გაიცანით მარნეულში არსებული საზოგადოებრივი ორგანიზაცია - 'ახალი აზროვნების ინსტიტუტი'

როგორია სსო–ების სახელმწიფოსთან ურთიერთობა ფინანსურს ჭრილში ევროპის ქვეყნებში? საზოგადოებრივი ორგანიზაციების შემოსავლის წყაროები, ისევე როგორც საქართველოში დიფერენცირებულია: გრანტები, შემოწირულობები, ეკონომიკური საქმიანობიდან შემოსავალი, სახელმწიფო დაფინანსება და ა.შ. ევროპის ქვეყნებში ხელისუფლებებს გააზრებული აქვთ ძლიერი და სიცოცხლისუნარიანი საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ფასი. შესაბამისად, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების შესაძლებლობების გასაძლიერებლად ბევრმა მათგანმა შექმნა დაფინანსების ინსტიტუციები. ქვეყნებს სხვადასხვა მოდელი აქვთ, თუმცა აერთიანებთ ერთი მიზანი – ინვესტიცია განახორციელონ სამოქალაქო სექტორში. სტატისტიკური მონაცემების მიხედვით სსო–ების შემოსავლის წყაროებში სახელმწიფო დაფინანსების წილი სოლიდურია.  არასამეწარმეო სამართლის ევროპული ცენტრი (ECNL) სახელმწიფოსა და საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს შორის ურთიერთობის 4 მოდელს გამოყოფს:  1.კორპორატიული მოდელი – სახელმწიფო სხვადასხვა სქემას იყენებს და სავალდებულო წესით აფინანსებს სსო–ების მიერ მოქალაქეებისთვის გაწეულ სოციალურ მომსახურებას. ამ ქვეყნებში (მაგ. გერმანია, საფრანგეთი) სსო–ების საერთო შემოსავალში სახელმწიფო დაფინანსების წილი 55–73%.  2. ლიბერალური მოდელი – სსო–ები სოციალურ მომსახურებას უზრუნველყოფენ სახელმწიფოს ფინანსებით, თუმცა ნაკლებ დამოკიდებულნი არიან სახელმწიფო დაფინანსებაზე. მათი ურთიერთობა სახელმწიფოსთან ხელშეკრულებით რეგულირდება და სახელმწიფო დაფინანსების წილი საერთო შემოსავლებში 35–55% შეადგენს. ასეთ ქვეყნებს განეკუთვნება მაგალითად, გაერთიანებული სამეფო და ნიდერლანდები.  3. სოციალ–დემოკრატიული მოდელი – სოციალურ მომსახურებას ძირითადად სახელმწიფო უზრუნველყოფს. შეადრებით დაბალია ამ მოდელისას სახელმწიფო დაფინანსების პროცენტი 25–35%. ამ მოდელის ქვეყნებში (მაგალითად, შვედეთი და ნორვეგია) საზოგადოებრივი ორგანიზაციების უმთავრესი ფუნქცია სახელმწიფო პოლიტიკის ამა თუ იმ სფეროზე მუშაობაა.  4. განვითარებადი მოდელი – ურთიერთობის ფორმა ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების სტადიაშია (მაგალითად, საბერძნეთი, პორტუგალია და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნების უმეტესობა), ამ ქვეყნებში, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების სახელმწიფო დაფინანსება მწირია და ისინი, როგორც წესი, საერთაშორისო ფონდების დახმარებაზე არიან დამოკიდებული.  წყარო:  საზოგადოებრივი ორგანიზაციების სახელმწიფო დაფინანსების მექანიზმები – საუკეთესო გამოცდილების კვლევა  საზოგადოებრივი ორგანიზაციების სახელმწიფო საგრანტო დაფინანსების რეფორმის კონცეფცია

