან ადამიანები რაღაც იდეის გარშემო, ეს არ ნიშნავს რომ ისინი არ იბრძვიან ძალაუფლებისთვის, მაგრამ ისინი იბრძვიან ძალაუფლებისთვის, რათა ის პრინციპები გაატარონ, რომლისაც სჯერათ. სხვა საკითხია სწორია თუ არა აღნიშნული პრინციპები, მაგრამ პოლიტიკური პარტიებიც სამოქალაქო საზოგადოების სეგმენტია. ასევე პროფესიული კავშირები, მასწავლებელთა, მენეჯერთა, პენსიონერთა გაერთიანებები, რომელთა მიზანი არ არის დიდი შემოსავლის მიღება, არამედ გარკვეული ღირებულებების დამკვიდრება–ხელშეწყობა, ადვოკატირებაა. ამ მხრივ სამოქალაქო სეგმენტს განეკუთვნება რელიგიური ორგანიზაციები, მედია, როგორც ბიზნესი კი არა, როგორც ინფორმაციის გამავრცელებელი. უფრო მეტიც, წყაროსთან ჩამოსხდარი მეზობლები, რომლებიც განიხილავენ რაღაც საკითხებს – სამოქალაქო საზოგადოების ნაწილია. ამ აქტივობით არც მოსავალი მატულობს, არც სახლი ლაგდება, არც სადილი კეთდება და არც ეკონომიკური კეთილდღეობა მიიღწევა – ეს არის სოციალიზაციის ადამიანური სურვილი. ცხოვრების ასეთი ფორმა ამ სეგმენტში წარმოადგენს სამოქალაქო საზოგადოებას. ქართული სუფრაც ამ გაგებით სამოქალაქო საზოგადოებაა. მოკლედ რომ ვთქვათ – აქტიური, მოაზროვნე ადამიანთა ერთობლიობა, რომელთაც რაღაც საერთო ინტერესი აერთიანებთ არის სამოქალაქო საზოგადოება. თქვენ დეტალურად ჩამოაყალიბეთ რა არის სამოქალაქო საზოგადოება როგორც ასეთი, მაგრამ საინტერესოა თქვენი შეფასება, თუ როგორია სამოქალაქო საზოგადოება საქართველოში, ამას იმიტომ გეკითხებით, რომ სხვადასხვა მოსაზრება არსებობს. ნაწილი აცხადებს, რომ სამოქალაქო საზოგადოება ჩანასახობრივ მდგომარეობაშია, ან განვითარებული ჯერ არ არის და ასე შემდეგ... თქვენი შეხედულებით როგორია იგი? ახერხებს თუ არა ის საჭირბოროტო საკითხების წამოყენებას ან ადვოკატირებას? დავით ლოსაბერიძე – კეთილი. პირველი, რაც ამ შემთხევაში ზედაპირზევე ჩანს, ისაა, რომ ჩვენთან აღრეულია ღირებულებები, თუმცა ეს არ არის ქართული მოვლენა და ყველგან ასეა. ჩვენ ვართ ჩვენი თავის ძიებაში – ჯერჯერობით ჩამოყალიბებული ხედვები, შეხედულებები არ გვაქვს, მაგრამ ეს არ ეხება მოქალაქეებს, არამედ ეხება ეგრეთწოდებულ ელიტას, ინტელექტუალებს, რომელთაც უკიდურესობები ახასიათებთ. ან საუბარია იმაზე, რომ ვართ ყველაზე კარგები და ვინ რა უნდა გვასწავლოს, ან უარყოფით კონტექსტში ვსაუბრობთ, რომ ჩამოვრჩებით ვიღაცას და ასე შედეგ... კონკრეტული, შესაბამისი მაგალითების მოყვანა შეგიძლიათ... დავით ლოსაბერიძე – რა თქმა უნდა, ამის კარგი მაგალითია სოციალ–დემოკრატიის ისტორია და ლიბერალური ღირებულებების მომხრეთა განვითარება საქართველოში. ჩვენ უფრო მეტად კათოლიკეები აღმოვჩნდით, ვიდრე რომის პაპი და რაზეც არ ოცნებოდნენ და არ ფიქრობდნენ სერიოზულად ევროპელი სოციალისტები, სოციალ–დემოკრატები, საქართველოში ეს რეალობად იქცა და შემთხვევითი არ არის ის, რომ სოციალ–დემოკრატიულ, შემდეგ კი ბოლშევიკურ იდეოლოგიას, იმპერიის ფარგლებში სწორედ ქართული ელემენტი კვებავდა – ჩხეიძე, წერეთელი, შემდეგ სტალინი, ორჯონიკიძე, ბერია და ა.შ. ეს იყო გადახრა – „არ ვარგა და უკეთესი უნდა გაკეთდეს და ევროპელებმა რა იციან" – ეს დამახასიათებელი თვისებაა მედიტერანული საზოგადოების ტიპის აზროვნებისა (ესპანეთი, იტალია – განსაკუთრებით მისი სახრეთი – სიცილია, საბერძნეთი, მცირე აზია, ლევანტი, კავკასია). ამორალური საზოგადოება კი არ ვართ, უმორალო საზოგადოება ვართ და სხვაზე გადაგვაქვს პასუხისმგებლობა – „ეშმაკმა შემაცდინა", „იმან დამთარსა და ა.შ.". ასეთი ინდივიდების ერთობლიობას უჭირს საკუთარი მიზნის ძიება და იწყებს პატრონის ძებნას. ამიტომ არის რომ ხშირად ისმის – ნეტა სტალინი ან აღმაშენებელი გაცოცხლდეს, ან ვენაცვალე ბიძინას ან მიშას – მუდმივად ვეძებთ ვიღაცას, რომელიც რაღაცას გააკეთებს. არ ვამბობ, რომ მთელი საზოგადოება ასეთია, მაგრამ ვისაც ელიტარულობის ამბიცია აქვს ეს ელემენტი მასში აშკარად ჭარბობს, ეშინია პასუხისმგებლობის და ყველაფრის სხვაზე გადაბრალების სურვილი ამოძრავებს. მეორე მაგალითი უახლესი ისტორიიდან შემიძლია მოვიყვანო – ქართველი ლიბერტარიანელები უფრო მეტად ლიბერტარიანელები აღმოჩნდნენ, ვიდრე ლიბერტარიანიზმის სამშობლოში. ლიბერალიზმის სამშობლოში რადიკალურ ლიბერალიზმზე არავინ მსჯერობს ცალმხრივად. ამის მაგალითად ფრიდმანის ერთ–ერთ მსჯელობას მოვიყვან, სადაც იგი ასაბუთებს, რატომ არ შეიძლება თავდაცვის სამინისტროს კომერციალიზაცია: ხომ შეიძლება იგი ბიზნესად იქცეს და ნაკლები ხარჯი ექნება? იგი კითხვას სვამს და თავადვე პასუხობს – ბიზნესის შემთხვევაში მან შეიძლება მარტივად დათვალოს, რომ ომის წაგება უფრო მეტ მოგებას მოუტანს და ჯარი პირდაპირ შეიძლება დანებდებს მტერსო. ანუ არსებობს ეკონომიკური მიზანშეწონილების გარეთ მდგომი გარემოებები, რომლებიც გასათვალისწინებელია. მეორე მაგალითი – შეერთებულ შტატებში, სადაც ლიბერალური სისტემაა, როცა ერთ–ერთი სტრატეგიული ობიექტის – დიდი პორტის გაყიდვაზე მიდგა საქმე და მისი ყიდვა ამერიკის მოკავშირე ქვეყნების – არაბეთის გაერთიანებული საემიროების და ქუვეითის მოქალაქეებმა მოინდომეს, ამერიკის მთავრობამ დაბლოკა ეს წინადადებები და პორტი ბევრად უფრო ნაკლებ ფასად მიყიდა ამერიკელებს. ასეთ მაგალითებს წაუყრუეს ქართველმა ლიბერტარიანელებმა და ყველას გვახსოვს გამონათქვამი, რომ „ყველაფერი იყიდება ნამუსის გარდა". ამ მაგალითებით იმის თქმა მინდა, რომ უკიდურესობებში ვვარდებით, რაც კულტურული პროვინციალიზმია. პროვინციალიზმია ისიც, რაც ხშირად სამოქალაქო საზოგადოების მისამართით ისმის – არ ვვარგივართ, ქართული სამოქალაქო საზოგადოება მარტო სუფრაა და მეტი არაფერი, ან აზია ვართ და ევროპამდე ვინ მიგვიყვანს. მეორე მხრივ ისმის – ჩვენ ვინ რა უნდა გვასწავლოს, ჩვენ ისეთი უძველესი და ტოლერანტი ხალხი ვართ. ასეთი შეფასებები ახასიათებს