საქართველოში გამოხატვისა და შეკრების თავისუფლება აქტივისტებისთვის, ადამიანის უფლებათა დამცველებისა და არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლებისთვის ერთ–ერთ მთავარ გამოწვევად რჩება. გამოხატვისა და შეკრების თავისუფლების საკითხებზე საუბრობს მარიამ სვიმონიშვილი, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის ადამიანის უფლებების დაცვის პროგრამის დირექტორი.

დომენიკა ერისთავმა 1914 წელს ქართველ ქალთა საზოგადოების დაარსებაში დიდი წვლილი შეიტანა, და ორგანიზაციის წევრებმა თავმჯდომარედაც აირჩიეს. იგი ღიად მსჯელობდა ქალის ჩაგვრაზე, ქალისა და კაცის თანასწორობის აუცილებლობაზე და ცდილობდა საზოგადოება დაერწმუნებინა რომ ქალები მამაკაცთა თანასწორნი უნდა იყვნენ. მის პუბლიცისტურ წერილში, რომელიც „სახალხო გაზეთში“ გამოქვეყნდა ვკითხულობთ: „რამდენად მთლიანი თავისუფალი პიროვნებაა დედაკაცი, იმდენად საღია აზროვნება. ეს წვეთია კაცობრიობის ოკეანეში. ყოველი დიდი შემოქმედებითი ნიჭი იქ წარმოიშობის, სადაც დედაკაცი მონა კი არ არის, არამედ თავისუფალი ადამიანია.“

ეს დღე მსოფლიოს კიდევ ერთხელ შეახსენებს ბავშვების მიმართ ზრუნვის აუცილებლობას, მათი ჯანმრთელობის, განათლების და სიცოცხლისთვის სათანადო პირობების შექმნას, ძალადობისა და ომისაგან დაცვას...  პუტინის ომს უკრაინაში უამრავი ბავშვის სიცოცხლე შეეწირა, მილიონობით ქალი და ბავშვი ლტოვილად იქცა. გაეროს ბავშვთა ფონდის (UNICEF) ინფორმაციით, უკრაინელი ბავშვების ნახევარზე მეტს - 7,5 მილიონ ბავშვს ომის შედეგად საცხოვრებლის დატოვება მოუწია.  ყველა ბავშვს ვუსურვებთ მშვიდობიან გარემოში ცხოვრებას, განსაკუთრებით უკრაინელ ბავშვებს, რომლებმაც მშობლიური ქვეყანა იძულებით დატოვეს, ან ისევ სარდაფებში ემალებიან რუსეთის აგრესიას... ვუსურვებთ, საკუთარ ქვეყანაში, სახლებში, სკოლებში, ოჯახის წევრებისა და მეგობრების გარემოში მალე დაბრუნებას...

საქართველოში პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა აქტივისტებისთვის, ადამიანის უფლებათა დამცველებისა და არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლებისთვის ერთ–ერთ მთავარ გამოწვევად რჩება. სულ ახლახანს გამოქვეყნდა სსო მეტრის 2021 წლის ანგარიში (სსო–ების გარემოს შეფასების რეგიონული ინსტრუმენტი), რომლის თანახმად 7 ქულიანი სისტემით, საქართველოში, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა 3,9 ქულით შეფასდა. სწორედ ეს საკითხი გახდა ერთ–ერთი მიზეზი, რის გამოც საქართველო შეფასებულია, როგორც საშუალო რისკის ქვეყანა სამოქალაქო საზოგადოებისთვის.  პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის საკითხებზე საუბრობს პოლიტიკის ანალიტიკოსი ეთო გვრიტიშვილი.  სსო მეტრი – https://bit.ly/3z2332J

"უამრავი მიზეზი მქონდა იმისათვის, რომ ჩავრთულიყავი საზოგადოებრივ აქტივიზმში. ვხედავდი, რომ ჩემ გარშემო ძალიან ბევრი ადამიანის უფლებები ირღვეოდა, რომ საზოგადოებას არ აწუხებდა ქალებისა და ბავშვების უფლებების დარღვევა..." "...ამჟამად ყველაფერი გვერდზე გადავდე და უფრო მასშტაბურ პრობლემაზე გადავერთე, როგორიცაა გარე ძალების მიერ ეთნიკურ-რელიგიურ ნიადაგზე შუღლის გაღვივება..."  მოუსმინეთ სამირა ბაირამოვას პოდკასტს აქტივიზმისა და პრობლემური ეთნიკური საკითხების შესახებ.

