2019 წლის 1 იანვრიდან საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისთვის ახალი საგადასახადო რეგულაცია ამოქმედდა - შეიცვალა მოგების გადასახადით მათი დაბეგვრის წესი. რას ცვლის ეს მესამე სექტორისთვის და, ზოგადად, რამდენად ჯანსაღ საგადასახადო გარემოში უწევთ მუშაობა საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს? ეს საკითხები „სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტის" მთავარ იურისტ ლევან ფანიაშვილთან გავარკვიეთ.

ესაუბრა მაკა ჯაიანი

რატომ არის მნიშვნელოვანი საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისთვის ხელსაყრელი საგადასახადო გარემოს არსებობა?

ლევან ფანიაშვილი –  საზოგადოებრივი ორგანიზაციები, როგორც სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზებული ნაწილი, სხვადასხვა სფეროში, საზოგადოებრივად სასარგებლო მიზნების მისაღწევად იქმნებიან.

საუკეთესო ევროპული გამოცდილებით, სახელმწიფო საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს განიხილავს, როგორც მნიშვნელოვან პარტნიორს დემოკრატიის განვითარების, რეფორმების განხორციელების, სიღარიბის დაძლევისა, თუ სხვა საზოგადოებრივად მნიშვნელოვანი მიმართულებით. შესაბამისად, სახელმწიფო იყენებს საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მხარდაჭერის პირდაპირ და ირიბ ფორმებს. ეს გამოიხატება საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისთვის სახელმწიფო ინსტიტუციების მიერ პირდაპირი დაფინანსების გაცემასა და ორგანიზაციების შესაძლებლობას, ჰქონდეთ შემოსავლების დივერსიფიცირებული წყაროები. გარდა ამისა, რიგი ქვეყნებისა, საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისთვის ადგენს შეღავათიან საგადასახადო გარემოს, რაც საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მხარდაჭერის მნიშვნელოვან ფორმად შეიძლება განვიხილოთ.

ხელსაყრელი საგადასახადო გარემო, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საარსებო გარემოს შემადგენელი მნიშვნელოვანი კომპონენტია. საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საარსებო გარემო კომპლექსური საკითხია და მასში მოიაზრება მექანიზმების, რეგულაციებისა და პოლიტიკის დოკუმენტების ერთობლიობა. ხელსაყრელია გარემო რომელიც, ერთი მხრივ, იძლევა ახალი საზოგადოებრივი ორგანიზაციების, ხელოვნური საკანონმდებლო ბარიერების გარეშე, დაფუძნებისა და საქმიანობის შესაძლებლობას, ხოლო, მეორე მხრივ, ხელს უწყობს არსებული საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ფუნქციონირებისა და განვითარების შესაძლებლობებს.

როცა საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ფუნქციონირების შესაძლებლობაზე ვსაუბრობთ, საკვანძო მნიშვნელობა ენიჭება მათ ფინანსურ მდგრადობას, შესაძლებლობას, მიიზიდონ ფინანსური რესურსები საწესდებო მიზნების განსახორციელებლად. მათი საქმიანობის მიზანი არ არის მოგების მიღება. თუმცა, საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს უფლება აქვთ ეწეოდნენ დამხმარე ხასიათის ეკონომიკურ საქმიანობას. სხვანაირად რომ ვთქვათ, შეუძლიათ, ეკონომიკური საქმიანობა გამოიყენონ როგორც შემოსავლის გენერირებისა და საწესდებო მიზნის მიღწევის საშუალება.

აქედან გამომდინარე, მნიშვნელოვანია, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საგადასახადო დაბეგვრისას, გათვალისწინებული იქნეს საზოგადოებრივი ორგანიზაციების არსი, სამართლებრივი ბუნება და დადგინდეს განსაზღვრული საგადასახადო შეღავათები. ეს გამართლებულია იმითაც, რომ ორგანიზაციები მოგებას ვერ ანაწილებენ დამფუძნებლებსა და წევრებს შორის და ის აუცილებლად უნდა მოხმარდეს თავად ამ ორგანიზაციის განვითარებას.

როგორია საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საგადასახადო გარემო საქართველოში?