იმათ, ვისაც აქვს ამბიცია, რომ ყველაფერზე აქვთ პასუხი. აუცილებლად უნდა გავითვალისწინოთ, რომ საუბარი იმაზე, რომ სამოქალაქო საზოგადოება ჩანასახობრივ მდგომარეობაშია ან ახლა იწყებს არსებობას, ნამდვილად არ არის სწორი. არც ის არის სწორი, რომ, მაგალითად, ჩვენს წელთაღრიცხვამდე მეშვიდე საუკუნეში გვქონდა ისეთი სამოქალაქო საზოგადოება, რომ ახლაც კი ამერიკელები შენატრიან მას. ჩვენ ვართ ნაცია, ეთნოსი მრავალათასწლოვანი კულტურით, რომლის ფორმირება ახლაც მიმდინარეობს. გვაქვს მინუსები და პლიუსები, რაღაცაში ვგავართ სხვებს, რაღაცაში – არა, გვაქვს ჩვენი ინდივიდუალური სახე, რაღაცაში ჩვენ გვისწრებენ, რაღაცაში – ვუსწრებთ. უბრალოდ, ჩვენ უნდა გავიაზროთ, რა გვინდა და როგორ უნდა მოვიქცეთ. ახლა რაც შეეხება ფაქტებს ქართული სამოქალაქო საზოგადოების ისტორიიდან: პირველი არასამთავრობო ორგანიზაცია 1879 წელს არა ბიზნესმენმა, მოსამართლემ და პოლიტიკოსმა ილია ჭავჭავაძემ, არამედ „ენჯეოშნიკმა" ილია ჭავჭავაძემ ჩამოყალიბა და ის „წერა–კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოება" იყო. სამოქალაქო საზოგადოების ფესვებია ის სოფლის კრებები გურიაში, როცა მოსახლეობა იკრიბებოდა და განიხილავდა მსოფლიო პოლიტიკის საკითხებს, ან ქართლელები თუ კახელები ერთად, სოფლის კრებაზე წყვეტნენ სოფელში არხის გაყვანის საკითხებს და ასე შემდეგ. ვინც ამბობს რომ ასეთი გამოცდილება არ არსებობს, სასურველია ეს ფაქტები მაინც უარყოს და საკუთარი აზრი უკეთ დაასაბუთოს და შესაბამისი მაგალითები მოიყვანოს. მაგალითად მოიყვანეთ მე–19 საუკუნის გამოცდილება... ეს იყო ქვევიდან წამოსული ინიციატივა, შეგიძლიათ ახლანდელ სიტუაციასთან პარალელი გაავლოთ? დავით ლოსაბერიძე – როცა საუბრობენ საზოგადოების მზაობასა თუ არამზაობაზე, ხშირად ისმის ფრაზა, რომ სამოქალაქო საზოგადოება შედგა, ან ამბობენ რომ არ შედგა, შეიძლება შედგეს მაწონი და არა სამოქალაქო საზოგადოება – ეს არის პროცესი, რომელიც მუდმივად ვითარდება. ერთ მაგალითს მოვიტან დღევანდელობიდან. 2014 წელს, საარჩევნო კოდექსში ცვლილებები 19 აპრილს შევიდა, რომლითაც მოქალაქეთა საინიციატივო ჯგუფებს მიეცათ უფლება არჩევნებზე დამოუკიდებელი კანდიდატები წარედგინათ. ხელმოწერილი ცვლილებები 24 აპრილს გამოქვეყნდა, ხოლო კანდიდატების წარდგენის ვადა 29 აპრილს იწურებოდა. როგორც ჩვენს ინტელექტუალებს უყვართ ხოლმე თქმა ამ ჩვენმა „მოუმზადებელმა და ცუდმა საზოგადოებამ" მოახერხა ის, რომ ხუთიოდე დღეში, საქართველოს ყველა მუნიციპალიტეტში, 15 ათასმა მოქალაქემ არამარტო გაიგო და გაიაზრა ეს ინფორმაცია, შექმნეს საინიციატივო ჯგუფები და 3 ათასამდე კანდიდატი წარადგინეს არჩევნებზე. რატომღაც მხოლოდ ელისაშვილზე საუბრობენ, არადა არჩევნებში გამარჯვებულთა პროცენტულ სურათს თუ შევხედავთ, მმართველი პარტიის შემდეგ საკრებულოებში, მეორე ადგილზე დამოუკიდებელი კანდიდატები არიან წარმოდგენილი. ამ სტატისტიკის მოძიება ნებისმერს შეუძლია. იმას არ ვამბობ, რომ ეს კანიდატები ფრთიანი ანგელოზები არიან, ან არ ჰქონდათ სხვადასხვა ინტერესი, მაგრამ ფაქტია, რომ საზოგადოებამ მოახერხა თავისი ხედვის ინიცირება. რაც იმას ნიშნავს რომ საზოგადოებამ 5 დღეში გაიგო ეს ყველაფერი და როგორც ჩანს, ინტუიტურად იგრძნო ეს მომენტი, მიხვდა, რომ საჭირო იყო რაღაცის გაკეთება. ვერავინ იტყვის, რომ ეს 15 ათასი ადამიანი ყოველდღე ინტერნეტში საკანონმდებლო მაცნეს კითხულობს და კანონებში ცვლილებებს ეცნობა. ასე რომ საუბარი იმაზე, რომ საზოგადოებას არ აქვს მზაობა არ არის სწორი. გადავიდეთ არასამთავრობო, ანუ საზოგადოებრივ ორგანიზაციებზე, თქვენ ახსენეთ, რომ საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდგომ ორგანიზაციების მიმართ გარკვეული სტერეოტიპი შეიქმნა, საზოგადოების გარკვეული წევრების დღევანდელი დამოკიდებულება საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მიმართ ამით შეიძლება აიხსნას თუ ეს ერთ–ერთი მიზეზია? დავით ლოსაბერიძე – მიზეზი ბევრია. თუმცა ამ მიმართულებით არანკლებ როლს თამაშობს სახელმწიფოც, ისტებლიშმენტი, რომელიც საჭიროებისამებრ, ხშირად მიზანმიმართულად ახორციელებს სამოქალაქო საზოგადოების ანტი–პროპაგანდას. ეს ეხება როგორც გამსახურდიას, შევარდნაძის, ისე სააკავშილისა და „ქართული ოცნების" პერიოდს – როგორც ივანიშვილის, ისე ღარიბაშვილის მმართველობას. არის ამის დამადასტურებელი ფაქტები, რომელიც ჩემთვის ცნობილია, ეთიკური პრინციპების დაცვის გამო ცალკეული გამონათქვამების კონსტანტირებას ვერ მოვახდენ, მით უმეტს, რომ ხშირად ეს პირადი საუბრების დროს ხდებოდა, მაგრამ ზოგადად შემიძლია ვთქვა, რომ ბევრი დარტყმა, რომელიც არასამთავრობოებზე მოდიოდა, ისე რომ ანტიმოძრაობის წევრებსაც არ ჰქონდათ წარმოდგენა, სახელმწიფო სტრუქტურებიდან ფინანსდებოდა. მაგალითად ანტისოროსული მოძრაობა – როგორც კი ფინანსები (პროექტი) დამთავრდა მოძრაობა შეწყდა, ანალოგიური შემთხვევები ნამდვილად სახეზეა. ყოველივე ამის მიუხედავად, საზოგადოების გარკვეულ ნაწილს ნამდვილად სჯერა, რომ არასამთავრობოები მოღალატეები, ქრისტეს ფეხის მკვნეტელები, წარმართები, მასონები და ასე შემდეგ, არიან. მეორე, როცა საზოგადოების გარკვეულ ჯგუფს ესაუბრები და ციტირებ მე–19 საუკუნის მოღვაწეებს და როცა ირკვევა, რომ ილია და მისი თაობის მოღვაწეები აყენებდნენ იმავე საკითხებს, რის წინაშეც ვდგავართ, არის მხოლოდ აღტაცების რეაქცია, რომ რა ჭკვიანი იყო ილია ჭავჭავაძე და თითქმის არავინ არ ფიქრობს, რომ ამ ხნის მანძილზე, ამა თუ იმ სფეროში, თითქმის არაფერი შეცვლილა. დღეს იგივე პრობლემების წინაშე ვდგავართ და ამ პრობლემებს ჩვენს გარდა ვერავინ მოაგვარებს. მაგალითად აშშ–დან ან ბურკინა–ფასოდან არავინ ჩამოვა ჩვენი გასაკეთებელის გასაკეთებლად. შიდა ფაქტორებს რაც შეეხება, დავიწყოთ არასამთავრობოების დაფინანსების წყაროებით – ჩვენთან არ არსებობს ბიზნესის სოციალური პასუხისმგებლობის დიდი პრაქტიკა. ბიზნესი, როგორც წესი, სოციალურად გაჭირვებულ ცალკეულ მოქალაქეებს ეხმარება ან ეკლესიებს აშენებს. ამასთან ამ მოვლენას სპორტანური ხასიათი აქვს. დაფინანსების მეორე ფორმა არის სახელმწიფო დაფინანსება, პირდაპირ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ პოლიტიკური ნიშნით ხდებოდა და ხდება დაფინანსება – როგორც წესი, საარჩევნო პროცესების წინ. ისე არ გამიგოთ, თითქოს ვამბობდე, რომ ყველა არასამთავრობო კარგია და ნაკლი არ აქვს, მათი ნაწილი მუშაობს დონორთა ინტერესების შესაბამისად, რომელიც ზოგჯერ ადგილობრივ საჭიროებებს არ ითვალისწინებს. როცა ადამიანებს სადღაც სოფელში შიათ და ჩადიხარ და უხსნი, რომ მნიშვნელოვანია ანტარქტიდელი პინგვინების ან ჩინური პანდას გადარჩენის საკითხი – ბუნებრივია, ეს არ იმუშავებს და იგი საზოგადოების რეალური საჭიროებების არადექვატურია... ეს ალბათ პირობითი მაგალითებია, ასეთ პროექტებზე არც მსმენია, რამდენად არის აცდენილი პროექტების ნაწილი, რომელსაც არასამთავრობოები ახორციელებენ, რეალურ მოთხოვნებს, პრობლემებს? დავით ლოსაბერიძე – როგორ არ არის, მაგალითად ერთ–ერთ პროექტში ითხოვდნენ რომ გენდერული საკითხი ყოფილიყო გათვალისწინებული. შორს ვარ იმ აზრისგან, რომ საქართველოში საკანონმდებლო დონეზე დიდი დისკრიმინაცია არსებობს, მაგრამ საყოფაცხოვრებო დონეზე ხომ ხდება დისკრიმინაცია. როცა საერთაშორისო ერთ–ერთი ფონდი ამბობს, რომ ამ მიმართულებით ჩამორჩენილები ვართ და ისეთივე საბჭოები უნდა შევქმნათ კანონმდებლობის დონეზე და ისეთ წარმატებას უნდა მივაღწიოთ ქალთა უფლებების დაცვაში, როგორიც პაკისტანშია, ცოტა არ იყოს უცნაურია. არადა მშვენივრად იციან, რომ პაკისტანში ქალს, გაუპატიურების შემთხვევაში, როგორც მეძავს ისე ქოლავენ ქვით და ფუნდამენტალისტური, შარიათის წესები მოქმედებს იმ ქვეყანაში. იქ სხვა პრობლემებია, ჩვენთან სხვა. სამწუხაროდ, საერთაშორისო დონეზე საკითხების უნიფიცირება ხდება, ჩვენი არასამთავრობოების ნაწილი კი მიყვება საპროექტო მოთხოვნებს, რა თქმა უნდა იცის, რომ შედეგი არ მოყვება, სამაგიეროდ გრანტი იქნება. კიდევ ერთი პრობლემა არის არასამთავრობოების ელიტარიზმი – სლენგიც კი საკუთარი ჩამოყალიბდა. ვსაუბრობთ „დედლაინებზე", „ჯასტიფიკეიშენებზე", „აუთფუთებზე", „ინფუთებზე", რომელიც რიგითი მოქალაქისთვის სრულიად გაუგებარია. არადა, სამოქალაქო საზოგადოება იმისთვის არის, რომ სამოქალაქო იყოს და მარტივი, გასაგები უნდა იყოს ყველასთვის ყველაფერი. ზემოთქმული არის არასამთავრობოების შიდა სამზარეულო და მისი მინუსები. ახლა გარე პრობლემებს მივუბრენდეთ: 90–იან წლებში პრესტიჟული იყო არასამთავრობოში ყოფნა (თუნდაც შედარებით მაღალი ანაზღაურების გამო), ახლა არაპრესტიჟული გახდა, რადგან სახელმწიფო სამსახურმა ისევ იძალა. 2003 წელს დაიწყო პროცესი და დღესაც წარმატებით გრძელდება, ყველა სახელმწიფო სამსახურისაკენ მიილტვის. ბიზნესი ან სხვა სივრცე შეზღუდულია და ამიტომ კეთილდღეობისთვის ეს ერთადერთი გარანტია. შესაბამისად მესამე სექტორში როტაცია არ ხდება და თუ ასაკობრივ ჭრილში შევხედავთ არასამთავრობოებს დავინახავთ, რომ სექტორის დაბერება, პირდაპირი, ბიოლოგიური გაგებით ხდება. ანუ თუ შევაჯამებთ მინუსებს ესაა – არასამთავრობოების ელიტარიზმი, დონორებზე მიბმა და საკუთარი წყაროების არარსებობა, პოლიტიკური ინტერესები, რომ მოხდეს მათი დისკრიმინაცია, საზოგადოების მოთხოვნებზე არაადექვატური ქმედებები. პლუსები – დამოუკიდებლობის შემდეგ რა მოიტანა სექტორმა, ანუ დადებითი რა გააკეთა? დავით ლოსაბერიძე – პროფესიონალიზმის აკუმულირება მოხდა სექტორში. ჩვენთან, გასული საუკუნის 90–იან წლებში, სრულიად განადგურდა აკადემიური, საშუალო კლასისათვის დამახასიათებელი სივრცეები. ბევრი სისტემა დაიხურა, ბევრი კომერციული გახდა და სწორედ არასამთავრობო სექტორში გადაინაცვლა მუშაობამ ბევრ საკითხზე – ლინგვისტიკაზე, სოციალურ სფეროებზე და ასე შემდეგ. სახელმწიფო სექტორის წარმომადგენლები ნუ მიწყენენ და ხშირად საჯარო სექტორში პროფესიონალიზმის დონე ისეთი დაბალია, რომ არასამთავრობოები რაღაც საკითხის დასაბუთებაში უფრო ძლიერები არიან. თუმცა ეს არ ნიშნავს, რომ ყველა არასამთავრობო ორგანიზაციაში პროფესიონალი მუშაობს, მათი წილი იქაც მცირეა და არის შემთხვევები, როცა არასამთარობოების ნაწილი გრანტის გამო ისეთ აბსურდულ რაღაცაზე მუშაობს და ლაპარაკობს, რომ ნებისმიერ საღად მოაზროვნე ჩინოვნიკს შეუძლია გამანადგურებელი პასუხი გასცეს. თუმცა მაინც ვთვლი, რომ კვალიფიკაციის გარკვეული აკუმულირება მოხდა არასამთავრობო სექტორში და შემთხვევითი არ არის, რომ ხელისუფლებაში სწორედ არასამთავრობო სექტორიდანაც მიჰყავთ ხალხი. ფაქტია, რომ არასამთავრობოები რაღაც როლს თამაშობენ, ისინიც კი, ვისაც წარმოდგენა არ აქვს, რა არის არასამთავრობო სექტორი, არ იციან მისი ისტორია და ნეგატიურად უყურებენ მას, ამბობენ, რომ ამა თუ იმ საკითხზე არასამთავრობოებთან მოვითათბირეთ. ამას იმიტომ ამბობენ, რომ კარგ ტონად ითვლება არასამთავრობოების ჩართვა, არადა ქვეყანაში 10 ათასზე მეტი არასამთავრობოა და ყველას თავისი აზრი აქვს, ზოგი მათგანი დიდი, ზოგი კი პატარა ორგანიზაციაა, ზოგი კი ქაღალდზე არსებობს მარტო. რაც შეეხება ზოგადად სამოქალაქო საზოგადოებას, ის ფაქტი რომ, ჩვენთან ავტორიტარული რეჟიმის დამკვიდრების რამდენიმე მცდელობა ჩავარდა, არის სწორედ სამოქალაქო საზოგადოების დამსახურება. მე ვგულისხმობ არა მხოლოდ არასამთავრობოებს, არამედ – მთლიანად სამოქალაქო საზოგადოებას. ქართულმა საზოგადოებამ ვერ იგუა ვერც გადაჭარბებული ულტრანაციონალიზმი, ვერც კორუმპირებული კლანური სისტემა, ვერც სამხრეთული ტიპის ფაშისტური ავტორიტარული სისტემა. რა თქმა უნდა, პოლიტიკური ბრძოლა მიმდინარეობდა და ერთი ძალა მეორეს