''გაუნათლებელს ადამიანს, არ უყვარს თავისუფლება, არ იბრძვის მის მოსაპოვებლად იმიტომ, რომ მონობაში არის აღზრდილი, მორჩილებას, მოთმინებას არის ჩვეული...'' - წერდა დიდი ქართველი ჰუმანისტი ვაჟა ფშაველა, რომელმაც მოქალაქეობრივ ცნობიერებასა და სწავლა–განათლებას, მათ ურთიერთკავშირს არაერთი პუბლიკაცია მიუძღვნა.  ილია, ვაჟა, აკაკი, იაკობი განათლების, მოქალაქეობრივი ცნობიერებისა და ქვეყნის წინაშე პასუხისმგებლობის გაზიარებით ცდილობდნენ საზოგადოების გააქტიურებას. ეს დღესაც აქტუალურია.  მოქალაქეობრივი ცნობიერებისა და პასუხისმგებლობის მქონე საზოგადოება სახელმწიფოს ძლიერების ფუნდამენტია. ასეთი საზოგადოება იდენტობას შეინარჩუნებს და ღირსეულ ადგილს დაიმკვიდრებს თანამედროვე გლობალურ სივრცეში.  როგორ ყალიბდება ასეთი საზოგადოება?  იგი ყალიბდება ისტორიული და მიმდინარე კონტექსტის კარგად ცოდნის და თითოეული მისი წევრის დაუზოგავი შრომის საფუძველზე. სწორედ ამიტომ ხშირად გთავაზობთ ქართველი გენიოსების ნაშრომებს, რომლებიც ისევ და ისევ აქტუალურია ჩვენი დღევანდელი რეალობისთვის.  დღეს კიდევ ერთხელ გვინდა წარმოგიდგინოთ ქართული მსოფლმხედველობის კორიფე ვაჟა ფშაველა, კერძოდ კი მისი ესსე - 'რას ჰქვიან თავისუფლება?' ეს ნაშრომი ყველა დროსა და რეალობას ეხმაურება. ‘ ’...გამხმარია, ხმელია ის საზოგდოება, რომელთა წევრებიც მონურად, ყეყეჩ-ჩერჩეტად არიან აღზრდილნი და არ უყვარსთ თავისუფლება, ჰხდება თავის თავის მტერი, სთელავს ფეხით თავისივე ბედნიერებას. ამისთანა საზოგადოება თუ სახელმწიფო ბუდეა ყოველნაირს უსამართლობისა, ადვილად ჩნდებიან დაჩაგრულნი და მჩაგვრელნი, გაცარცულნი და მცარცველნი დ იმართება მათ შორის ბრძოლა.  თავისუფლების მტერია ის ადამიანი, ვისაც არ უყვარს თავისი თავი. თავმოყვარეობა ორნაირია: ბრიყვული და გონივრული. ბრიყვული, როცა ადამიანი მარტოდმარტო თავის თავზე ზრუნავს, მხოლოდ ფიქრობს მას: „მე ვირგო და სხვა წყალმა ზიდოსო. მე მქონდეს უფლება სხვა შეურაცხვყო, და სხვას კი არა ჰქონდეს ნება პასუხი მომთხოვოს. მარტო მქონდეს ნება ვცარცვო და მეორეს კი მოესპოს საშუალება თავის დაცვისა“. სხვის უფლება, ადამიანობა შელახოს დაუსჯელად, ხელშეუბრუნებლად. ამისთანა ადამიანი მსგავსია მხეცისა, იგივე მხეცია და მისი თავმოყვარეობა არის მხეცური. მგელიც ასე ფიქრობს, ოღონდ თვითონ გაძღეს და იმის ჭირის ნაცვალი იყოს ათასი სული ცხვარი და ათიათასი. არაფერია მგლის ფიქრით ეს ცოდვა, ეს დანაშაული. თავისუფლება უნდა იყოს საერთო, საყოველთაო და არა საკუთრება რამდენიმე ადამიანისა.  რას თხოულობს თავისუფლება ადამიანისაგან? როგორ უნდა იქცეოდეს თავისუფალი ადამიანი? – თავისუფალი ადამიანი უნდა იქცეოდეს ისე, რომ თავის ყოფაქცევით სხვას არ ჰვნებდეს, მით უმეტეს საზოგადოებას, არამედ მისი მოქმედება უნდა იყოს მიმართული ქვეყნის საბედნიეროდ. თუ ეს პირობა არ იქნება ადამიანისაგან დაცული, მაშინ მისი მოქმედება იქნება ავაზაკური, ვინაიდგან ყოველი ავაზაკი თავისუფლად იქცევა მხოლოდ პირადი სარგებლობისათვის. მაშასადამე, მხოლოდ იმაში არ გამოიხატება თავისუფლება, რაც გნებავს ის ილაპარაკო, სწერო, აკეთო, – არა! უნდა ყოველს სიტყვას და მოქმედებას საერთო, საზოგადო ბედნიერება ედვას სარჩულად, ქვეყნის თუ სასარგებლო არა, სამავნებლო, საზარალო მაინც არ უნდა იყოს ქვეყნისათვის. ყველა ჩვენგანი ხალხისათვის.'