ლევან ფანიაშვილი –  საზოგადოებრივი ორგანიზაციების შექმნისა და საქმიანობის მარეგულირებელი საკანონმდებლო გარემო საქართველოში, მეტწილად, დადებითად შეიძლება შეფასდეს. საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საქმიანობის მარეგულირებელმა სამართლებრივმა გარემომ და საგადასახადო პოლიტიკამ წლების განმავლობაში ცვლილებები განიცადა. საზოგადოებრივი ორგანიზაციების (ქართული კანონმდებლობით მათ არასამეწარმეო იურიდიული პირები ჰქვია) დაფუძნება-რეგისტრაციის კანონმდებლობა საქართველოში ერთ-ერთი ყველაზე მარტივია. რაც შეეხება საგადასახდო კანონმდებლობას, მანაც განვითარების რამდენიმე ეტაპი განვლო.

საგადასახადო კოდექსით დაწესებულია საგადასახადო შეღავათები გრანტის ხელშეკრულებით გათვალისწინებული საქონლის იმპორტისას ან მომსახურების მიღებისას - დამატებული ღირებულებისა და იმპორტის გადასახადზე საგადასახადო შეღავათები; ორგანიზაციებისთვის შეღავათები დგინდება ქონების გადასახადზეც. ქონების გადასახადის გადახდისაგან გათავისუფლებულია ორგანიზაციის ქონება, თუ ორგანიზაცია არ იყენებს მას ეკონომიკური საქმიანობისთვის. თუმცა, აღსანიშნავია, რომ ეს შეღავათი არ ეხება მიწის სახით არსებულ ორგანიზაციის ქონებას; ასევე, აღსანიშნავია, ქველმოქმედების განხორციელებასთან დაკავშირებული საგადასახადო შეღავათი. აღნიშნული გულისხმობს, მეწარმე სუბიექტის შესაძლებლობას მოგების გადასახადის მიზნებისთვის, ერთობლივი შემოსავლიდან გამოქვითოს საქველმოქმედო ორგანიზაციაზე გაცემული შემოწირულობა, კოდექსით დადგენილი ნორმის ფარგლებში. ეს არ არის სპეციალურად ორგანიზაციებისთვის დადგენილი საგადასახადო შეღავათი, იგი ქველმოქმედების განმახორციელებელი მეწარმე სუბიექტისთვის დადგენილი შეღავათია და ქველმოქმედების განვითარების სტიმულირების ერთ-ერთი მნიშვნელოვან მექანიზმს წარმოადგენს.

2019 წლის 1 იანვრიდან ამოქმედდა ორგანიზაციების მოგების გადასახადით დაბეგვრის ახალი, ე. წ. ესტონური მოდელი (საწარმოებისათვის იგი 2017 წლის 1 იანვრიდან მოქმედებს), რომელმაც არსებითად შეცვალა ორგანიზაციების მოგების გადასახადით დაბეგვრისადმი მიდგომა. როგორც საგადასახადო კოდექსში ცვლილების კანონის პროექტის განმარტებით ბარათშია მითითებული, მოგების გადასახადით დაბეგვრის ამ ახალ მოდელზე საზოგადოებრივი ორგანიზაციების გადაყვანა, ფაქტობრივად, ნიშნავს მათ გათავისუფლებას ამ გადასახადისგან, რადგან ისინი მოგებას არ ანაწილებენ.

უფრო კონკრეტულად, რას ცვლის საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისთვის მოგების გადასახადით დაბეგვრის ახალი მოდელი?

ლევან ფანიაშვილი –  2019 წლის 1 იანვრამდე, მოგების გადასახადით დაბეგვრისაგან თავისუფლდებოდა ორგანიზაციის (მათ შორის, არასამეწარმეო იურიდიული პირის) მიერ მიღებული გრანტები, საწევრო შენატანები და შემოწირულობები. ხოლო ორგანიზაციის მიერ ეკონომიკური საქმიანობით მიღებული შემოსავლები ჩვეულებრივად იბეგრებოდა მოგების გადასახადით. 2019 წლის 1 იანვრიდან, ორგანიზაციის მოგების გადასახადით დაბეგვრისათვის განმსაზღვრელია არა შემოსავლის სახე ან წყარო (გრანტი, შემოწირულობა, ეკონომიკური საქმიანობა და სხვა), არამედ, მის მიერ გაწეული ხარჯების თავსებადობა ორგანიზაციის მიზნებთან ან ეკონომიკური საქმიანობის განხორციელების მიზნობრიობასთან. შესაბამისად, 2019 წლის 1 იანვრიდან საგადასახადო კოდექსიდან ამოღებული იქნა პუნქტები რომელიც მოგების გადასახადისაგან ათავისუფლებდა გრანტს, საწევრო შენატანს ან შემოწირულობებს.