ჯაბნიდა, მაგრამ გადამწყვეტი სიტყვა 1989, 2003, 2012 წლებში საზოგადოების კრიტიკულმა განწყობამ განაპირობა – ეს ქართული საზოგადოების თანდათანობითი განვითარების შედეგია და ის, რომ საზოგადოებას ეს ძალა აქვს და ეს შეუძლია, ნიშნავს, რომ ჩვენ არ ვართ აღმოსავლური ტიპის საზოგადოება, ჩვენ დასავლური ტიპის საზოგადოება ვართ. შეგიძლიათ პარალელი გაავლოთ სხვა ქვეყნების, თუნდაც პოსტსოციალისტური ქვეყნების სამოქალაქო საზოგადოებასთან... დავით ლოსაბერიძე – ჯერ ერთი: ჩვენ ისე არ ვართ განვითარებული როგორც მაგალითად სლოვენია ან პოლონეთია, არ გვაქვს ისეთივე მასობრივად სოციალური პასუხისმგებლობის გრძნობა, როგორიც სკანდინავიაშია. ჩემი აზრით, ვუსწრებთ შუა აზიის ქვეყნებს, იგივე დონეზე ვართ, როგორი სამოქალაქო საზოგადოებაც არის ეგვიპტეში, ალჟირში და ასე შემდეგ. ვუსწრებთ ცენტრალურ აფრიკას, ლათინური ამერიკის ქვეყნებს, გაცილებით წინ ვართ, ვიდრე რუსეთი, წინ ვართ სომხეთზე, ჩამოვრჩებით თურქულ სამოქალაქო საზოგადოებას, ბევრად წინ ვართ აზერბაიჯანზე. მეორე: ეს ყველაფერი შედარებითია და დამოკიდებულია გარემოზე, ხელისუფლების პოლიტიკაზე – ჩვენთან ხელისუფლებამ ბოლომდე ვერ მოახერხა სექტორის იგნორირება. მესამე: ის, რომ ეკონომიკური კოლაფსის დროს ადამიანების ნაწილმა პატარა, თავისუფალი სივრცე არასამთავრობო სექტორში იპოვა. როგორც აღვნიშნე, იმ დონეზე არ ვართ როგორიც არის თურქეთის სამოქალაქო საზოგადოება, გვახსოვს 2 მილიონი ადამიანი გამოვიდა სტამბოლში პარკის დასაცავად. მართალია თურქეთი დიდი ქვეყანაა და 2 მილიონი მოსახლეობის 2,5%–ია, მაგრამ საქართველოში ქუჩაში მდგარი ჭადრის დასაცავად მოსახლეობის 2,5%, ანუ 100 ათასი კაცი არ გამოსულა. თურქეთმა 80–იან წლებში გაიარა ის პერიოდი, რომელშიც ჩვენ ახლა ვართ და ის წინ არის ჩვენზე. ახლა, როცა უკრაინის სამოქალაქო საზოგადოებას და იქ განვითარებულ პროცესებს ვუყურებ, მახსენდება 90–იანი წლები – ისინი ახლა გადიან იმას, რაც ჩვენ 90–იან წლებში გავიარეთ, არა იმიტომ, რომ ჩვენ კარგები ვართ, არა, უფრო პატარები ვართ, თან უფრო ახლოს ვიყავით დემოკრატიული მოვლენების ეპიცენტრთან და უფრო ადრე გავილახეთ. ჩვენი საუკუნის 20–30–იანი წლების მიჯნაზე რუსეთშიც იგივე პროცესები წავა. იქაც მიაღწევს ეს ტალღა – არ ვსაუბრობ იმაზე ეს კარგია თუ ცუდი, ვსაუბრობ იმაზე რომ ეს მოხდება, თუმცა აღვნიშნავ, რომ რუსეთის მეზობლებისთვის ეს სახიფათო ეტაპი იქნება. მანამდე ჩვენ კარგი საფარი უნდა ვნახოთ – ნატო ან, თუ იპოვით კიდევ, რაიმე სხვა. საზოგადოებრივი ორგანიზაციების დაფინანსების საკითხებზე ისაუბრეთ. ექსპერტები, როცა ორგანიზაციებზე საუბრობენ, ყოველთვის ხაზს უსვამენ, რომ ვერ მოხერხდა დაფინანსების ალტერნატიული წყაროების მოძიება და მეორე საკითხი, ორგანიზაციების უმეტესობა წევრობაზე არ არის დაფუძნებული, რაც მათი შემოსავლის ერთ–ერთ ალტერნატიულ წყაროდ განიხილება... როგორია ამ საკითხების მიმართ თქვენი დამოკიდებულება? დავით ლოსაბერიძე – ორივე მოსაზრება სწორია. ამაში არასამთავრობოების ბრალიც არის, თუმცა ასოცირებაზე დაფუძნებული ორგანიზაციის საქმიანობა რიგ სირთულეებთან არის დაკავშირეუბლი, მაგალითად რომ შევთავაზო ადამიანებს არჩევნებზე დამოუკიდებელი დამკვირვებლობა და საკუთარ საცხოვრებელ ადგილზე პრობლემა რომ არ შეექმნას, სხვა რეგიონში გავუშვა – გამომართმევს საბუთებს და წავა? დავიწყოთ იმით, რომ მას უნდა ჰქონდეს უპირველესად თავისუფალი დრო, ფული და ნაკლები პრობლემები. არის მოსალოდნელი რომ ასეთი რამ მასობრივად განხორციელდეს? სამწუხაროდ არა, იმიტომ რომ საზოგადოებას ბევრი პრობლემა აქვს და რაზეც ვსაუბრობდით, ის საკითხები მისთვის პრიორიტეტული არ არის. რაც შეეხება ბიზნესთან საუბარს – ქართული ბიზნესი სკეპტიკურად უყურებს არასამთავრობოებთან ურთიერთობას. არის კიდევ ერთი მოსაზრება, რომ თუ რამის გაკეთება გინდა, უფულოთაც გააკეთებო, მაგრამ როგორ უნდა მოახერხო ეს, რეგიონები შემოიარო უფულოდ, რაღაცით ხომ უნდა იკვებო, ღამე სადღაც ხომ უნდა გაათენო, მასალების დარიგება თუ გინდა – მას ხომ ამობეჭდვა უნდა. დროის, ადამიანური და სხვა ყველანაირი რესურსის გარეშე არაფერი გამოდის... თქვენი აზრით ახერხებენ თუ არა საზოგადოებრივი ორგანიზაციები ხელისუფლებასა და საზოგადოებაზე გავლენას... დავით ლოსაბერიძე – ხელისუფლებაზე გარკვეული გავლენა არის, განსაკუთრებით მაშინ, როცა ხელისუფლების ნაწილისა და სამოქალაქო საზოგადოების ინტერესები ერთმანეთს ნაწილობრივ მაინც ემთხვევა. თუ პოლიტიკურ ჯგუფებს რაღაც მიმართულებებში ხედვის დამწერიც კი არ ჰყავთ – არასამთავრობოების რესურსს იყენებენ. მე საქართველოში არსებულ ყველა ხელისუფლებას ვგულისხმობ. სხვა საკითხია რამდენად ითვალისწინებეს შემდეგ ხელისუფლება ინციატივებს. არ მოგისმენთ, რადგან თქვენ ცუდები ხართო – ესეთი რამ არ ისმის, გეუბნებიან – შევისწავლით, ვნახოთ, მაგრამ... და ასე შემდეგ. საზოგადოებასთან ურთიერთობაში უფრო მძიმედ არის საქმე, თუ სწორი მესიჯები მიაწოდე, ნამდვილად რეაგირებს საზოგადოება. მაგალითად კამპანია „ეს შენ გეხება", „მასთ ქერი" და „მასთ ოფერი" გავიხსენოთ, ძალიან სწრაფი რეაქცია ჰქონდა ხალხს, არა იმიტომ, რომ არასამთავრობოები უცებ შეუყვარდათ, არამედ საზოგადოებრივი ინტერესი იყო ძლიერი და მოხდა სრული მობილიზება ამ მიმართულებით. ბუნებრივია სხვა ფაქტორებმაც შეუწყო ხელი და მხოლოდ ეს კამპანია არ იყო გადამწყვეტი. დაგვისახელეთ ღირებულებები, რომელსაც უნდა ეფუძნებოდეს სამოქალაქო საზოგადოება... დავით ლოსაბერიძე – საზოგადოების ადექვატურ ინტერესებზე რეაგირება, ან ამ ინტერესების მოძიება–გამოვლენა და შემდეგ რეაგირება. ასევე, პროფესიონალიზმი და ყველზე ფართო, რომელიც ყველაფერს მოიცავს ვებერისეული პროტესტანტული ეთიკის ნორმები.

საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ვებპორტალი ლაშა ბაქრაძეს ესაუბრა სამოქალაქო საზოგადოებისა და საზოგადოებრივი, ანუ არასამთავრობო ორგანიზაციების შესახებ. ესაუბრა ლალი შალვაშვილი ბატონო ლაშა, მთელ მსოფლიოში მიმდინარეობს მუდმივი დისკუსია ტერმინის „სამოქალაქო საზოგადოების" – შესახებ. საქართველოში ზოგი ამ ტერმინის ქვეშ მოიაზრებს არასამთავრობო ორგანიზაციებს, თუმცა ზოგ შემთხვევებში უფრო ფართო გაგებას უძებნიან, თქვენ როგორ განმარტავთ? ლაშა ბაქრაძე – ვფიქრობ, რომ ქართულმა საზოგადოებამ, ნაწილობრივ დასავლური იდეების გავლენით, დიდი შეცდომა დაუშვა, როცა სამოქალაქო საზოგადოება გაიგო, როგორც არასამთავრობო ორგანიზაციები. ეს ძალიან დიდი შეცდომა იყო, რადგან, ჩემი ღრმა რწმენით, სამოქალაქო საზოგადოებას ქმნიან ინდივიდები, რომლებიც თავისუფლად აზროვნებენ, რომლებიც გარკვეულ გავლენას ახდენენ საზოგადოებაზე და ფორმალურად, შეიძლება არც იყვნენ გაერთიანებული გარკვეულ ორგანიზაციებში. როდესაც ორგანიზაციებზე ვსაუბრობთ, მხოლოდ და მხოლოდ არასამთავრობო ორგანიზაციები არ უნდა წარმოვიდგინოთ, ეს შეიძლება იყო კონკრეტული გაერთიანება, რომელიც კონკრეტული საკითხის ირგვლივ იქმნება და კონკრეტული საკითხის გადაწყვეტისთვის იბრძვის. მაგალითად შეგვიძლია მოვიყვანოთ საყდრისის საკითხი, ან მწვანე ნარგავების მოჭრის საწინააღმდეგო კამპანიის ფარგლებში გაერთიანებები. ვფიქრობ, ასეთი საზოგადოებრივი ჯგუფები უფრო დიდ გავლენას ახდენენ, ვიდრე არასამთავრობოები. განსაკუთრებით უნდა აღინიშნოს, რომ არასამთავრობოები, რომლებიც საქართველოში ჩამოყალიბდნენ, საკუთარი წევრების დაფინანსებით არ არის შექმნილი, ანუ ბაზისურად კი არ არის შექმნილი, არამედ ვიღაც ქმნის და მერე აჰყავს თანამშრომლები. ისინი ძირითადად დამოკიდებულნი არიან საზღვარგარეთულ გრანტებზე, ამ საკითხზე მათ ძალიან ხშირად ვაკრიტიკებ, რადგან ისინი ძირითადად ფიქრობენ თუ ვინ, რა საგრანოტო კონკურსს გამოაცხადებს და რისთვის შეიძლება მიიღონ დაფინანსება, და არა იმაზე, ქვეყანაში რა საჭიროებაა. რასაკვირველია, ეს ვერ შექმნის ნამდვილ სამოქალაქო საზოგადოებას. სამოქალაქო საზოგადოებისთვის უმნიშვნელოვანესია ინდივიდუალური თავისუფლება, შეკრების თავისუფლება და სხვა. თუ ეს არ არის გარანტირებული სახელმწიფოს მიერ, შეუძლებელია სამოქალაქო საზოგადოება შეიქმნას. საბჭოთა კავშირში სამოქალაქო საზოგადოება ვერ შეიქმნებოდა, რადგან ხელისუფლება ამას ებრძოდა. სწორედ ამიტომ სამოქალაქო საზოგადოების შენება პოსტკომუნისტურ ქვეყნებში გაჭირდა – ამის გამოცდილება დიდი ხნის განმავლობაში არ გვქონდა და სამწუხაროდ, ნაწილობრივ არასწორი მიმართულებით წავიდა, რადგან დასავლეთი თვლიდა, რომ არასამთავრობოები სამოქალაქო საზოგადოების საფუძველი იყო. თუმცა ძნელია იმის თქმა, რომ ეს არ იყო მთლად სწორი, რადგან სხვა საყრდენი სამოქალაქო საზოგადოების შესაქმნელად არ იყო. გრძელვადიან პერსპექტივაში თუ გვინდა ასეთი პრობლემები არ ჰქონდეს სამოქალაქო საზოგადოებას, მნიშვნელოვანია დავინახოთ, რომ არა მხოლოდ არასამთავრობოები, არა მხოლოდ ის ორგანიზაციები, რომლებიც ფინანსდება საიდანღაც, არამედ ინდივიდები, ადამიანები ქმნიან სამოქალაქო საზოგადოებას. სამოქალაქო საზოგადოების კლასიკური განმატებაა – სახელმწიფოს, ეკონომიკური სექტორის, ოჯახის, და საქართველოში დავამატებდი ეკლესიის გარეთ, არსებული საზოგადოება, რომელიც არის აქტიური და კონკრეტული პრობლემის გარშემო ერთიანდება, შეუძლია თავისი აზრი გამოხატოს, შეუძლია ამ პრობლემის მოსაგვარებლად იბრძოლოს. ასე რომ, სამოქალაქო საზოგადოება უფრო ფართო ცნებაა, ვიდრე არასამთავრობოების კავშირი, ერთობა. თქვენ ახსენეთ საყდრისის, გამწვანების საკითხების ირგვლივ გაერთიანებული საზოგადოება, ისინი გამოთქვამენ აზრს, აქტიურობენ ამ საკითხების ირგვლივ, ანუ არიან აქტიური ჯგუფები... მთლიანობაში როგორ შეაფასებთ საქართველოში სამოქალაქო საზოგადოებას? ლაშა ბაქრაძე – საკმაოდ სუსტია, ამას ყოველდღიურად ვხედავთ, სამოქალაქო საზოგადოება ჩანასახობრივად არსებობს საქართველოში. მან ვერ შეძლო შეემუშავებინა რაიმე ინსტრუმენტი, რომლითაც გავლენას მოახდენდა, ან ახლა მოახდენს ხელისუფლებაზე და იმ პოლიტიკაზე, რომელიც ამა თუ იმ ხელისუფლებას ჰქონდა და აქვს. საკმაოდ რთულია ასეთი ინსტრუმენტების პოვნა, მაგრამ არსებობს ასეთი გამოცდილება და ის უნდა მოირგოს საზოგადოებამ. თქვენ გულისხმობთ დასავლურ სამოქალაქო საზოგადოებას და მათ გამოცდილებას... ლაშა ბაქრაძე – დიახ, თუმცა, ხშირად როცა „დასავლეთს" ვამბობთ, ვგულისხმობთ ყველა სამართლებრივ, ცივილიზებულ სახელმწიფოს. მათ შორის იაპონია არ არის დასავლეთი, მაგრამ ძალიან საინტერესო გამოცდილება აქვს და მისგანაც ბევრის სწავლა შეგვიძლია, რადგან იქ ერთი მხრივ ძალიან ტრადიციული საზოგადოებაა და ამავე დროს - თანამედროვე. სამოქალაქო საზოგადოებამ აფრიკის ბევრ ქვეყანაშიც მიაღწია წარმატებას, რაც ასევე ძალიან კარგი მაგალითია საქართველოსთვის, სადაც ძალიან დიდი დაპირისპირებაა საზოგადოებაში. უარესი დაპისრიპირება არსებობდა სამხრეთ აფრიკაში, მაგრამ მათ შეძლეს ცივილური თანაცხოვრებისკენ გადაედგათ ნაბიჯები – მჩაგვრელებმა მოინანიეს, ხოლო ვისაც წლების წინ ჩაგრავდნენ, მათ შეძლეს ნაწილობრივ მაინც ეპატიებინათ მჩაგვრელთათვის. ასევე შეგვიძლია მოვიყვანოთ უგანდის მაგალითი, სადაც ორმა დაპირისპირებულმა ეთნიკურმა ჯგუფმა ერთმანეთს მუსრი გაავლო, მაგრამ არის მცდელობები, რომ ერთად იცხოვრონ. ასე რომ ბევრი რამის სწავლა არამხოლოდ ცივილიზებული, დასავლური სამყაროსგან შეიძლება, არამედ, ერთი შეხედვით, შედარებით განუვითარებელი საზოგადოებისგანაც. შეიძლება მათგან უფრო მეტიც ვისწავლოთ თუ ცხვირს არ ავიბზუებთ, რაც ხშირია ჩვენს ქვეყანაში. თქვენ ისაუბრეთ, რომ საქართველოში სამოქალაქო საზოგადოება გავლენას ვერ ახდენს ხელისუფლების პოლიტიკაზე, მეორე მხრივ, ვერ ვიყენებთ მსოფლიოს სხვადასხვა სამოქალაქო საზოგადოებაში დაგროვილ ცოდნას და გამოცდილებას... თქვენი აზრით, რა არის მიზეზი? ხომ არ სჭირდება ამ ყოველივეს უფრო მეტი დრო? ლაშა ბაქრაძე – მგონი საკმარისი დრო გვქონდა, მაგრამ ვერ ვიპოვეთ ინსტრუმენტები, რომლითაც ხელისუფლებას ვაიძულებთ გადაჭრას ესა თუ ის საკითხი. მაგალითად ავიღოთ გუდიაშვილის მოედნის ირგვლივ განვითარებული აქტივობები, რომელმაც სერიოზული გავლენა ვერ იქონია მოვლენების განვითარებაზე. სხვა ბევრი მაგალითის მოყვანა შეიძლება, რომელიც აჩვენებს, რომ საზოგადოებას არ ჰყოფნის ენერგია და მოთმინება. ვერ აცნობიერებს, რომ ყველაფერი ერთი აქციით, ერთი პეტიციით არ წყდება, რომ გრძელვადიან პერსპექტივაში საზოგადოება იდგეს ერთად. ამ აქციებზე იყვნენ ადამიანები, ვინც ერთმანეთის მიმართ დიდი სიმპათიით ან სიყვარულით არ არიან განწყობილნი, რაც აჩვენებს, რომ არის საკითხები, რომელებიც საზოგადოებას აწუხებს, მაგრამ არ ჰყოფნის ძალა, რომ გაერთიანდეს და ერთად დადგეს და პროტესტის გრძელვადიან მეთოდებს მიმართოს, თუკი, რა თქმა უნდა, საჭიროდ ჩათვლის მიზნის მისაღწევად. ეს ჯერჯერობით ვერ ხერხდება. პოსტსაბჭოთა ქვეყნებთან თუ გავავლებთ პარალელს, იქ როგორ მოხერხდა სამოქალაქო საზოგადოების ჩამოყალიბება? ლაშა ბაქრაძე – ბალტიის ქვეყნებს რომ დავანებოთ თავი და პოსტსოციალისტურ ქვეყნებზე ვისაუბროთ, შეიძლება ითქვას, რომ პოლონეთში, ჩეხეთში, აღმოსავლეთ გერმანიაში ბევრ წარმატებას მიაღწიეს ამ მიმართულებით. როგორც ბალტიის ქვეყნებიდან, ასევე ამ ქვეყნებიდან ბევრის გადმოღება, ნახვა და სწავლა შეიძლება. ერთ–ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი, ჩემი აზრით არის ის, რომ ყველა განვითარებულ საზოგადოებაში არსებობს დაპირისპირება, აზრთა სხვადასხვაობა, მაგრამ არის საკითხები, რომლის შესახებაც შეუძლიათ გაერთიანება. ამ ქვეყნებს ამის გარკვეული ტრადიცია ჰქონდათ, მაგრამ მხოლოდ ტრადიციის არქონა არ არის მიზეზი – კავკასიის ქვეყნებისთვის დამახასიათებელია ევროპულისგან განსხვავებული ტრადიციები, რომელიც გარკვეულწილად უშლის ხელს სამოქალაქო საზოგადოების ჩამოყალიბებას. საკმაოდ კრიტიკული მიდგომები გაქვთ, დამოუკიდებლობიდან დღემდე რაიმე პოზიტიური მაგალითის მოყვანა შეგიძლიათ? ლაშა ბაქრაძე – რამდენიმე მაგალითი უკვე მოვიყვანე – პარტიზანული მებაღეობა, გუდიაშვილის მოედანთან, საყდრისის საკითხთან დაკავშირებული პროტესტი, თუნდაც იგივე 17 მაისთან დაკავშირებული ხელმოწერების შეგროვება. სამოქალაქო საზოგადოება ჩანასახობრივ მდგომარეობაშია. ასეთივე მდგომარეობა იყო თუნდაც, მაგალითად ათი წლის წინათ? ლაშა ბაქრაძე – ახლა უფრო აქტიურია, რაც ოპტიმიზმს ბადებს, რომ უკეთესობისკენ მივდივართ და ადამიანები ნელ–ნელა სწავლობენ ამა თუ იმ საკითხის გაპროტესტებას. ძალიან საინტერესოა ასეთ პროტესტში ხელოვანი ადამიანების ჩართვა, ასევე მნიშვნელოვანია პროტესტის ფორმა, გავიხსენოთ 17 მაისი, პუშკინის სკვერში საზოგადოების პატარა ჯგუფმა ფეხსაცმელების საშუალებით აქცია მოაწყო – ეს არის კარგი და საინტერესო პროტესტის ფორმა, მან დიდი გავლენა ვერ მოახდინა, მაგრამ ადამიანების გონებაში დარჩა. გავაგრძელებ არასამთავრობოების მიმართ ჩემს კრიტიკას – რამდენიმე წლის წინათ, ამერიკულმა ერთ–ერთმა ორგანიზაციამ დააფინანსა მულტიკულტურული, მულტიეთნიკური საქართველოს პროექტი. თავისთავად არ იყო ცუდი იდეა, რამდენიმე არასამთავრობომ გაიმარჯვა და დაფინანსება მიიღო, მათ ეთნიკურ ტანსაცმელში ჩაცმული ადამიანების უზარმაზარი პლაკატები გააკეთეს. ეს არის ტიპიური მაგალითი უსაქმური არასამთავრობოების, რომლებსაც არ ჰქონდათ იდეა და გაიმეორეს ის, რასაც 70 წლის განმავლობაში საბჭოთა კავშირში აკეთებდნენ – 15 რესპუბლიკის ეროვნულ ტანსაცმელში ჩაცმული ადამიანების ფოტოები რომ იყო გამოფენილი. ზუსტად ისეთივე იყო შედეგი. ეს არის ტიპიური მაგალითი გრანტიჭამიობის და ეს არის ნათელი მაგალითი როგორ გაკეთდა ფული ყოველგვარი შედეგის მიღწევის სურვილის გარეშე. სხვათა შორის, არასამთავრობოების კრიტიკას ხშირად ვხვდები სხვაგანაც. ერთი ძალიან კარგი, ინდოელი მწერალი ქალია არუნდათა როი, მისი სტატია წავიკითხე ინდოეთში ბოლო ათწლეულების განმავლობაში არასამთავრობოების მუშაობის შესახებ, სიტუაცია ძალიან ჰგავს ქართულ რეალობას. ჩემი კრიტიკა არ არის კონსერვატიულ–რეაქციული ჯგუფების კრიტიკის მსგავსი, რომლებიც ამბობენ, რომ არასამთავრობოები არიან საზოგადოების გამხრწნელები, ან არიან დასავლეთის ფულებით ნაკვები. ჩემი კრიტიკის საგანია ის, რომ არასამთავრობოები ხშირად იმაზე კი არ ფიქრობენ, რა არის ამ ქვეყნისთვის საჭირო, არამედ იმაზე თუ რისთვის შეიძლება ფულის მიღება, თუმცა უნდა ვთქვა, რომ არასამთავრობოები ძალიან განსხვავდებიან ერთმანეთისგან. ზუსტად ეს უნდა მეკითხა – ორგანიზაციები მართლაც განსხვავდებიან ორგანიზაციული სტრუქტურით, მუშაობის სტილით, მუშაობისადმი დამოკიდებულებით და ა.შ. თქვენ ერთ–ერთი არასამთავრობოს პროექტი ახსენეთ, შეიძლება ამ მაგალითის განზოგადება მთელ სექტორზე? ლაშა ბაქრაძე – განზოგადება არ შეიძლება, ისინი ერთმანეთისგან ძალიან განსხვავდებიან. მაგალითები მომყავს იმისათვის, რომ ნათელი იყოს, რას ვაკრიტებ და რა არ მომწონს, ან რა მომწონს. უხვად შემიძლია მოვიყვანო როგორც დადებითი, ისე უარყოფითი მაგალითები. თავისთავად არასამთავრობო ძალიან კარგი რამ არის, ამაზე არც ვსაუბრობ. არც ის არის ცუდი, რომ არასამთავრობოების საქმიანობის დაფინანსების წყაროები არსებობს, ამაზეც არ ვსაუბრობ, მაგრამ არ შეიძლება ისინი არსებობდნენ მხოლოდ იმიტომ, რომ ვიღაცა რაღაცას დაუფინანსებს. ხშირად, როცა გარკვეულ საკითხზე არის საუბარი, ვაწყდები ასეთ პასუხს – კარგია, მაგრამ ამას არავინ დააფინანსებს, ან ჯერ დაფინანსება უნდა მოვიპოვოთ და ასე შემდეგ. თუკი საზოგადოება არის ჯანმრთელი, არ მგონია, რომ მხოლოდ და მხოლოდ იმაზე ფიქრობდეს რა საკითხები შეიძლება დაფინანსდეს. რასაკვირველია, ფინანსების გარეშე ბევრი რამის გაკეთება უბრალოდ შეუძლებელია და ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ დაფინანსების შესაძლებლობა არსებობს, თუმცა არის საკითხები, რომლებიც ადვილად გადასაწყვეტია და შორეულ მომავალში არ უნდა გადავდოთ. ანუ საზოგადოება მიეჩვია 20–25 წლის განმავლობაში იმას, რომ აქტივობის გამოჩენა ღირს თუ ამისთვის ფინანსები იქნება. ეს ძალიან სამწუხაროა, არ მომწონს და არ მგონია ვინმეს მოსწონდეს. ერთ მაგალითს მოვიყვან, კვირაობით იუსტიციის სახლთან არის პატარა ბაზრობა – მე ვიტყოდი, რომ სწორედ ეს არის სამოქალაქო საზოგადოების ჩანასახი, ის არ არის ხელისუფლების მიერ ორგანიზებული, ადამიანები თავად მიდიან, უხარიათ რასაც აკეთებენ და ეს გახდა რაღაც შეკრების, გაცნობის, საუბრის ადგილი. ცოტა სხვანაირად რომ შევხედოთ – ამ ადამიანებს უხარიათ თუ შემოსავლის გამო რაღაცას ყიდიან? ლაშა ბაქრაძე – ადამიანები მარტო იმიტომ არ დადიან იქ, რომ რაღაცას ყიდიან, არამედ იმიტომ რომ ეს არის გარკვეული კომუნიკაციის საშუალება და ბაზრობა თვითორგანიზებულია, არ არის დაგეგმილი ზემოდან – ქვემოდან მოდის ინიციატივა. თითქოს ამ ბაზრობას არ აქვს კავშირი რაიმე პრობლემატიკასთან, მაგრამ ყოველგვარი ჩარევის გარეშე ვხედავთ ინდივიდების თვითორგანიზებას – ეს არის სამოქალაქო საზოგადოება. ეს არ არის ისეთი, როგორიც თბილისობა, რომელსაც ხელისუფლება გეგმავს და იგი ნათელი მაგალითია ზემოდან მოგონილი ღონისძიებისა, რომელიც შემდგომ ყველა ხელისუფლებამ გაიმეორა. ეს არის სრულიად არაბუნებრივი, არასახალხო დღესასწაული, მსგავსი სხვა ქვეყნებშიც შეიძლება შეგვხვდეს და მის მოწყობას ხელისუფლება უწყობდეს ხელს, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ უცხოეთში თავიდან ბოლომდე ყველაფერს ხელისუფლება გეგმავს. ვიტყოდი, რომ თბილისობა არის ანტისამოქალაქო საზოგადოების ნათელი მაგალითი. მაგრამ საზოგადოება იღებს მონაწილეობას თბილისობაში... ლაშა ბაქრაძე – გასაგებია რომ ბევრი ადამიანი მიდის, მაგრამ ჩვენ ვსაუბრობთ სამოქალაქო საზოგადოებაზე და სამოქალაქო საზოგადოების აქტივობის თვალსაზრისით ნულოვანი და ანტიშედეგის მომტანია ასეთი ღონისძიებები, რადგან ყველაფერი იმართება ზემოდან. ჩვენ გვჭირდება ბაზისური დემოკრატია. მაგალითად ავიღოთ სოფლის არხი, რომელმაც შეიძლება დატბოროს სოფელი, რას აკეთებს სოფლის მოსახლეობა – იკრიბება და ითხოვს, რომ ხელისუფლებამ მიაქციოს ყურადღება და არის მუდმივი მოთხოვნა. ანუ დაიკარგა ის, რომ სოფელს თავადაც შეუძლია მცირე სამუშაოს ჩატარება. სოფელში არ იყო ბულდოზერი, არ ჰქონდათ არაფერი და ყოველთვის ვიღაცაზე იყვნენ დამოკიდებულნი, მათ განცხადება უნდა დაეწერათ კოლმეურნეობაში, ან რაიკომში და დღემდე ასე გრძელდება – ეს არის კომუნიზმის ნარჩენი. არ უნდათ, რაღაცა გააკეთონ, გარდა იმისა, რომ ქუჩა გადაკეტონ და მოითხოვონ – ამის იქით ვერ მიდიან. აი ეს არის მაგალითი იმისა, რომ სამოაქალაქო საზოგადოება ვერ შედგა. სამოქალაქო საზოგადოებაზე ძალიან საინტერესო კონტექსტში საუბრობს ანტონიო გრამში. კონტექსტი არის ის, რომ მარქსისტებმა თავის თავს დაუსვეს კითხვა – რატომ მოხდა რუსეთში რევოლუცია და არ მოხდა იქ, სადაც მარქსი ამბობდა – განვითარებულ კაპიტალისტურ ქვეყნებში. ამაზე ძალიან საინტერესო და სწორი პასუხი აქვს გრამშს – მისი თქმით, როდესაც რევოლუციური მასების ტალღები დაეჯახა ბურჟუაზიის ციხესიმაგრეს, აღმოჩნდა, რომ ამ ციხესიმაგრეს წინ ჰქონდა ფორპოსტები და ეს ფორპოსტები იყო სამოქალაქო საზოგადოება. ანუ პრინციპში გრამში ამბობს, რომ რევოლუციისთვის ნეგატიური მოვლენაა სამოქალაქო საზოგადოება, თუმცა მისივე თქმით, სამოქალაქო საზოგადოება მემარცხენეებსაც შეუძლიათ თავისი პოლიტიკური ბრძოლისა და მიზნებისთვის გამოიყენონ და სწორედ ამიტომ არის მნიშვნელოვანი იგი. რუსეთში, სადაც არ იყო სამოქალაქო საზოგადოება, ძალიან ადვილად მოინგრა ციხესიმაგრე, რომელზეც ადამიანები ფიქრობდნენ რომ დაუნგრეველი იყო. სამოქალაქო საზოგადოების გრამშისეული აღწერა იმიტომ მოვიყვანე, რომ არის ერთი გარემოება, რომელიც წლების განმავლობაში ჩვენთან არ მომხდარა – არც ერთმა ხელისუფლებამ არ მოინდომა რომ მეტი დაეთმო სამოქალაქო საზოგადოებისთვის. ანუ გულისხმობთ, რომ ის პრობლემები, რომელსაც თუნდაც პატარა ჯგუფები წარმოაჩენენ, ხელისუფლებას უნდა გაეთვალისწინებინა? ლაშა ბაქრაძე – დიახ. შეიძლება ვინმემ თქვას, რომ ეს ხელისუფლების ფუნქცია არ არის, ჩამოყალიბებულ ქვეყნებში არც არის აქტუალური, ვსაუბრობ ქვეყნებზე, სადაც არ არის გაცნობიერებული, რომ ქვეყნის სტაბილურობისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია ჯანმრთელი სამოქალაქო საზოგადოების არსებობა, სწორედ იმ სამოქალაქო საზოგადოების, რომელიც მათ აკრიტიკებს. სამოქალაქო საზოგადოებამ იმიტომ ვერ იპოვა ინსტრუმენტები, რომლითაც აიძულებს ხელისუფლებას გაითვალისწინოს მათი მოსაზრებები, რომ დიდი ხნის განმავლობაში ხდებოდა მათი მოთხოვნების, აზრის იგნორირება. როდესაც საზოგადოებრივი აზრის, საზოგადოების მოთხოვნების იგნორირებაზე საუბრობთ, გულისხმობთ საბჭოთა წარსულს? ლაშა ბაქრაძე – არა, აგერ ნაციონალური მოძრაობის წარსულ მმრათველობის პერიოდზე ვსაუბრობ, როცა საზოგადოების აზრის იგნორირება ხდებოდა, არ იყო კომუნიკაცია საზოგადოებასა და ხელისუფლებას შორის. პროპაგანდა არ წარმოადგენს კომუნიკაციის საშუალებას დემოკრატიულ ქვეყნებში, იგი ავტორიტარულ ქვეყნებში გამოიყენება. ჯანმრთელი სამოქალაქო საზოგადოება არის ქვეყნის და ერის სტაბილურობის ძალიან მნიშვნელოვანი ფაქტორი, რაც ვერ დაინახა ხელისუფლებამ აქამდე და იმედია მომავალში დაინახავს. თქვენ საუბრობდით გუდიაშვილის, საყდრისის პრობლემებზე გაერთიანებულ სამოქალაქო ჯგუფებზე და მათ პროტესტზე, ამ საკითხების ირგვლივ თავიანთ დამოკიდებულებებს გამოხატავდნენ არასამთავრობო სექტორის წარმომადგენლები, ზოგი მათგანი, ბუნებრივია იღებდა აქციებშიც მონაწილეობას ... თქვენი აზრით, სამოქალაქო საზოგადოებაში არასამთავრობოების როლი როგორია? ლაშა ბაქრაძე – ჩვენთან არასამთავრობოების როლი დიდია, რადგან საზოგადოების ყველაზე აქტიური ნაწილია, ისევე როგორც გარკვეული ინდივიდების როლი მაღალია. 