''სადაც არ არის გონება ან განაზრება, იქ შეუძლებელია იყოს თავისუფლება“, – წერდა იმერეთის ეპისკოპოსი, მეცნიერი და პედაგოგი გაბრიელ ქიქოძე 1858 წელს „ცდისეული ფსიქოლოგიის საფუძვლებში.'' წერა–კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების დამფუძნებელი და საპატიო წევრი გაბრიელ ქიქოძე, ძირითად საქმიანობასთან ერთად ეწეოდა საზოგადოებრივ და სამეცნიერო მოღვაწეობას. მეუფე გაბრიელი ეროვნულ–განმათავისუფლებელი, ასევე განმანათლებელი მოძრაობის გამორჩეული წარმომადგენელი იყო. იგი იბრძოდა ცარიზმის რუსიფიკატორული პოლიტიკის წინააღმდეგ და ეწინააღმდეგებოდა ქართული ენის განდევნას სკოლებიდან. „..დიდხანს და დიდხანს იქნებიან საქმენი მისნი ჩვენდა საოხად, სიტყვანი მისნი ჩვენდა ანდერძად“ - ეს სიტყვები ილია ჭავჭავაძემ მეუფე გაბრიელ ქიქოძეს მიუძღვნა. მეუფის ხელშეწყობით დასავლეთ საქართველოში უამრავი სამრევლო სკოლა და ბიბლიოთეკა გაიხსნა. მფარველობდა ახალგაზრდებს და ხელს უწყობდა მათ განათლებას. დასავლეთ საქართველოში დაარსა სემინარია. მისი ინიციატივით რესტავრაცია ჩაუტარდა ბევრ ტაძარს და ბევრი ქართული გალობა დაკარგვას გადარჩა. მრავალი წერილის და პუბლიკაციის ავტორის მეცნიერული ნაშრომი „ცდისეული ფსიქოლოგიის საფუძვლები“ სემინარიებში დიდხანს გამოიყენებოდა სახელმძღვანელოდ. ნაშრომი, რომელიც ადამიანს და მის ნებას ეძღვნება... თავისუფლების ცნება „აუცილებლად გულისხმობს, ჯერ ერთი გონებას, მეორე, გარკვეული მოქმედების ძალას ან შესაძლებლობას“, წერდა თავის ნაშრომში გაბრიელ ქიქოძე. „თავისუფლება შეიძლება იყოს მხოლოდ მოაზროვნე არსების ხვედრი და უნდა იყოს მხოლოდ აზროვნების შედეგი. უსულო, გონებას მოკლებული არსება არ შეიძლება იყოს თავისუფალი, რადგან ის მოქმედებს მექანიკურად, ისე, რომ თავის მოქმედებას არ აცნობიერებს და აუცილებლობით ექვემდებარება გარეგან ძალებს. ... ამიტომ გონებისა და თავისუფლების კავშირის აუცილებლობა ეფუძნება იმას, რომ მხოლოდ გონებას ძალუძს აირჩიოს კარგი და ნება მისკენ მიმართოს. ... მეორე, თავისუფლება აუცილებლობით გულისხმობს ძალას, ანუ მოქმედების შესაძლებლობას. იქ, სადაც არ არის მოქმედების შესაძლებლობა, არც თავისუფლებაა. მართლაც, წარმოვიდგინოთ, რომ გონებამ აირჩია რაღაც კარგი. თუკი ადამიანს არა აქვს ძალა და შესაძლებლობა ამ კარგისკენ მისწრაფებისა და მისი მიღწევისა, მაშინ მას არც თავისუფლება აქვს“

ქართული საზოგადოებრივი ორგანიზაციები აქტიურად უჭერენ მხარს ქვეყანაში თვითმმართველობის განვითარებას იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ სწორედ ძლიერი თვითმმართველობაა ადგილობრივი განვითარების საფუძველი. ძლიერი ნაწილები კიდევ უფრო ძლიერ მთელს ქმნიან. ამდენად, განვითარებული თვითმმართველობა მთლიანი ქვეყნის განვითარების წინაპირობაა. სამწუხაროდ, ამ მოსაზრებას არ იზიარებდა არც ერთი ჩვენი ხელისუფლება და საზოგადოებაშიც უარყოფით განწყობებს ქმნიდა. მათი ძირითადი არგუმენტი სეპარატიზმის გაღვივების საფრთხეა. სიტუაცია არ ახალია და ისევ მეორდება. ილია თავის წერილებში - “ცხოვრება და კანონი” - აღნიშნავდა: “თვითმმართველობას ქვეყანაზედ ბევრი მტერი ჰყავს; ბევრს უფრთხობს ტყუილუბრალოდ ძილსა და მოსვენებასა. ამბობენ, რომ საშიშარიაო - საზოგადოებას ეგ უფლება მიენიჭოს: აურზაურს მოჰყვება, თავს გაიზვიადებს და მორჩილებიდამ გამოვაო.” ამ მოსაზრების საწინააღმდეგოდ ილია საკმაოდ საინტერესო მაგალითს გვთავაზობს ევროპის ცხორებიდან: “როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი რა სთქვა: „ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისათვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი“. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის.”