მოქმედი მოდელით, ორგანიზაციის მოგების გადასახადით დაბეგვრის ობიექტი განისაზღვრება მხოლოდ იმ ორგანიზაციებისთვის, რომლებიც ახორციელებენ ეკონომიკურ საქმიანობას, ამასთან, მოგების გადასახადით დაიბეგრება ის ხარჯები და გადახდები, რომელიც არ აკმაყოფილებს კოდექსით გათვალისწინებულ მოთხოვნებს. სხვანაირად რომ ვთქვათ, მოგების გადასახადი დგინდება მხოლოდ ეკონომიკური საქმიანობის განმახორციელებელი ორგანიზაციებისთვის. ამავდროულად, გადასახადის ობიექტის განსაზღვრისათვის ამოსავალია გაწეული ხარჯები, ანუ, ამ ხარჯების შესაბამისობა საგადასახადო კოდექსით დადგენილ ლეგიტიმურ მიზნებთან და ფარგლებთან. თუ, ორგანიზაცია შემოსავალს იყენებს საწესდებო მიზნების, საქველმოქმედო საქმიანობის ან საგრანტო ხელშეკრულების მიზნობრიობისთვის, აგრეთვე, ეკონომიკური საქმიანობის განსახორციელებლად, მასზე მოგების გადასახადს არ იხდის.

უფრო დეტალურად რომ გავშალოთ, საქართველოს საგადასახადო კოდექსის მიხედვით (მუხლი 97.2), მოგების გადასახადით დაბეგვრის ობიექტი ორგანიზაციისთვის, რომელიც ახორციელებს ეკონომიკურ საქმიანობას, არის: 1) გაწეული ხარჯი ან სხვა გადახდა, რომელიც არ არის დაკავშირებული ეკონომიკურ საქმიანობასთან ან/და არ გამომდინარეობს ამ ორგანიზაციის საქმიანობის მიზნიდან (მათ შორის, არ არის დაკავშირებული საქველმოქმედო საქმიანობასთან ან არ გამომდინარეობს გრანტის ხელშეკრულების მიზნიდან); 2) უსასყიდლოდ საქონლის მიწოდება/მომსახურების გაწევა ან/და ფულადი სახსრების გადაცემა, თუ ეს არ გამომდინარეობს ამ ორგანიზაციის საქმიანობის მიზნიდან; 3) საქართველოს საგადასახადო კოდექსით დადგენილ ზღვრულ ოდენობაზე მეტი ოდენობით გაწეული წარმომადგენლობითი ხარჯი.

რამდენჯერმე ხაზგასმით ახსენეთ და განვმარტოთ, რა როლი ენიჭება საზოგადოებრივი ორგანიზაციის საქმიანობის მიზნებს, საგადასახადო დაბეგვრის თვალსაზრისით?

ლევან ფანიაშვილი –  საგადასახადო კოდექსი, ორგანიზაციის მოგების გადასახადით დაბეგვრას უკავშირებს მის მიერ ისეთი ხარჯების გაწევას, რაც არ არის დაკავშირებული ეკონომიკურ საქმიანობასთან ან არ გამომდინარეობს ამ ორგანიზაციის მიზნებიდან. საგადასახადო კოდექსის არსებული ჩანაწერი გარკვეული ინტერპრეტაციის საშუალებას შეიძლება იძლეოდეს ორგანიზაციის მიზნების განმარტების კუთხით. თუმცა, თუ ვიხელმძღვანელებთ საგადასახადო კოდექსის ცვლილების საერთო მიზნებიდან და ორგანიზაციების საქმიანობის სპეციფიკიდან. უფრო ლოგიკურია ისეთი განმარტება რომლის მიხედვითაც, მოგების გადასახადით დაბეგვრას არ ექვემდებარება ის ხარჯები, რომელიც გამომდინარეობს ორგანიზაციის საწესდებო საქმიანობის მიზნებიდან, აგრეთვე დაკავშირებულია საქველმოქმედო საქმიანობასთან ან/და გამომდინარეობს გრანტის ხელშეკრულების მიზნებიდან. თუმცა, შესაძლო გაუგებრობების თავიდან აცილების მიზნით, რეკომენდებულია ორგანიზაციის სადამფუძნებლო დოკუმენტში/წესდებაში კონკრეტულად გაიწეროს ორგანიზაციის საქმიანობის მიმდინარე მიზნები. გარდა ამისა, შესაძლებელია წესდებაში მიეთითოს ორგანიზაციის საქმიანობის ყველა შესაძლო მიმართულება ან/და ისეთი ზოგადი საქმიანობის მიზანი, რომელიც ორგანიზაციის საქმიანობის მიზნობრიობას მოქნილს გახდის (მაგ: საქველმოქმედო საქმიანობის განხორციელება, დემოკრატიის მშენებლობა და სხვა).