ორგანიზაცია მირაბალდების მთავარი მიზანი ძალადობა გამოვლილი ქალების გაძლიერება და მათი საზოგადოებაში რესოციალიზაციაა. ორგანიზაცია სამი დომინიკელი აქტივისტი დის სახელობისაა, რომლებიც ჯერ კიდევ XX საუკუნეში იბრძოდნენ ძალადობის წინააღმდეგ. “წარმოუდგენლად რთულია იყო ქალი, განსაკუთრებით ისეთ გარემოში, სადაც ძალადობა ყოველდღიურობაა, სადაც შენი მოვალეობა მხოლოდ სახლში ჯდომაა, სადაც შენი ერთადერთი ღირებულება სილამაზეა, სადაც შეიძლება მოგკლან კიდეც, მხოლოდ იმიტომ, რომ ადამიანის თანდაყოლილი და ბუნებრივი უფლება - თავისუფლება გინდა. წლებია ვმუშაობთ რამდენიმე მნიშვნელოვან სოციალურ პროექტზე, მათ შორისაა: სოციალური საწარმო, ოჯახში ძალადობის მსხვერპლთა სახელმწიფო თავშესაფრებში ბიბლიოთეკების გახსნისა და ამავე თავშესაფრებში გარემოს გაუმჯობესების მიზნით კედლების მოხატვაზე. ჩვენი ორგანიზებით, ქართველი პოლიტიკოსი ქალის - მინადორა ორჯონიკიძე-ტოროშელიძის სახელობის ბიბლიოთეკა გაიხსნა თბილისში მდებარე ოჯახში ძალადობის მსხვერპლთა სახელმწიფო თავშესაფარში. აღნიშნული სივრცის მიზანია, თავშესაფარში მყოფ ადამიანებს ჰქონდეთ საშუალება დაისვენონ, წიგნები წაიკითხონ, აზრები გაცვალონ. უნდა აღვნიშნოთ, რომ პროექტისთვის საჭირო ფინანსები გერმანელი ემიგრანტების დახმარებით შეგროვდა. საქართველოში ამ ტიპის სულ 5 თავშესაფარია, ორგანიზაცია გეგმავს ყველა მათგანში ქართველი პოლიტიკოსი ქალების სახელობის ბიბლიოთეკები მოაწყოს. ჩვენი სოციალური პროექტებისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია საზოგადოების მონაწილეობა. ვფიქრობ, რომ თითოეულ ადამიანს აქვს რაღაც ისეთი, რისი სხვისთვის გადაცემაც ღირებულია. თქვენ შეგიძლიათ ვინმესთვის გახდეთ შთაგონების წყარო, ბიძგის, იმპულსის მიმცემი, მოტივატორი.“ ორგანიზაციის ერთ–ერთი ბოლო სოციალური კამპანია უკრაინას უკავშირდება. „მირაბალდების“ სურვილი იყო, რომ უკრაინელი ხალხისთვის გაგვეგზავნა არა მხოლოდ პრაქტიკული დანიშნულების ნივთები, არამედ შინაგანი სიმტკიცის გამოხატულებაც. ასე შეირჩა ჩვენს გზავნილად „მინადორები“. სწორედ ამ ფორმით მოხერხდა, რომ ახლა უკრაინელი ქალები ერთ-ერთი პირველი ქართველი პარლამენტარი ქალის მინადორა ორჯონიკიძე-ტოროშელიძის ილუსტრაციით გაფორმებულ წინდებს ატარებენ. ჩვენ გვჯერა, რომ პირველი ქართველი პარლამენტარი ქალები იმ პატარა გოგონების სუპერგმირებად იქცევიან, რომელთაც დიდი ოცნებები აქვთ; ამ ეტაპზე, უკრაინელ გოგონებთან ერთგვარი „ელჩის“ სახით კი მინადორა ორჯონიკიძე-ტოროშელიძის ფიგურა დავაკავშირეთ.“- აღნიშნა ორგანიზაციის თავმჯდომარე ნინო სალუქვაძემ. #გაიზიარეპასუხისმგებლობა რადგან #ესქვეყანაშენია

ნუ ატკენ გულს გაუაზრებელი ფრაზით ვინმეს, სჯობს მოუსმინო  #გაიზიარეპასუხისმგებლობა რადგან #ესქვეყანაშენია

