2019 წლის 1 იანვრიდან საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისთვის ახალი საგადასახადო რეგულაცია ამოქმედდა - შეიცვალა მოგების გადასახადით მათი დაბეგვრის წესი. რას ცვლის ეს მესამე სექტორისთვის და, ზოგადად, რამდენად ჯანსაღ საგადასახადო გარემოში უწევთ მუშაობა საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს? ეს საკითხები „სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტის" მთავარ იურისტ ლევან ფანიაშვილთან გავარკვიეთ. ესაუბრა მაკა ჯაიანი რატომ არის მნიშვნელოვანი საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისთვის ხელსაყრელი საგადასახადო გარემოს არსებობა? ლევან ფანიაშვილი –  საზოგადოებრივი ორგანიზაციები, როგორც სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზებული ნაწილი, სხვადასხვა სფეროში, საზოგადოებრივად სასარგებლო მიზნების მისაღწევად იქმნებიან. საუკეთესო ევროპული გამოცდილებით, სახელმწიფო საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს განიხილავს, როგორც მნიშვნელოვან პარტნიორს დემოკრატიის განვითარების, რეფორმების განხორციელების, სიღარიბის დაძლევისა, თუ სხვა საზოგადოებრივად მნიშვნელოვანი მიმართულებით. შესაბამისად, სახელმწიფო იყენებს საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მხარდაჭერის პირდაპირ და ირიბ ფორმებს. ეს გამოიხატება საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისთვის სახელმწიფო ინსტიტუციების მიერ პირდაპირი დაფინანსების გაცემასა და ორგანიზაციების შესაძლებლობას, ჰქონდეთ შემოსავლების დივერსიფიცირებული წყაროები. გარდა ამისა, რიგი ქვეყნებისა, საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისთვის ადგენს შეღავათიან საგადასახადო გარემოს, რაც საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მხარდაჭერის მნიშვნელოვან ფორმად შეიძლება განვიხილოთ. ხელსაყრელი საგადასახადო გარემო, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საარსებო გარემოს შემადგენელი მნიშვნელოვანი კომპონენტია. საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საარსებო გარემო კომპლექსური საკითხია და მასში მოიაზრება მექანიზმების, რეგულაციებისა და პოლიტიკის დოკუმენტების ერთობლიობა. ხელსაყრელია გარემო რომელიც, ერთი მხრივ, იძლევა ახალი საზოგადოებრივი ორგანიზაციების, ხელოვნური საკანონმდებლო ბარიერების გარეშე, დაფუძნებისა და საქმიანობის შესაძლებლობას, ხოლო, მეორე მხრივ, ხელს უწყობს არსებული საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ფუნქციონირებისა და განვითარების შესაძლებლობებს. როცა საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ფუნქციონირების შესაძლებლობაზე ვსაუბრობთ, საკვანძო მნიშვნელობა ენიჭება მათ ფინანსურ მდგრადობას, შესაძლებლობას, მიიზიდონ ფინანსური რესურსები საწესდებო მიზნების განსახორციელებლად. მათი საქმიანობის მიზანი არ არის მოგების მიღება. თუმცა, საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს უფლება აქვთ ეწეოდნენ დამხმარე ხასიათის ეკონომიკურ საქმიანობას. სხვანაირად რომ ვთქვათ, შეუძლიათ, ეკონომიკური საქმიანობა გამოიყენონ როგორც შემოსავლის გენერირებისა და საწესდებო მიზნის მიღწევის საშუალება. აქედან გამომდინარე, მნიშვნელოვანია, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საგადასახადო დაბეგვრისას, გათვალისწინებული იქნეს საზოგადოებრივი ორგანიზაციების