გაიცანით მარნეულში არსებული საზოგადოებრივი ორგანიზაცია - 'ახალი აზროვნების ინსტიტუტი'

როგორია სსო–ების სახელმწიფოსთან ურთიერთობა ფინანსურს ჭრილში ევროპის ქვეყნებში? საზოგადოებრივი ორგანიზაციების შემოსავლის წყაროები, ისევე როგორც საქართველოში დიფერენცირებულია: გრანტები, შემოწირულობები, ეკონომიკური საქმიანობიდან შემოსავალი, სახელმწიფო დაფინანსება და ა.შ. ევროპის ქვეყნებში ხელისუფლებებს გააზრებული აქვთ ძლიერი და სიცოცხლისუნარიანი საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ფასი. შესაბამისად, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების შესაძლებლობების გასაძლიერებლად ბევრმა მათგანმა შექმნა დაფინანსების ინსტიტუციები. ქვეყნებს სხვადასხვა მოდელი აქვთ, თუმცა აერთიანებთ ერთი მიზანი – ინვესტიცია განახორციელონ სამოქალაქო სექტორში. სტატისტიკური მონაცემების მიხედვით სსო–ების შემოსავლის წყაროებში სახელმწიფო დაფინანსების წილი სოლიდურია.  არასამეწარმეო სამართლის ევროპული ცენტრი (ECNL) სახელმწიფოსა და საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს შორის ურთიერთობის 4 მოდელს გამოყოფს:  1.კორპორატიული მოდელი – სახელმწიფო სხვადასხვა სქემას იყენებს და სავალდებულო წესით აფინანსებს სსო–ების მიერ მოქალაქეებისთვის გაწეულ სოციალურ მომსახურებას. ამ ქვეყნებში (მაგ. გერმანია, საფრანგეთი) სსო–ების საერთო შემოსავალში სახელმწიფო დაფინანსების წილი 55–73%.  2. ლიბერალური მოდელი – სსო–ები სოციალურ მომსახურებას უზრუნველყოფენ სახელმწიფოს ფინანსებით, თუმცა ნაკლებ დამოკიდებულნი არიან სახელმწიფო დაფინანსებაზე. მათი ურთიერთობა სახელმწიფოსთან ხელშეკრულებით რეგულირდება და სახელმწიფო დაფინანსების წილი საერთო შემოსავლებში 35–55% შეადგენს. ასეთ ქვეყნებს განეკუთვნება მაგალითად, გაერთიანებული სამეფო და ნიდერლანდები.  3. სოციალ–დემოკრატიული მოდელი – სოციალურ მომსახურებას ძირითადად სახელმწიფო უზრუნველყოფს. შეადრებით დაბალია ამ მოდელისას სახელმწიფო დაფინანსების პროცენტი 25–35%. ამ მოდელის ქვეყნებში (მაგალითად, შვედეთი და ნორვეგია) საზოგადოებრივი ორგანიზაციების უმთავრესი ფუნქცია სახელმწიფო პოლიტიკის ამა თუ იმ სფეროზე მუშაობაა.  4. განვითარებადი მოდელი – ურთიერთობის ფორმა ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების სტადიაშია (მაგალითად, საბერძნეთი, პორტუგალია და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნების უმეტესობა), ამ ქვეყნებში, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების სახელმწიფო დაფინანსება მწირია და ისინი, როგორც წესი, საერთაშორისო ფონდების დახმარებაზე არიან დამოკიდებული.  წყარო:  საზოგადოებრივი ორგანიზაციების სახელმწიფო დაფინანსების მექანიზმები – საუკეთესო გამოცდილების კვლევა  საზოგადოებრივი ორგანიზაციების სახელმწიფო საგრანტო დაფინანსების რეფორმის კონცეფცია