მოქმედი კანონმდებლობით, ქალთა მიმართ ძალადობა გულისხმობს საზოგადოებრივ თუ პირად ცხოვრებაში ქალების მიმართ გენდერული ნიშნით ჩადენილი ძალადობისათვის დამახასიათებელ ყველა ქმედებას. საქართველოს კანონი – ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ დეტალურად განმარტავს ყოველივეს.  კერძოდ: 🔹 ფიზიკური ძალადობა - ცემა, წამება, ჯანმრთელობის დაზიანება, თავისუფლების უკანონო აღკვეთა ან სხვა ისეთი მოქმედება, რომელიც იწვევს ფიზიკურ ტკივილს ან ტანჯვას; ჯანმრთელობის მდგომარეობასთან დაკავშირებული მოთხოვნების დაუკმაყოფილებლობა, რაც იწვევს ოჯახის წევრის ჯანმრთელობის დაზიანებას ან სიკვდილს. 🔹 ფსიქოლოგიური ძალადობა - შეურაცხყოფა, შანტაჟი, დამცირება, მუქარა ან სხვა ისეთი მოქმედება, რომელიც იწვევს ადამიანის პატივის და ღირსების შელახვას. 🔹 სექსუალური ძალადობა - სექსუალური კავშირი ძალადობით, ძალადობის მუქარით ან მსხვერპლის უმწეობის გამოყენებით; სქესობრივი კავშირი ან სექსუალური ხასიათის სხვაგვარი მოქმედება ან გარყვნილი ქმედება არასრულწლოვნის მიმართ. 🔹 ეკონომიკური ძალადობა - ქმედება, რომელიც იწვევს საკვებით, საცხოვრებლით და ნორმალური განვითარების სხვა პირობებით უზრუნველყოფის, საკუთრების და შრომის უფლებების განხორციელების, აგრეთვე თანასაკუთრებაში არსებული ქონებით სარგებლობისა და კუთვნილი წილის განკარგვის უფლების შეზღუდვას; 🔹 იძულება - ადამინის ფიზიკური ან ფსიქოლოგიური იძულება, შასრულოს ან არ შეასრულოს მოქმედება, რომლის განხორციელება ან რომლისგან თავის შეკავება მისი უფლებაა, ანდა საკუთარ თავზე განიცადოს თავისი ნება–სურვილის საწინააღმდეგო ზემოქმედება; საქართველოში მოქმედი კანონმდებლობა ქალთა მიმართ ძალადობის გამოვლენის და აღკვეთის მიზნით ითვალისწინებს სისხლისამართლებრივ, სამოქალაქო სამართლებრივ და ადმინისტრაციულ-სამართლებრივ მექანიზმებს. თუ თქვენ გახდით ძალადობის მსხვერპლი ან ფლობთ ინფორმაციას ძალადობის თაობაზე, გთხოვთ 24 საათის განმავლობაში დარეკოთ სახელმწიფო ფონდის ოჯახში ძალადობის მსხვერპლთა საკონსულტაციო ცხელი ხაზის ნომერზე: +995 32 116 006 ან 112  წყარო: საქართველოს კანონი – ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ

საქართველოში ჯერ კიდევ არსებობს უძრავი ქონების მემკვიდრეობით გადაცემის ფესვგადგმული ტრადიცია, რომელიც მამაკაცებს უპირატესობას, ხოლო უამრავ ქალს ღია ცის ქვეშ ტოვებს, მაშინ, როცა კონსტიტუცია და კანონმდებლობა თანასწორ უფლებებს აწესებს. არასამთავრობო ორგანიზაცია „საფარი“ მრავალი წელია ქალთა უფლებების დაცვის მიმართულებით მუშაობს. ძალზე ხშირად ქალები ფარული ეკონომიკური ძალადობის მსხვერპლნი ხდებიან. სხვა აქტუალური საკითხების ფონზე, ეს პროცესი ხშირად უყურადღებოდ რჩება, რაც მისი გადაჭრის გზების მოძიებას სერიოზულ ბარიერს უქმნის და აფერხებს ქალთა ეკონომიკური გაძლიერების პროცეს „საფარის“ კამპანიის – ,,მეც შვილი ვარ“ – იდეაც სწორედ „საფარის“ ბენეფიციარების ურიცხვი ისტორიის მოსმენის შემდეგ გაჩნდა, რადგან ძალადობის გამო გაქცეული ქალი, ხშირ შემთხვევაში, სრულიად უსახლკაროდ რჩება. ქალის, როგორც უძრავი ქონების მემკვიდრის, იგნორირება ჩვენში ფაქტობრივად მის გაწირვას ნიშნავს. ბევრი მშობელი ამას ვერ აცნობიერებს. კამპანია ძირითადად აგებულია რესპონდენტების მიერ მოყოლილ ისტორიებზე, რომელიც მემკვიდრეობით გადანაწილებულ ქონებას ეხება და სააშკარაოზე გამოაქვს ჩვენს კულტურაში გამჯდარი ბევრი უსამართლო ტრადიცია. შეკრებილი ისტორიებიდანაც ნათლად ჩანს, რომ მშობლები ხშირად შვილებს შორის მემკვიდრეობის განაწილების „ტრადიციულ” სქემას მიყვებია მეორე საკითხია, როდესაც თავად ქალებსაც ესირცხვილებათ მემკვიდრეობით კუთვნილი წილის მოთხოვნა, რადგან აქაც ტრადიციებს და ნათესავ-ახლობელთა ულმობელ შეფასებებს აწყდებიან: „ძმას სახლი გააყიდინა”, „უსინდისო, იმის ნაცვლად, რომ გათხოვდეს და თავისი ქონება შეიძინოს, ოჯახს ედავება” და ა. შ. ამიტომაცაა, რომ განურჩევლად იმისა, თუ რა ეკონომიკურ საჭიროებებს განიცდის ქალი, მას „ანამუსებენ”, რომ ქონება ძმას/ძმებს დაუთმოს და თავად დაქორწინდეს ან რამე სხვა მიზეზით გაათავისუფლოს მშობლებისეული საცხოვრის დროა, ამ თემაზე საზოგადოებაში ფართო დისკუსია გაიშალოს და ადამიანებმა, პირველ რიგში მშობლებმა, შემდეგ ქონებაწართმეული ქალების ძმებმა და თავად ქალებმაც კარგად გააცნობიერონ, რომ მემკვიდრეობის გადანაწილებას გენდერი არ აქვს”, - ამბობს შორენა გაბუნია არასამთავრობო ორგანიზაცია „საფარის” პროექტის კოორდინატორი.

„საკუთარი თავი არის ერთადერთი, ვისაც შეუძლია როგორც აგაფრინოს ზემოთ, ისე დაგანარცხოს დაბლა." მოუსმინე პარამოფარიკავე ირმა ხეცურიანის ისტორიას.

შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანებს ჯერ ისევ ბევრი ბარიერის გადალახვა უწევთ. არასამთავრობო ორგანიზაცია სტუდია ”ეიდისი" უკვე 22 წელია სოციალურად დაუცველი, მათ შორის შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ბავშვებისა და ახალგაზრდების ინტერესებსა და უფლებებს იცავს. ორგანიზაცია მძიმე და ღრმა გონებრივი განვითარების შეფერხების მქონე ბავშვთა ბინაზე მომსახურების ქვეპროგრამას ახორციელებს. მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ თავისი სპეციფიკით, პროგრამა გამორჩეულია სხვა სერვისებიდან და განკუთვნილია ყველაზე მოწყვლადი ბავშვებისთვის, რომელთა მდგომარეობაც განსაკუთრებულ ზრუნვას საჭიროებს. ორგანიზაცია გვიზიარებს მოსაზრებას თუ როგორ უნდა იყოს ინკლუზიური გარემო: შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანებს, ისევე როგორც ყველა ადამიანს, ქვეყნის კანონმდებლობა და საერთაშორისო აქტები უნდა აძლევდეს საკუთარი აზრის გამოხატვის, განათლების, დასაქმების, თვითრეალიზების და სოციალიზაციის საშუალებას. ყველა ადამიანს, მათ შორის შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირსაც პერიოდულად სჭირდება დახმარება. მაგრამ სანამ დაეხმარები აუცილებლად ჰკითხეთ, შესაძლოა მას მარტო ყოფნა, ან პრობლემის დამოუკიდებლად დაძლევა სურს. შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვი, უამრავი სხვა ბავშვის მსგავსად განსხვავებული ხასიათითა და ნიშან–თვისებით გამოირჩევა. ნუ ჩათვლით გმირობად საზოგადოებრივ ცხოვრებაში მათი ჩართვის სურვილს – ეს მათი უფლებაა. შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვები ქვეყნის მომავალია – ეს საზოგადოების თითოეულმა წევრმა უნდა გაითავისოს. ისინი ისევე უნდა ემსახურონ ქვეყნის განვითარებასა და ეკონომიკურ მდგრადობას, როგორც ყველა მათი თანატოლ #გაიზიარეპასუხისმგებლობა რადგან #ესქვეყანაშენია