2004 წელს სამოქალაქო სექტორიდან ბევრი ადამიანი გადავიდა ხელისუფლებაში და იყო დიდი გლოვა. ესეც არის იმის მაჩვენებელი, რომ ჩვენ არ გვესმის რა არის სამოქალაქო საზოგადოება – თავისთავად ადამიანი, ინდივიდი ერთ დღეს შეიძლება იყოს რომელიმე ორგანიზაციაში, მეორე დღეს ხელისუფლებაში, ამაში ტრაგიკული არაფერია. ჟურნალისტი, მწერალი, მხატვარი სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლები არიან და სულაც არ არის აუცილებელი რომ რომელიმე არასამთავრობოში იყოს. ბუნებრივია, ეს მათი უფლებაა, დავაზუსტებ როგორია სექტორის როლი სამოქალაქო საზოგადოებაში და თქვენი აზრით, როგორი უნდა იყოს? ლაშა ბაქრაძე – რაც უფრო მეტი არასამთავრობო ორგანიზაცია შეიქმნება, რომლის ფინანსური საყრდენი იქნება ორგანიზაციის წევრთა შენატანები, უფრო ჯანმრთელი და გამძლე იქნება ასეთი ორგანიზაცია. რა თქმა უნდა, დამატებითი სახსრები შეუძლია სხვაგან მოიძიოს, მაგრამ საკუთარი წევრების მიერ დაფინანსებას დიდი მნიშვნელობა აქვს – მათ შეეძლებათ გარკვეული საკითხები თავად გადაჭრან. მაგრამ ეს არის პრობლემატური ჩვენ საზოგადოებაში, რადგან საზოგადოების ფინანსური მდგომარეობა არასახარბიელოა. ... და მივადექით, ასე ვთქვათ, შეკრულ წრეს – საზოგადოების ფინანსური მდგომარეობა არასახარბიელოა, სავარაუდოდ, მისი გარკვეული ნაწილი წევრობისთვის აუცილებელ შენატანს ვერ გადაიხდის და ასე შემდეგ, თქვენი აზრით, რა არის გამოსავალი? ლაშა ბაქრაძე – დიახ ნაწილობრივ შეკრული წრეა და მიუხედავად ამისა, ვფიქრობ, ნაბიჯების გადადგმა შესაძლებელია... დასავლეთის მხარდაჭერა რომ არა, თქვენი აზრით, როგორ განვითარდებოდა არასამთავრობო სექტორი? ლაშა ბაქრაძე – ვერც წარმომიდგენია, რადგან 90–იან წლებში, ეკონომიკური ტოტალური კატასტროფის პირობებში საერთოდ არაფერი იფუნქციონირებდა. კრიტიკის პარალელურად შემიძლია აღვნიშნო, რომ სექტორი ბევრ რამეს აკეთებს – სწავლობს სხვადასხვა სახელმწიფო ორგანოების მონაცემებს და ა.შ. რასაკვირველია, ძალიან ძნელი იქნება დაფინანსების გარეშე ამის კეთება, მაგრამ ვხედავთ, რომ დაფინანსების წყარო ნელ–ნელა კლებულობს, ხომ უნდა დავინახოთ შემდგომი განვითარების გზები და ამის გამო ხომ არ უნდა შეწყდეს აქტივობა. ეს რომ მომხდარიყო 90–იან წლებში, მაშინ აქტივობა საერთოდ შეწყდებოდა... რასაკვირველია სექტორის როლი მნიშვნელოვანია, არ შეიძლება ადამიანები ვიყოთ ხელისუფლების იმედად, რომელიც კონტროლის გარეშე იქნება. ამისთვის საჭიროა ორგანიზაციები და ორგანიზებული ჯგუფები, რომლებიც ხანგრძლივად მუშაობენ ამა თუ იმ საკითხებზე და აქვთ გამოცდილება. თავისთავად ცხადია, რომ ასეთი ორგანიზაციები საჭირო და აუცილებელია. ჩვენ ვისაუბრეთ, რომ არასამთავრობო სექტორის გარკვეული ნაწილი ჯერჯერობით ვერ გადადის წევრობაზე დაფუძნებულ მოდელზე, თქვენი აზრით, საზოგადოების აქტიური წევრები რატომ ვერ აყალიბებენ წევრობაზე დაფუძნებულ ორგანიზაციებს? ლაშა ბაქრაძე – ძალიან რთული კითხვაა. ერთი მხრივ არ გვაქვს გამოცდილება, მეორე მხრივ, საქართველოში არის ქართული ინდივიდუალიზმი, რომელსაც ძნელია უწოდო ინდივიდუალიზმი, რომლის გამოც იდეის გარშემო გაერთიანება რთულია. ამას ჩვენ პოლიტიკაშიც ნათლად ვხედავთ – ფაქტობრივად ჩვენთან იდეის გარშემო გაერთიანებული პარტიები არ არსებობს, არიან ჯგუფები, რომლებიც ინდივიდუალური ლიდერის გარშემო არიან გაერთიანებული. უნდა ითქვას, რომ დიდი პარტიების დრო დასავლეთშიც იწურება, ანუ ძალიან ბევრი რამე იცვლება არამხოლოდ ჩვენთან, არამედ ჩვენ გარეთაც, ვცდილობთ ცივილიზებულ სამყაროს ფეხი ავუწყოთ და მწყობრში ჩავდგეთ. მეტნაკლებად სწორი მიმართულებით მივდივართ, მაგრამ ტემპი არადამაკმაყოფილებელია და სასურველია უფრო ჩქარი ტემპით სიარული. თქვენი აზრით, აქვს თუ არა გავლენა არასამთავრობო სექტორს ხელისუფლებასა და მოსახლეობაზე? ლაშა ბაქრაძე – აქვს და შეიძლება უფრო მეტიც ჰქონდეს. საქართველოში ბევრი რამ დამოკიდებულია თუ რა დამოკიდებულება აქვს ამა თუ იმ არასამთავრობოს წარმომადგენელსა და ხელისუფლებას, არა მხოლოდ ინსტიტუციონალურ, არამედ პიროვნულ დონეზე. საზოგადოებაზე გავლენაც დამოკიდებულია იმაზე, ცნობილია თუ არა რომელიმე ორგანიზაცია. შეიძლება ბევრი კარგი არასამთავრობო იყოს, რომელსაც საზოგადოება არ იცნობს. მედიასაც აქვს უაღრესად შევიწროებული ხედვა და ვხედავთ ადამიანების პატარა ჯგუფს მხოლოდ, არადა, ბევრად უფრო მეტი რამ კეთდება და მისი გაცნობა საზოგადოებისთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იქნება. სამწუხაროდ, მედია ან არ, ან ვერ ახერხებს ამას. ასეთივე დამოკიდებულება აქვს ხელისუფლებას, როცა მისი წარმომადგენლები ხედავენ საჭიროებას, ისინი იყენებენ ამა თუ იმ არასამთავრობოს საქმიანობას, მაგრამ როცა მათ ინტერესში არ შედის, იგნორირებას უკეთებენ. დასავლეთშიც, დაახლოებით, მსგავსი მდგომარეობაა, ოღონდ იქ საზოგადოება ბევრად უფრო აქტიურია და ხელისუფლებამ იცის, რომ სწორედ მათი ხმა განაპირობებს არჩევნებში ამა თუ იმ პარტიის გამარჯვებას. საქართველოში ხელისუფლება ხშირად ამას ვერ ხედავს და ურჩევნია უფრო გავლენიან ორგანიზაციასთან ჰქონდეს კავშირი, მაგალითად ისეთთან, როგორიცაა ეკლესია. დაგვისახელეთ სამი ღირებულება, რომელსაც უნდა ეფუძნებოდეს სამოქალაქო საზოგადოება... ლაშა ბაქრაძე – სამართლის უზენაესობა, დემოკრატიული განვითარება, საერთო საკაცობრიო ფასეულობების აღიარება.