7 წლის წინათ, სექტემბერში, ოფიციალურად დაფუძნდა საზოგადოებრივი ორგანიზაცია „მარიანი.'' ორგანიზაციის სახელწოდება დების – ანა და მარიამ მიქიაშვილების სახელებს აერთიანებს, რომლებმაც გადაწყვიტეს შეექმნათ ორგანიზაცია, რომელიც იმუშავებდა და ახლაც მუშაობს უსინათლო და მცირემხედველ ადამიანთა რეაბილიტაციისა და სოციალური ინტეგრაციის საკითხებზე.  საქართველოში ბევრი საზოგადოებრივი ორგანიზაციაა, რომლის შესახებ საზოგადოებას არ აქვს ინფორმაცია, ან, თუ აქვს - მცდარი... ამიტომ გადავწყვიტეთ 'მარიანის' საქმიანობაზე გიამბოთ, რომელიც ნათელი მაგალითია იმისა, თუ რა სარგებელი შეიძლება მოუტანოს ორმა აქტიურმა და გულანთებულმა მოქალაქემ საზოგადოებას.  რამდენიმე წლის წინ, სასიამოვნო ტემბრის მქონე, წიგნების არამხატვრულად, ზედმეტი ემოციების გარეშე წამკითხველი მოხალისეების ძებნა დაიწყო ორგანიზაციამ. უამრავმა მოტივირებულმა ადამიანმა – მსახიობებმა, ჟურნალისტებმა, სტუდენტებმა მიაკითხეს „მარიანს“, რათა უსინათლო სკოლის მოსწავლეებისთვის აუდიო წიგნების ჩაწერაში მიეღოთ მონაწილეობა. „რომ არა ისინი, ალბათ გაცილებით ცოტა აუდიო წიგნის ჩაწერა მოხერხდებოდა“ - იხსენებს ერთ–ერთ ინტერვიუში მარიამი, რომელიც თავად არაერთხელ ყოფილა მოხალისე სხვადასხვა პროექტში.  „ჩვენი ორგანიზაცია ეფექტური გახადა იმ გარემოებამ, რომ ამ საქმეში ჩართულები ვართ ისინი, ვისაც უშუალოდ ეხება ეს საკითხი. მარიამს აქვს პირადი გამოცდილება, და მეც ბავშვობიდან ასეთ რეალობაში ვიზრდებოდი“ - ამბობს ანა და დასძენს, რომ 7 წლის განმავლობაში, ბევრი საინტერესო და მნიშვნელოვანი პროექტის განხორციელება შეძლეს. მაგალითად, სივრცითი და საყოფაცხოვრებო ორიენტაციის სწავლება, რომელიც ეხმარებათ უსინათლოებს დამოუკიდებლად გადაადგილებასა და საყოფაცხოვრებო უნარ–ჩვევების შესწავლაში.  თითოეული პროექტის ფარგლებში განხორციელებულ საქმიანობას დები აღიქვამენ საზოგადოებაში გაშვებულ იმპულსებად, რომელიც პროექტის დასრულების შემდგომ, დამოუკიდებლად გრძელდება. „ასე რომ, ჩვენს ყველაზე დიდ სიამაყეს წარმოადგენენ ის ადამიანები და მათი შედეგები, რომლებიც ჩვენი პროექტებით გამოიზარდნენ და ახლა უკვე, ამ სფეროში საკუთარ პროექტებს ახორციელებენ.’’  ბოლო 2 წლის განმავლობაში უფრო მეტად ვსაქმიანობთ კანონით გაწერილი წესების, სტრატეგიული დოკუმენტების, საგანმანათლებლო გეგმების შექმნაზე, თუ როგორ უნდა იყოს გარემო მოწყობილი უსინათლოებისთვის; ვქმნით სახელმძღვანელოებს სხვადასხვა კომპანიებისთვის“.  