''გაუნათლებელს ადამიანს, არ უყვარს თავისუფლება, არ იბრძვის მის მოსაპოვებლად იმიტომ, რომ მონობაში არის აღზრდილი, მორჩილებას, მოთმინებას არის ჩვეული...'' - წერდა დიდი ქართველი ჰუმანისტი ვაჟა ფშაველა, რომელმაც მოქალაქეობრივ ცნობიერებასა და სწავლა–განათლებას, მათ ურთიერთკავშირს არაერთი პუბლიკაცია მიუძღვნა.  ილია, ვაჟა, აკაკი, იაკობი განათლების, მოქალაქეობრივი ცნობიერებისა და ქვეყნის წინაშე პასუხისმგებლობის გაზიარებით ცდილობდნენ საზოგადოების გააქტიურებას. ეს დღესაც აქტუალურია.  მოქალაქეობრივი ცნობიერებისა და პასუხისმგებლობის მქონე საზოგადოება სახელმწიფოს ძლიერების ფუნდამენტია. ასეთი საზოგადოება იდენტობას შეინარჩუნებს და ღირსეულ ადგილს დაიმკვიდრებს თანამედროვე გლობალურ სივრცეში.  როგორ ყალიბდება ასეთი საზოგადოება?  იგი ყალიბდება ისტორიული და მიმდინარე კონტექსტის კარგად ცოდნის და თითოეული მისი წევრის დაუზოგავი შრომის საფუძველზე. სწორედ ამიტომ ხშირად გთავაზობთ ქართველი გენიოსების ნაშრომებს, რომლებიც ისევ და ისევ აქტუალურია ჩვენი დღევანდელი რეალობისთვის.  დღეს კიდევ ერთხელ გვინდა წარმოგიდგინოთ ქართული მსოფლმხედველობის კორიფე ვაჟა ფშაველა, კერძოდ კი მისი ესსე - 'რას ჰქვიან თავისუფლება?' ეს ნაშრომი ყველა დროსა და რეალობას ეხმაურება. ‘ ’...გამხმარია, ხმელია ის საზოგდოება, რომელთა წევრებიც მონურად, ყეყეჩ-ჩერჩეტად არიან აღზრდილნი და არ უყვარსთ თავისუფლება, ჰხდება თავის თავის მტერი, სთელავს ფეხით თავისივე ბედნიერებას. ამისთანა საზოგადოება თუ სახელმწიფო ბუდეა ყოველნაირს უსამართლობისა, ადვილად ჩნდებიან დაჩაგრულნი და მჩაგვრელნი, გაცარცულნი და მცარცველნი დ იმართება მათ შორის ბრძოლა.  თავისუფლების მტერია ის ადამიანი, ვისაც არ უყვარს თავისი თავი. თავმოყვარეობა ორნაირია: ბრიყვული და გონივრული. ბრიყვული, როცა ადამიანი მარტოდმარტო თავის თავზე ზრუნავს, მხოლოდ ფიქრობს მას: „მე ვირგო და სხვა წყალმა ზიდოსო. მე მქონდეს უფლება სხვა შეურაცხვყო, და სხვას კი არა ჰქონდეს ნება პასუხი მომთხოვოს. მარტო მქონდეს ნება ვცარცვო და მეორეს კი მოესპოს საშუალება თავის დაცვისა“. სხვის უფლება, ადამიანობა შელახოს დაუსჯელად, ხელშეუბრუნებლად. ამისთანა ადამიანი მსგავსია მხეცისა, იგივე მხეცია და მისი თავმოყვარეობა არის მხეცური. მგელიც ასე ფიქრობს, ოღონდ თვითონ გაძღეს და იმის ჭირის ნაცვალი იყოს ათასი სული ცხვარი და ათიათასი. არაფერია მგლის ფიქრით ეს ცოდვა, ეს დანაშაული. თავისუფლება უნდა იყოს საერთო, საყოველთაო და არა საკუთრება რამდენიმე ადამიანისა.  რას თხოულობს თავისუფლება ადამიანისაგან? როგორ უნდა იქცეოდეს თავისუფალი ადამიანი? – თავისუფალი ადამიანი უნდა იქცეოდეს ისე, რომ თავის ყოფაქცევით სხვას არ ჰვნებდეს, მით უმეტეს საზოგადოებას, არამედ მისი მოქმედება უნდა იყოს მიმართული ქვეყნის საბედნიეროდ. თუ ეს პირობა არ იქნება ადამიანისაგან დაცული, მაშინ მისი მოქმედება იქნება ავაზაკური, ვინაიდგან ყოველი ავაზაკი თავისუფლად იქცევა მხოლოდ პირადი სარგებლობისათვის. მაშასადამე, მხოლოდ იმაში არ გამოიხატება თავისუფლება, რაც გნებავს ის ილაპარაკო, სწერო, აკეთო, – არა! უნდა ყოველს სიტყვას და მოქმედებას საერთო, საზოგადო ბედნიერება ედვას სარჩულად, ქვეყნის თუ სასარგებლო არა, სამავნებლო, საზარალო მაინც არ უნდა იყოს ქვეყნისათვის. ყველა ჩვენგანი ხალხისათვის.'

7 წლის წინათ, სექტემბერში, ოფიციალურად დაფუძნდა საზოგადოებრივი ორგანიზაცია „მარიანი.'' ორგანიზაციის სახელწოდება დების – ანა და მარიამ მიქიაშვილების სახელებს აერთიანებს, რომლებმაც გადაწყვიტეს შეექმნათ ორგანიზაცია, რომელიც იმუშავებდა და ახლაც მუშაობს უსინათლო და მცირემხედველ ადამიანთა რეაბილიტაციისა და სოციალური ინტეგრაციის საკითხებზე.  საქართველოში ბევრი საზოგადოებრივი ორგანიზაციაა, რომლის შესახებ საზოგადოებას არ აქვს ინფორმაცია, ან, თუ აქვს - მცდარი... ამიტომ გადავწყვიტეთ 'მარიანის' საქმიანობაზე გიამბოთ, რომელიც ნათელი მაგალითია იმისა, თუ რა სარგებელი შეიძლება მოუტანოს ორმა აქტიურმა და გულანთებულმა მოქალაქემ საზოგადოებას.  რამდენიმე წლის წინ, სასიამოვნო ტემბრის მქონე, წიგნების არამხატვრულად, ზედმეტი ემოციების გარეშე წამკითხველი მოხალისეების ძებნა დაიწყო ორგანიზაციამ. უამრავმა მოტივირებულმა ადამიანმა – მსახიობებმა, ჟურნალისტებმა, სტუდენტებმა მიაკითხეს „მარიანს“, რათა უსინათლო სკოლის მოსწავლეებისთვის აუდიო წიგნების ჩაწერაში მიეღოთ მონაწილეობა. „რომ არა ისინი, ალბათ გაცილებით ცოტა აუდიო წიგნის ჩაწერა მოხერხდებოდა“ - იხსენებს ერთ–ერთ ინტერვიუში მარიამი, რომელიც თავად არაერთხელ ყოფილა მოხალისე სხვადასხვა პროექტში.  „ჩვენი ორგანიზაცია ეფექტური გახადა იმ გარემოებამ, რომ ამ საქმეში ჩართულები ვართ ისინი, ვისაც უშუალოდ ეხება ეს საკითხი. მარიამს აქვს პირადი გამოცდილება, და მეც ბავშვობიდან ასეთ რეალობაში ვიზრდებოდი“ - ამბობს ანა და დასძენს, რომ 7 წლის განმავლობაში, ბევრი საინტერესო და მნიშვნელოვანი პროექტის განხორციელება შეძლეს. მაგალითად, სივრცითი და საყოფაცხოვრებო ორიენტაციის სწავლება, რომელიც ეხმარებათ უსინათლოებს დამოუკიდებლად გადაადგილებასა და საყოფაცხოვრებო უნარ–ჩვევების შესწავლაში.  