საგადასახადო სფეროში კიდევ რა ცვლილებების საჭიროებას ხედავთ ?

ლევან ფანიაშვილი –  ზოგადად, შეიძლება ითქვას, რომ საგადასახადო გარემო საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისთვის, მეტწილად, დადებითად შეიძლება შეფასდეს, თუმცა, არის საკითხები, რომელიც შემდგომ გაუმჯობესებას საჭიროებს. აღსანიშნავია, რომ საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მოგების გადასახადით დაბეგვრის არსებული მოდელი ახალია და მის დანერგვას პრაქტიკაში შეიძლება გარკვეული პრობლემები მოჰყვეს, მათ შორის საგადასახადო ორგანოების მხრიდან ნორმების არასათანადო განმარტების კუთხით. ამდენად, ამ მიმართულებით შეიძლება კოდექსში გარკვეული დამატებითი ცვლილებების შეტანის საჭიროებაც წარმოიშვას.

ეს კოდექსი, საზოგადოებრივი ორგანიზაციის მოგების გადასახადით დაბეგვრას უკავშირებს ორგანიზაციის მიერ ისეთი ხარჯების გაწევას, რაც არ არის დაკავშირებული ორგანიზაციის მიზნებთან. საგადასახადო კოდექსში შესატანი ცვლილებების პირველადი ვარიანტი ავიწროვებდა ლეგიტიმური ხარჯების ფარგლებს - ერთგვარად ზღუდავდა მხოლოდ ორგანიზაციის მიზნებით. ეს გამოიწვევდა მოგების გადასახადით დაბეგვრის ობიექტში ყველა იმ ხარჯის მოქცევას, რაც პირდაპირ არ გამომდინარეობდა ორგანიზაციის საწესდებო მიზნებიდან. ამ ბუნდოვანების აღმოფხვრის მიზნით, „სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტმა", პარტნიორ ორგანიზაციებთან ერთად, წინადადებებით მიმართა საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს. საქართველოს ფინანსთა სამინისტრომ ნაწილობრივ გაითვალისწინა ჩვენ მიერ წარდგენილი წინადადებები, რაც აისახა კიდეც საგადასახადო კოდექსში (გაფართოვდა ლეგიტიმური ხარჯების ფარგლები და მას დაემატა, საქველმოქმედო საქმიანობა და საგრანტო ხელშეკრულების მიზნობრიობა).

საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საარსებო გარემოზე საუბრისას, მნიშვნელოვანი კომპონენტია მათ მიერ მოხალისეობრივი რესურსის გამოყენების შესაძლებლობა. ცვლილებებს საჭიროებს ამ მხრივ არსებული სამართლებრივი ბაზაც.

საქართველოს კანონი „მოხალისეობის შესახებ" ძალაში 2015 წლის 30 დეკემბერს შევიდა. ეს იყო სახელმწიფოს მხრიდან წინ გადადგმული ნაბიჯი, ქვეყანაში მოხალისეობითი ურთიერთობის სამართლებრივი რეგლამენტაციის მიმართულებით. კანონის მიღებით, საქართველოს კანონმდებლობაში პირველად დარეგულირდა ორგანიზაციული მოწესრიგების პირობებში მოხალისეობასთან დაკავშირებული ურთიერთობები. ასევე, განისაზღვრა მასპინძელი ორგანიზაციების ვალდებულება, რომ მოხალისეს აუნაზღაუროს მოხალისეობის განხორციელებასთან დაკავშირებული განსაზღვრული ხარჯები (ცხოვრების, მგზავრობის, კვების და სხვა).

ამის მიუხედავად, საგადასახდო კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს, მოხალისეობის ცნებას, შესაბამისად, მოხალისისათვის გაცემული მოხალისეობასთან დაკავშირებული ხარჯები საშემოსავლო გადასახადით დაბეგვრას ექვემდებარება. ეს ნამდვილად არ უწყობს ხელს მოხალისეობის განვითარებას საქართველოში. აქედან გამომდინარე, მნიშვნელოვანია საგადასახადო კანონმდებლობაში შევიდეს ცვლილებები, რომლის მიხედვითაც, მასპინძელი ორგანიზაციის მიერ მოხალისისთვის, მოხალისეობის განხორციელებასთან დაკავშირებული გარკვეული ხარჯების ანაზღაურება, არ ჩაითვლება მოხალისის შემოსავლად/სარგებლად. „სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტს" მომზადებული აქვს შესაბამისი ცვლილებები და აქტიურად მუშაობს მისი ლობირების მიმართულებით.