ანა და მარიამი მიიჩნევენ, რომ ადამიანური და პროფესიული რესურსების განვითარების გარეშე შეუძლებელია საზოგადოებაში ცვლილებების მიღწევა, რომელსაც დიდი შრომა და ბევრი იმედგაცრუებაც შეიძლება ახლდეს. არ შეგეშინდეს, დაიწყე პატარ-პატარა ნაბიჯებით, რომელიც ჯაჭვურად მიებმება ერთმანეთს და საბოლოო ჯამში, მოიტანს დიდ შედეგს - სხვას მისცემს ბიძგს და გაგრძელდება განვითარება.’ ფოტო: ვლადიმერ ვალიშვილი

ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი (IDFI) ქართული, საერთაშორისოდ ცნობილი, არასამთავრობო ორგანიზაციაა, რომლის მიზანი საზოგადოების გაძლიერება და მათი სხვადასხვა სოციალურ საკითხებზე ინფორმირებულობაა.    

24042 რეგისტრირებული, 2000–მდე მოქმედი საზოგადოებრივი ორგანიზაციაა საქართველოში (2018 წლის მონაცემებით). ისინი ერთმანეთისგან საქმიანობის სფეროებით (რომელიც საკმაოდ ფართოა), ისტორიით, გამჭვირვალობის, მუშაობის ხარისხით, ცნობადობით და კიდევ ბევრი პარამეტრით განსხვავდებიან. განსხვავებულია მათი შემოსავლის წყაროები.  საზოგადოებრივი ორგანიზაციების შემოსავლის რა წყაროები არსებობს? საზოგადოებაში მხოლოდ ერთი წყაროა ყველაზე ცნობილი – გრანტი. ამ სიტყვის ხსენებაზე საზოგადოების ნაწილს სტერეოტიპული შეხედულება უტივტივდება თავში – რომ გრანტებს მხოლოდ საერთაშორისო ორგანიზაციები გასცემენ. რაც არასწორია, გრანტებს საერთაშორისო ორგანიზაციების გარდა, სახელმწიფოც გასცემს, თუმცა მისი წილი სსო–ების შემოსავლების საერთო მოცულობაში რადიკალურად განსხვავებულია.  მაშ ასე, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების შემოსავლის წყაროებია: საერთაშორისო დონორების ან ადგილობრივი ორგანიზაციების მიერ გაცემული გრანტები, საწევრო შენატანები, ეკონომიკური საქმიანობიდან მიღებული შემოსავლები, შემოწირულობა და სახელმწიფოს მიერ გაცემული დაფინანსება (გრანტი, სუბსიდია).  ბოლო მონაცემებით, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საერთაშორისო დაფინანსებაზე დამოკიდებულება ჯერ კიდევ გადაულახავ პრობლემად რჩება. სხვადასხვა მონაცემებით, სსო–ების საერთო შემოსავლების 95–80% საერთაშორისო საგრანტო დახმარებას წარმოადგენს. ეს საყურადღებო მონაცემია, მით უმეტეს დონორი ორგანიზაციების დაფინანსების ოდენობის ცვლილების ფონზე, რამაც შესაძლოა გააუარესოს სსო–ების ფინანსური სიცოცხლისუნარიანობა. დაფინანსების არსებული ოდენობის შენარჩუნების ფონზეც კი არსებობს პრობლემა – მსხვილი დონორები უპირატესობას დიდი გრანტების გაცემას ანიჭებენ, რაც დაფინანსების მიმღებ ორგანიზაციათა რიცხვს ამცირებს.  