თითოეული პროექტის ფარგლებში განხორციელებულ საქმიანობას დები აღიქვამენ საზოგადოებაში გაშვებულ იმპულსებად, რომელიც პროექტის დასრულების შემდგომ, დამოუკიდებლად გრძელდება. „ასე რომ, ჩვენს ყველაზე დიდ სიამაყეს წარმოადგენენ ის ადამიანები და მათი შედეგები, რომლებიც ჩვენი პროექტებით გამოიზარდნენ და ახლა უკვე, ამ სფეროში საკუთარ პროექტებს ახორციელებენ.’’  ბოლო 2 წლის განმავლობაში უფრო მეტად ვსაქმიანობთ კანონით გაწერილი წესების, სტრატეგიული დოკუმენტების, საგანმანათლებლო გეგმების შექმნაზე, თუ როგორ უნდა იყოს გარემო მოწყობილი უსინათლოებისთვის; ვქმნით სახელმძღვანელოებს სხვადასხვა კომპანიებისთვის“.  ანა და მარიამი მიიჩნევენ, რომ ადამიანური და პროფესიული რესურსების განვითარების გარეშე შეუძლებელია საზოგადოებაში ცვლილებების მიღწევა, რომელსაც დიდი შრომა და ბევრი იმედგაცრუებაც შეიძლება ახლდეს. არ შეგეშინდეს, დაიწყე პატარ-პატარა ნაბიჯებით, რომელიც ჯაჭვურად მიებმება ერთმანეთს და საბოლოო ჯამში, მოიტანს დიდ შედეგს - სხვას მისცემს ბიძგს და გაგრძელდება განვითარება.’ ფოტო: ვლადიმერ ვალიშვილი

ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი (IDFI) ქართული, საერთაშორისოდ ცნობილი, არასამთავრობო ორგანიზაციაა, რომლის მიზანი საზოგადოების გაძლიერება და მათი სხვადასხვა სოციალურ საკითხებზე ინფორმირებულობაა.    

24042 რეგისტრირებული, 2000–მდე მოქმედი საზოგადოებრივი ორგანიზაციაა საქართველოში (2018 წლის მონაცემებით). ისინი ერთმანეთისგან საქმიანობის სფეროებით (რომელიც საკმაოდ ფართოა), ისტორიით, გამჭვირვალობის, მუშაობის ხარისხით, ცნობადობით და კიდევ ბევრი პარამეტრით განსხვავდებიან. განსხვავებულია მათი შემოსავლის წყაროები.  საზოგადოებრივი ორგანიზაციების შემოსავლის რა წყაროები არსებობს? საზოგადოებაში მხოლოდ ერთი წყაროა ყველაზე ცნობილი – გრანტი. ამ სიტყვის ხსენებაზე საზოგადოების ნაწილს სტერეოტიპული შეხედულება უტივტივდება თავში – რომ გრანტებს მხოლოდ საერთაშორისო ორგანიზაციები გასცემენ. რაც არასწორია, გრანტებს საერთაშორისო ორგანიზაციების გარდა, სახელმწიფოც გასცემს, თუმცა მისი წილი სსო–ების შემოსავლების საერთო მოცულობაში რადიკალურად განსხვავებულია.  მაშ ასე, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების შემოსავლის წყაროებია: საერთაშორისო დონორების ან ადგილობრივი ორგანიზაციების მიერ გაცემული გრანტები, საწევრო შენატანები, ეკონომიკური საქმიანობიდან მიღებული შემოსავლები, შემოწირულობა და სახელმწიფოს მიერ გაცემული დაფინანსება (გრანტი, სუბსიდია).  