არსი, სამართლებრივი ბუნება და დადგინდეს განსაზღვრული საგადასახადო შეღავათები. ეს გამართლებულია იმითაც, რომ ორგანიზაციები მოგებას ვერ ანაწილებენ დამფუძნებლებსა და წევრებს შორის და ის აუცილებლად უნდა მოხმარდეს თავად ამ ორგანიზაციის განვითარებას. როგორია საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საგადასახადო გარემო საქართველოში? ლევან ფანიაშვილი –  საზოგადოებრივი ორგანიზაციების შექმნისა და საქმიანობის მარეგულირებელი საკანონმდებლო გარემო საქართველოში, მეტწილად, დადებითად შეიძლება შეფასდეს. საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საქმიანობის მარეგულირებელმა სამართლებრივმა გარემომ და საგადასახადო პოლიტიკამ წლების განმავლობაში ცვლილებები განიცადა. საზოგადოებრივი ორგანიზაციების (ქართული კანონმდებლობით მათ არასამეწარმეო იურიდიული პირები ჰქვია) დაფუძნება-რეგისტრაციის კანონმდებლობა საქართველოში ერთ-ერთი ყველაზე მარტივია. რაც შეეხება საგადასახდო კანონმდებლობას, მანაც განვითარების რამდენიმე ეტაპი განვლო. საგადასახადო კოდექსით დაწესებულია საგადასახადო შეღავათები გრანტის ხელშეკრულებით გათვალისწინებული საქონლის იმპორტისას ან მომსახურების მიღებისას - დამატებული ღირებულებისა და იმპორტის გადასახადზე საგადასახადო შეღავათები; ორგანიზაციებისთვის შეღავათები დგინდება ქონების გადასახადზეც. ქონების გადასახადის გადახდისაგან გათავისუფლებულია ორგანიზაციის ქონება, თუ ორგანიზაცია არ იყენებს მას ეკონომიკური საქმიანობისთვის. თუმცა, აღსანიშნავია, რომ ეს შეღავათი არ ეხება მიწის სახით არსებულ ორგანიზაციის ქონებას; ასევე, აღსანიშნავია, ქველმოქმედების განხორციელებასთან დაკავშირებული საგადასახადო შეღავათი. აღნიშნული გულისხმობს, მეწარმე სუბიექტის შესაძლებლობას მოგების გადასახადის მიზნებისთვის, ერთობლივი შემოსავლიდან გამოქვითოს საქველმოქმედო ორგანიზაციაზე გაცემული შემოწირულობა, კოდექსით დადგენილი ნორმის ფარგლებში. ეს არ არის სპეციალურად ორგანიზაციებისთვის დადგენილი საგადასახადო შეღავათი, იგი ქველმოქმედების განმახორციელებელი მეწარმე სუბიექტისთვის დადგენილი შეღავათია და ქველმოქმედების განვითარების სტიმულირების ერთ-ერთი მნიშვნელოვან მექანიზმს წარმოადგენს. 2019 წლის 1 იანვრიდან ამოქმედდა ორგანიზაციების მოგების გადასახადით დაბეგვრის ახალი, ე. წ. ესტონური მოდელი (საწარმოებისათვის იგი 2017 წლის 1 იანვრიდან მოქმედებს), რომელმაც არსებითად შეცვალა ორგანიზაციების მოგების გადასახადით დაბეგვრისადმი მიდგომა. როგორც საგადასახადო კოდექსში ცვლილების კანონის პროექტის განმარტებით ბარათშია მითითებული, მოგების გადასახადით დაბეგვრის ამ ახალ მოდელზე საზოგადოებრივი ორგანიზაციების გადაყვანა, ფაქტობრივად, ნიშნავს მათ გათავისუფლებას ამ გადასახადისგან, რადგან ისინი მოგებას არ ანაწილებენ. უფრო კონკრეტულად, რას ცვლის საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისთვის მოგების გადასახადით დაბეგვრის ახალი მოდელი? ლევან ფანიაშვილი –  2019 წლის 1 იანვრამდე, მოგების გადასახადით დაბეგვრისაგან თავისუფლდებოდა ორგანიზაციის (მათ შორის, არასამეწარმეო იურიდიული პირის) მიერ მიღებული გრანტები, საწევრო შენატანები და შემოწირულობები. ხოლო ორგანიზაციის მიერ ეკონომიკური საქმიანობით მიღებული შემოსავლები ჩვეულებრივად იბეგრებოდა მოგების გადასახადით. 