შემოსავლების სხვა ფორმები მაგალითად: საწევრო, სამეწარმეო საქმიანობა, შემოწირულობა საზოგადოებრივი ორგანიზაციების დაფინანსების მნიშვნელოვან წყაროდ ვერ იქცა. წევრობაზე დაფუძნებული საზოგადოებრივი ორგანიზაციების რიცხვი საკმაოდ მცირეა საქართველოში, შესაბამისად მხოლოდ ამ ტიპის ორგანიზაციებისთვის შეიძლება იყოს საწევრო შენატანი შემოსავლის წყაროდ, თუმცა ისიც უმნიშვნელო წილით საერთო დაფინანსებაში. სამეწარმეო საქმიანობასაც ცოტა ორგანიზაცია ეწევა, რაც შეეხება შემოწირულობას – კვლევები აჩვენებს, რომ მოსახლეობის მხოლოდ 6% სწირავს საზოგადოებრივ ორგანიზაციას, რაც შეეხება იურიდიული პირების მიერ საქველმოქმედო ორგანიზაციებზე შეწირული თანხის საერთო ოდენობას, იგი სოლიდურია. თუმცა სურათზე გავლენას ახდენს რამდენიმე საქველმოქმედო ფონდისთვის შეწირული თანხა, რომელიც მეტწილად სხვადასხვა პროფესიული (სპორტი, კულტურა) ორგანიზაციების, ფედერაციებისა და ფიზიკური პირების დახმარებისკენ არის მიმართული.)  რაც შეეხება სახელმწიფოსგან შემოსულობას (საგრანტო, სუბსიდია), სსო–ებისთვის გრანტის გაცემა სახელმწიფომ 2009 წლიდან დაიწყო, კვლევები აჩვენებს, რომ ამ მხრივ ბევრი ხარვეზია, იგი ფრაგმენტულ ხასიათს ატარებს და სსო–ების განვითარებისკენ არ არის მიმართული. კვლევების თანახმად (1) არ არსებობს სახელმწიფო საგრანტო დაფინანსების ერთიანი საკანონმდებლო სტანდარტი, მათ შორის, სისტემის გამჭვირვალობისა და ანგარიშვალდებულების მიმართულებით; (2) ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებს არ აქვთ უფლება გასცენ გრანტი. ისინი სხვადასხვა მექანიზმს იყენებენ, რომელიც თავისი არსით ჰგავს საგრანტო დაფინანსებას; (3) სახელმწიფო გრანტი შეზღუდული თემატური მიმართულებებით გაიცემა და სახელმწიფო საგრანტო დაფინანსების მიღმა რჩება ბევრი მნიშვნელოვანი სფერო, მაგალითად, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების უფლება დაცვითი საქმიანობა. ამ მსხვილი საკითხის რეფორმირება საზოგადოებრივი ორგანიზაციების სახელმწიფო საგრანტო დაფინანსების სისტემას მნიშვნელოვნად გააუმჯობესებს. წყარო: საქართველოში საზოგადოებრივი ორგანიზაციების სახელმწიფო დაფინანსების მექანიზმები საზოგადოებრივი ორგანიზაციების სახელმწიფო საგრანტო დაფინანსების რეფორმის კონცეფცია