ბოლო მონაცემებით, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საერთაშორისო დაფინანსებაზე დამოკიდებულება ჯერ კიდევ გადაულახავ პრობლემად რჩება. სხვადასხვა მონაცემებით, სსო–ების საერთო შემოსავლების 95–80% საერთაშორისო საგრანტო დახმარებას წარმოადგენს. ეს საყურადღებო მონაცემია, მით უმეტეს დონორი ორგანიზაციების დაფინანსების ოდენობის ცვლილების ფონზე, რამაც შესაძლოა გააუარესოს სსო–ების ფინანსური სიცოცხლისუნარიანობა. დაფინანსების არსებული ოდენობის შენარჩუნების ფონზეც კი არსებობს პრობლემა – მსხვილი დონორები უპირატესობას დიდი გრანტების გაცემას ანიჭებენ, რაც დაფინანსების მიმღებ ორგანიზაციათა რიცხვს ამცირებს.  შემოსავლების სხვა ფორმები მაგალითად: საწევრო, სამეწარმეო საქმიანობა, შემოწირულობა საზოგადოებრივი ორგანიზაციების დაფინანსების მნიშვნელოვან წყაროდ ვერ იქცა. წევრობაზე დაფუძნებული საზოგადოებრივი ორგანიზაციების რიცხვი საკმაოდ მცირეა საქართველოში, შესაბამისად მხოლოდ ამ ტიპის ორგანიზაციებისთვის შეიძლება იყოს საწევრო შენატანი შემოსავლის წყაროდ, თუმცა ისიც უმნიშვნელო წილით საერთო დაფინანსებაში. სამეწარმეო საქმიანობასაც ცოტა ორგანიზაცია ეწევა, რაც შეეხება შემოწირულობას – კვლევები აჩვენებს, რომ მოსახლეობის მხოლოდ 6% სწირავს საზოგადოებრივ ორგანიზაციას, რაც შეეხება იურიდიული პირების მიერ საქველმოქმედო ორგანიზაციებზე შეწირული თანხის საერთო ოდენობას, იგი სოლიდურია. თუმცა სურათზე გავლენას ახდენს რამდენიმე საქველმოქმედო ფონდისთვის შეწირული თანხა, რომელიც მეტწილად სხვადასხვა პროფესიული (სპორტი, კულტურა) ორგანიზაციების, ფედერაციებისა და ფიზიკური პირების დახმარებისკენ არის მიმართული.)  რაც შეეხება სახელმწიფოსგან შემოსულობას (საგრანტო, სუბსიდია), სსო–ებისთვის გრანტის გაცემა სახელმწიფომ 2009 წლიდან დაიწყო, კვლევები აჩვენებს, რომ ამ მხრივ ბევრი ხარვეზია, იგი ფრაგმენტულ ხასიათს ატარებს და სსო–ების განვითარებისკენ არ არის მიმართული. კვლევების თანახმად (1) არ არსებობს სახელმწიფო საგრანტო დაფინანსების ერთიანი საკანონმდებლო სტანდარტი, მათ შორის, სისტემის გამჭვირვალობისა და ანგარიშვალდებულების მიმართულებით; (2) ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებს არ აქვთ უფლება გასცენ გრანტი. ისინი სხვადასხვა მექანიზმს იყენებენ, რომელიც თავისი არსით ჰგავს საგრანტო დაფინანსებას; (3) სახელმწიფო გრანტი შეზღუდული თემატური მიმართულებებით გაიცემა და სახელმწიფო