სოციალური სამართლიანობის ცენტრის იურისტი მარიამ ჯანიაშვილი საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ერთიან ვებპორტალს CsoGeorgia.org-ს, პანდემიის პერიოდში, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების უფლებრივ მდგომარეობაზე, ორგანიზაციის რეკომენდაციებზე ესაუბრა. კოვიდ 19-ის გავრცელების შემდეგ, სოციალური სამართლიანობის ცენტრი ხშირად წერს რეკომენდაციებს, რომლებიც სახელმწიფომ შშმ პირთა ჯანმრთელობის დასაცავად და მათთვის აუცილებელი მომსახურებების მისაწოდებლად უნდა გაითვალისწინოს. ასრულებს თუ არა სახელმწიფო ამ რეკომენდაციებს, თუ კი, რაში გამოიხატება? COVID-19-ის პანდემიის დროს ჯანდაცვის სფეროში სოციალური სამართლიანობის ცენტრმა ყურადღება სამი ძირითადი მიმართულებით გაამახვილა (დეტალურად იხ.): ინსტიტუციებში (ფსიქიატრიულ დაწესებულებებსა და შშმ პირთა პანსიონატებში) განთავსებულ პირთა ჯანმრთელობისა და კეთილდღეობის დაცვა; ვირუსის გავრცელებისა და მთავრობის მიერ მიღებული ზომების შესახებ შშმ პირებისათვის ინფორმაციის მისაწვდომობის უზრუნველყოფა; ზოგადი მოსახლეობისა და ფსიქოსოციალური საჭიროების მქონე პირებისათვის ფსიქიკური ჯანმრთელობის სერვისების დამატებითი უზრუნველყოფა. მიუხედავად ზემოაღნიშნული მიმართულებების მნიშვნელობისა, სახელმწიფოს მიერ გადადგმული ნაბიჯების უმეტესობა არათანმიმდევრული, არასაკმარისი ან/და დაგვიანებული იყო; ხოლო, ცალკეული ღონისძიებები სახელმწიფოს საერთოდ არ განუხორციელებია. ინსტიტუციებში განთავსებულ პირთა ჯანმრთელობისა და კეთილდღეობის დაცვის მიმართულებით მნიშვნელოვანი იყო, სახელმწიფოს შეემუშავებინა შესაბამისი პროტოკოლები და უზრუნველყო მათი ეფექტიანი აღსრულება. პრაქტიკაში ვირუსის პრევენცია უკიდურესად პრობლემურ საკითხად გამოჩნდა სწორედ ინსტიტუციებში, ფიზიკური დისტანცირების შესაძლებლობის არარსებობის, სომატური ჯანმრთელობის სერვისებთან შეზღუდული წვდომის, ჰიგიენის დაცვის საშუალებების უკიდურესი სიმწირის გათვალისწინებით. ამ მიმართულებით უმნიშვნელოვანეს ნაბიჯს წარმოადგენდა საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს მიერ ინსტიტუციებში COVID-19-ის მართვის პროტოკოლების შემუშავება. თუმცა, აღნიშნული პროტოკოლები სამინისტრომ დაგვიანებით, 2020 წლის მაისში მიიღო. ამასთანავე, უმნიშვნელოვანეს პრობლემას წარმოადგენს მათი პრაქტიკაში განხორციელება. სახელმწიფოს უმოქმედობა კიდევ უფრო ნათლად ინსტიტუციონალიზებული ადამიანების ვაქცინაციის მიმართულებით გამოჩნდა. საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროდან მიღებული ინფორმაციით, 2021 წლის ოქტომბრის მდგომარეობით, ფსიქიტრიულ დაწესებულებებსა და შშმ პირთა პანსიონატებში ვაქცინაციის პროცესი ჯერ კიდევ არ იყო დაწყებული. შშმ პირებისათვის ინფორმაციის მისაწვდომობის მიმართულებით არსებითი იყო, სახელმწიფოს ინფორმაციის გასავრცელებლად გამოეყენებინა კომუნიკაციის მრავალფეროვანი საშუალებები (მაგ., სურდო თარჯიმანი, მარტივად წასაკითხი ფორმატები), რომელიც სხვადასხვა შეზღუდვის მქონე პირების საჭიროებებს მოერგებოდა. ინფორმირების მიმართულება გახდა ის სფერო, სადაც მთავრობამ მეტ-ნაკლებად მნიშვნელოვანი ნაბიჯები გადადგა. მათ შორის, საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტრომ სახელმწიფო სტრუქტურებისათვის სპეციალური რეკომენდაციები შეიმუშავა საზოგადოებრივი ჯანდაცვის შესახებ ინფორმაციის მიწოდებისა და მისაწვდომი ფორმით კომუნიკაციასთან დაკავშირებით. მთავრობის მიერ მიღებულმა ზომებმა ასევე მოიცვა ინფორმაციის გავრცელება ვიდეოწყაროებისა და ცხელი ხაზების მეშვეობით, 112 აღიჭურვა SMS და ვიდეოზარის ფუნქციებით, ხოლო მთავრობის ბრიფინგების ტრანსლაცია ჟესტური ენის მეშვეობით ხორციელდებოდა. მიუხედავად მთავრობის მიერ მიღებული ღონისძიებების მრავალფეროვნებისა, ინფორმირებასთან დაკავშირებით, სხვადასხვა შშმ ჯგუფებთან მიმართებით არაერთი პრობლემა გამოიკვეთა. მათ შორის, აღსანიშნავია: 1) ფსიქიატრიულ დაწესებულებებში მცხოვრები პირები - ძირითად შემთხვევებში, ინსტიტუციებში კორონავირუსის პრევენციის შესახებ ინფორმაცია პაციენტებისათვის მიუწვდომელ ნაწილში იყო განთავსებული; 2) ინტელექტუალური ნიშნით შშმ პირები - ვირუსის შესახებ ინფორმაციის მიწოდება მათთვის მისაწვდომ ფორმატში (ე.წ. მარტივად წასაკითხი ფორმატი) პანდემიის დაწყებიდან მხოლოდ რამდენიმე თვეში, 2020 წლის მაისში, გახდა შესაძლებელი; 3) უსინათლო და მცირემხედველი პირები - სახალხო დამცველის განცხადებით, ამ ჯგუფის წარმომადგენლებს პანდემიისას ხარისხიანი ინფორმაციის წვდომაზე მნიშვნელოვანი პრობლემები ჰქონდათ, რამაც გამოწვევები განსაკუთრებით მარტოხელა უსინათლო ან მცირემხედველი პირებთან მიმართებით წარმოშვა; 4) სმენის არმქონე პირები - ისინი გამოწვევების წინაშე პანდემიის მეორე ტალღისას აღმოჩნდნენ, როდესაც მთავრობის ბრიფინგების ტრანსლირება ჟესტური ენის მეშვეობით აღარ ხორციელდებოდა. საჭიროებების გაუთვალისწინებლობის გამო, ფაქტობრივ ვაკუუმში აღმოჩდნენ ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენელი სმენის არმქონე პირები. ფსიქიკური ჯანმრთელობის დამატებითი სერვისებით უზრუნველყოფის რეკომენდაციის მთავარი მიზანი მთავრობის მიერ პანდემიის დროს ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე გაზრდილი ტვირთის აღიარება და როგორც ზოგადად მოსახლეობის, ისე უშუალოდ ფსიქოსოციალური საჭიროების მქონე პირების მხარდაჭერა გახლდათ.  სამწუხაროდ, ამ მიმართულებით ღონისძიებები მთავრობის პანდემიასთან ბრძოლის პოლიტიკაში საერთოდ არ ასახულა. თქვენი აზრით, რატომ არ ან ვერ უზრუნველყოფს სახელმწიფო შშმ პირთა უფლებების შესახებ კანონპროექტების მომზადებისას თვითონ შშმ პირების და ამ საკითხებზე მომუშავე ორგანიზაციების ჩართულობას? რატომ დგას ხოლმე მონაწილეობის პრობლემა, რაზეც, ფაქტობრივად, მუდმივად იწერება სხვადასხვა აქტივისტების და ორგანიზაციების მიერ... აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით, მნიშვნელოვანია, გამოიყოს რამდენიმე ძირითადი