საგრანტო დაფინანსების მიღმა რჩება ბევრი მნიშვნელოვანი სფერო, მაგალითად, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების უფლება დაცვითი საქმიანობა. ამ მსხვილი საკითხის რეფორმირება საზოგადოებრივი ორგანიზაციების სახელმწიფო საგრანტო დაფინანსების სისტემას მნიშვნელოვნად გააუმჯობესებს. წყარო: საქართველოში საზოგადოებრივი ორგანიზაციების სახელმწიფო დაფინანსების მექანიზმები საზოგადოებრივი ორგანიზაციების სახელმწიფო საგრანტო დაფინანსების რეფორმის კონცეფცია

საუბარი ადამიანის უფლებებზე, თანასწორობაზე, ლიბერალიზმზე, ქალთა უფლებებზე, ინტერნაციონალიზმზე, დღეს რომ ბევრისთვის ნეგატიურ სიტყვებად მოიაზრება, საქართველოში მეცხრამეტე საუკუნიდან დაიწყო. იაკობ გოგებაშვილმა მთელი სიცოცხლე ეროვნულ-საზოგადოებრივ მოღვაწეობას შესწირა. დიდია მისი დამსახურება ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების დაარსებასა და საქმიანობაში. '...ჩვენში მამულის სიყვარულმა მიიღო ისეთივე წმინდა მიმართულება, რომელსაც ამ ბოლოს ჟამს დაადგა დაწინაურებული, საუკეთესო წილი ევროპის დემოკრატიისა. წარსულში ჩვენ გვქონდა ამაზე უფრო ფართო ეროვნული ნიადაგი; მაგრამ ამ ნიადაგზედ წმინდა პურთან ხშირად ითესებოდა აზიური ღვარძლი და ჭვავი. ამის გამო წარსულიდგან უნდა გადმოვიტანოთ ეროვნული ნიადაგი და ევროპის ნაწარმოებში ავარჩიოთ სათესად წმინდა პური გონების, ზნეობის და ეკონომიურის სფეროებიდგან.' სკოლებისა და ბიბლიოთეკების გახსნა, ქართული ზეპირსიტყვიერების ნიმუშების შეგროვება, სასოფლო-სამეურნეო სკოლა, ნიჭიერი სტუდენტების დაფინანსება - ეს ყველაფერი მისი საქმიანობის შემადგენელი ნაწილია. მან შექმნა ქართულის სწავლების უნიკალური მეთოდი: ორი ხმოვნით სიტყვის და ამ სიტყვებით წინადადების შექმნით წერა-კითხვის სწავლების დაწყება უპრეცედენტო შემთხვევაა. ისიც თავისთავად ცხადია, რომ წინადადებით სწავლების დაწყება მეთოდოლოგიურად უპირისპირდება დოგმატურ-სქოლასტიკურ მიმართულებას და ადამიანს საწყისშივე აზროვნებას აჩვევს. 1890 წელს გოგებაშვილმა საზოგადოებას შესწირა ყველა თავისი წიგნი, ხოლო გარდაცვალების შემდეგ ანდერძით დაუტოვა მთელი თავისი უძრავ-მოძრავი ქონება, წიგნებზე საავტორო უფლებების ჩათვლით. ჩვენს ისტორიას, იაკობ გოგებაშვილის მსგავსად, ბევრი პიროვნება ახსოვს, რომელმაც თავისი ცხოვრება საქართველოს უკეთეს მომავალსა და პროგრესს მიუძღვნა. ეს თავისთავად იმის მაგალითია, თუ რას ნიშნავს მოქალაქეობრივი თვითშეგნება და პასუხისმგებლობა საკუთარი ქვეყნის წინაშე, და კიდევ იმისა, თუ რამდენი სარგებელი შეიძლება მოუტანოს სამშობლოს ერთმა ინდივიდმა.

დამოუკიდებელი საქართველოს ისტორიაში ადამიანის უფლებათა შესახებ პირველ სამართლებრივ დოკუმენტად, 1921 წლის საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის კონსტიტუცია მიიჩნევა.თუმცა ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების შესახებ მე-19 საუკუნის მეორე ნახევარსა და მე-20 საუკუნის დასაწყისში აქტიურად წერდნენ ქართველი საზოგადო მოღვაწეები. ილია ჭავჭავაძე მთელი თავისი მოღვაწეობით დიადი მიზნის განხორციელებას — ქართველი ხალხის გაერთიანებას, ეროვნული თვითშეგნების გამოცოცხლებასა და ამაღლებას, ეროვნულ-სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობისათვის ბრძოლას ემსახურებოდა. თემები , რომლებზეც ილია საუბრობდა, დღესაც ისევე აქტუალურია საქართველოსთვის, როგორც მაშინ. სწორედ ამიტომ, მას თანამედროვე საქართველოს დამფუძნებელ მამად მოიხსენიებენ.  ილია აღნიშნავდა, რომ “კანონის წინაშე თანასწორობა საზოგადოების წესიერი აგებულების საფუძვლის ქვაკუთხედია', წერდა, რომ მეტად მნიშვნელოვანია “ კანონს ცოდნა და მისი ფარად გამოყენების აუცილებლობა”, რომ ერის ჯანმრთელობა სახელმწიფოს ერთი უდიდესი საზრუნავია.'  ‘კანონის წინაშე თანასწორობა ყველასი ერთად და თვითვეულისა ცალკე ერთი უმთავრესი ქვაკუთხედია იმ საფუძვლისა, რომელზედაც დამყარებულია კაცთა საზოგადოების წესიერი აგებულება. იგი კანონი კანონი არ არის, თუ მის წინაშე დიდპატარაობას, მაღალ-მდაბლობას ადგილი და სავალი ექმნება კაცთა მოქალაქურ ცხოვრების გზაზედ. რაკი ერთისათვის ერთი კანონია და მეორესათვის მეორე, კანონი ჰკარგავს თვის უდიდეს მნიშვნელობას საყოველთაო მფარველობისას და შემწეობისას, რადგანაც თვის მადლს და თვის მსჯავრს ერთნაირად ვერ მოჰფენს ყველასა, ვინც კი მისკენ მიიმართება გაჭირების დროს. ბუნებითად კანონი ყველასათვის ერთნაირი დავალებაა, ერთნაირი უფლება და როცა იგი ერთს ერთნაირად ექცევა და მეორეს სხვანაირად, მაშინ იგი სხვა არა არის რა, თუ არ რჯულად შექმნილი უპირატესობა ერთისა მეორის წინაშე.’

სულ რამდენიმე წლის წინ საქართველოს ეკლესიის წმინდანთა დასში ძმები კარბელაშვილები შეირაცხნენ, რომელთა ღვაწლი და თავდადება ქვეყნისა და ეკლესიის წინაშე დიდია. ძმები კარბელაშვილები მთელი ცხოვრება ქართული ეკლესიის ავტოკეფალიის აღსადგენად იბრძოდნენ და ყველა მნიშვნელოვან წამოწყებაში მონაწილეობდნენ. მათი შრომით, შემოგვრჩა აღმოსავლეთ საქართველოს საეკლესიო გალობის კილო. მეცხრამეტე საუკუნის 60-იან წლებში მწვავედ დადგა ქართული გალობის გადარჩენის საკითხი. ეს ის პერიოდია, როდესაც ძველი თაობა მიდიოდა და იკარგებოდა დიდი საგანძური. ეს თითქოს წარმოუდგენელი იყო, რადგან გალობის მცოდნენი ათასობით იყვნენ, მაგრამ რუსეთის იმპერიის მიერ ეპარქიების გაუქმებამ, მწიგნობრული კერების მოშლამ, ძალიან ბევრ საკითხს შეუქმნა საფრთხე. დღის წესრიგში დადგა სხვა მგალობლების მოძებნა. მაგრამ, საუბარი იყო იმაზე, თუ რომელი საგალობლები ჩაეწერათ და რა მეთოდით. ერთადერთი ლოგიკური და გამართლებული მეთოდი იყო ოთხხაზიანი სანოტო სისტემის შექმნა. დასავლეთ საქართველოში საგალობლების ჩაწერა ითავა ფილიმონ ქორიძემ, ხოლო აღმოსავლეთ საქართველოში – დეკანოზმა გრიგოლ კარბელაშვილმა, რომელიც აღმოჩნდა ერთადერთი სრულად მცოდნე აღმოსავლეთ საქართველოს საეკლესიო კილოებისა. იცით, ვის ეკუთვნის ყველაზე ცნობილი საგალობელი - „შენ ხარ ვენახი?' - სწორედ კარბელაშვილებს. (მოგვიანებით ფალიაშვილმა ის თავის კრებულში შეიტანა.) ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში შემონახულია ეპისკოპოს სტეფანეს (ერისკაცობაში – ვასილ კარბელაშვილი) სანოტო არქივი, სადაც 2 000-მდე საგალობელია შესული. ძმები კარბელაშვილების მიერ ნოტებზე გადატანილ საგალობლებს დღემდე გალობენ საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში, მათ ”კარბელაანთ კილოს” ეძახიან.