მიმართულება: -              ჩართულობის ერთიანი სტანდარტების არარსებობა - ქვეყანაში არც საკანონმდებლო და არც პოლიტიკის დონეზე არ არსებობს შშმ პირთა ჩართულობის სტანდარტები, რომელსაც გადაწყვეტილების მიღების დროს გამოიყენებდნენ სახელმწიფო უწყებები, მიუხედავად საერთაშორისო დონეზე ამგვარი რეკომენდაციების არსებობისა. ყოველივე ზემოაღნიშნული იწვევს ჩართულობის კონცეფციის არაერთგვაროვან ინტერპრეტაციას სხვადასხვა სახელმწიფო უწყების მხრიდან და ზრდის მათ მიერ ამ სფეროში უფლების ბოროტად გამოყენების (არასწორი/შეზღუდული სახით ინტერპრეტაციის) შესაძლებლობას; -              პოლიტიკური ნების არარსებობა - წლების განმავლობაში შშმ პირთა უფლებების დაცვის საკითხი არ წარმოადგენს პრიორიტეტს მთავრობის პოლიტიკურ დღის წესრიგში. ასევე, არ არსებობს პოლიტიკური ნება, გატარდეს ეფექტიანი რეფორმები და ამ პროცესებში შშმ პირთა რეკომენდაციებიც გაითვალისწინონ; -              თემის მობილიზების ნაკლებობა - ზემოაღნიშნული გამოწვევების პარალელურად, შშმ თემის მობილიზებაში ასევე არსებობს გარკვეული პრობლემები და მათი საქმიანობა საჭიროებს უფრო მეტ კოორდინაციას. ასევე, პრობლემურია გადაწყვეტილების მიღების პროცესებში ძირითადად სერვისპროვაიდერების ჩართვა (რომლებიც ცალკეულ სფეროებთან მიმართებით დაინტერესებულ მხარეებადაც შეიძლება ჩაითვალონ) და შშმ აქტივისტების პროცესებიდან გამორიცხვა. რატომ არის აუცილებელი შშმ პირებისთვის დეინსტიტუციონალიზაციის პროცესის წარმართვა? შშმ პირთა ინსტიტუციონალიზაცია ამ ჯგუფის წარმომადგენელთა უფლებების ერთ-ერთ ყველაზე უხეშ და მწვავე დარღვევას წარმოადგენს. დიდი ზომის სპეციალიზებული დაწესებულებების (ფსიქიატრიული დაწესებულებების, შშმ პირთა პანსიონატების, ფსიქიკური აშლილობის მქონე პირების თავშესაფრების) არსებობა პირდაპირ ეწინააღმდეგება შშმ პირთა უფლებების კონვენციას და ამ ჯგუფის წარმომადგენელთა საზოგადოებისგან გარიყვისა და იზოლაციის წინაპირობაა. ინსტიტუციონალიზაცია ადამიანს ართმევს ცხოვრებაზე კონტროლის ბერკეტებს და საკუთარ თავთან დაკავშირებით გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობას. ინსტიტუციონალიზაციის შინაარსისა და მისი ხასიათის გამო შშმ პირები ვერ ახერხებენ ვერც ერთი უფლებითა და თავისუფლებით სარგებლობას და იმყოფებიან უფლებაუუნარობისა და ქმედუუნარობის მდგომარეობაში. საქართველოში ინსტიტუციონალიზაციას ასობით ადამიანი ექვემდებარება, რომელთა უმეტესობა უმძიმეს ფიზიკურ გარემოში, ძალადობის, იძულებითი ღონისძიებების, შრომითი ექსპლუატაციის რეჟიმის ქვეშ ცხოვრობს. ამგვარი მდგომარეობისა და სახელმწიფოს უპირობო ვალდებულების - უზრუნველყოს ყველა შშმ პირის უფლებები სხვებთან თანასწორად და მიანიჭოს მათ თანაბარი სამართალსუბიექტობა - გათვალისწინებით, არსებითია, შემუშავდეს ამგვარი დაწესებულებების დეინსტიტუციონალიზაციის სტრატეგია და შემუშავდეს თემზე დაფუძნებული სამედიცინო და სოციალური სერვისები, რომელიც შშმ პირებს შესთავაზებს მათ ინდივიდუალურ საჭიროებებზე მორგებულ მხარდაჭერას. ესაუბრა თეკლე ქაროსანიძე