2019 წლის 1 იანვრიდან, ორგანიზაციის მოგების გადასახადით დაბეგვრისათვის განმსაზღვრელია არა შემოსავლის სახე ან წყარო (გრანტი, შემოწირულობა, ეკონომიკური საქმიანობა და სხვა), არამედ, მის მიერ გაწეული ხარჯების თავსებადობა ორგანიზაციის მიზნებთან ან ეკონომიკური საქმიანობის განხორციელების მიზნობრიობასთან. შესაბამისად, 2019 წლის 1 იანვრიდან საგადასახადო კოდექსიდან ამოღებული იქნა პუნქტები რომელიც მოგების გადასახადისაგან ათავისუფლებდა გრანტს, საწევრო შენატანს ან შემოწირულობებს. მოქმედი მოდელით, ორგანიზაციის მოგების გადასახადით დაბეგვრის ობიექტი განისაზღვრება მხოლოდ იმ ორგანიზაციებისთვის, რომლებიც ახორციელებენ ეკონომიკურ საქმიანობას, ამასთან, მოგების გადასახადით დაიბეგრება ის ხარჯები და გადახდები, რომელიც არ აკმაყოფილებს კოდექსით გათვალისწინებულ მოთხოვნებს. სხვანაირად რომ ვთქვათ, მოგების გადასახადი დგინდება მხოლოდ ეკონომიკური საქმიანობის განმახორციელებელი ორგანიზაციებისთვის. ამავდროულად, გადასახადის ობიექტის განსაზღვრისათვის ამოსავალია გაწეული ხარჯები, ანუ, ამ ხარჯების შესაბამისობა საგადასახადო კოდექსით დადგენილ ლეგიტიმურ მიზნებთან და ფარგლებთან. თუ, ორგანიზაცია შემოსავალს იყენებს საწესდებო მიზნების, საქველმოქმედო საქმიანობის ან საგრანტო ხელშეკრულების მიზნობრიობისთვის, აგრეთვე, ეკონომიკური საქმიანობის განსახორციელებლად, მასზე მოგების გადასახადს არ იხდის. უფრო დეტალურად რომ გავშალოთ, საქართველოს საგადასახადო კოდექსის მიხედვით (მუხლი 97.2), მოგების გადასახადით დაბეგვრის ობიექტი ორგანიზაციისთვის, რომელიც ახორციელებს ეკონომიკურ საქმიანობას, არის: 1) გაწეული ხარჯი ან სხვა გადახდა, რომელიც არ არის დაკავშირებული ეკონომიკურ საქმიანობასთან ან/და არ გამომდინარეობს ამ ორგანიზაციის საქმიანობის მიზნიდან (მათ შორის, არ არის დაკავშირებული საქველმოქმედო საქმიანობასთან ან არ გამომდინარეობს გრანტის ხელშეკრულების მიზნიდან); 2) უსასყიდლოდ საქონლის მიწოდება/მომსახურების გაწევა ან/და ფულადი სახსრების გადაცემა, თუ ეს არ გამომდინარეობს ამ ორგანიზაციის საქმიანობის მიზნიდან; 3) საქართველოს საგადასახადო კოდექსით დადგენილ ზღვრულ ოდენობაზე მეტი ოდენობით გაწეული წარმომადგენლობითი ხარჯი. რამდენჯერმე ხაზგასმით ახსენეთ და განვმარტოთ, რა როლი ენიჭება საზოგადოებრივი ორგანიზაციის საქმიანობის მიზნებს, საგადასახადო დაბეგვრის თვალსაზრისით? ლევან ფანიაშვილი –  საგადასახადო კოდექსი, ორგანიზაციის მოგების გადასახადით დაბეგვრას უკავშირებს მის მიერ ისეთი ხარჯების გაწევას, რაც არ არის დაკავშირებული ეკონომიკურ საქმიანობასთან ან არ გამომდინარეობს ამ ორგანიზაციის მიზნებიდან. საგადასახადო კოდექსის არსებული ჩანაწერი გარკვეული ინტერპრეტაციის საშუალებას შეიძლება იძლეოდეს ორგანიზაციის მიზნების განმარტების კუთხით. თუმცა, თუ ვიხელმძღვანელებთ საგადასახადო კოდექსის ცვლილების საერთო მიზნებიდან და ორგანიზაციების საქმიანობის სპეციფიკიდან. უფრო ლოგიკურია ისეთი განმარტება რომლის მიხედვითაც, მოგების გადასახადით დაბეგვრას არ ექვემდებარება ის ხარჯები, რომელიც გამომდინარეობს ორგანიზაციის საწესდებო საქმიანობის მიზნებიდან, აგრეთვე დაკავშირებულია საქველმოქმედო საქმიანობასთან ან/და გამომდინარეობს გრანტის ხელშეკრულების მიზნებიდან. თუმცა, შესაძლო გაუგებრობების თავიდან აცილების მიზნით, რეკომენდებულია ორგანიზაციის სადამფუძნებლო დოკუმენტში/წესდებაში კონკრეტულად გაიწეროს ორგანიზაციის საქმიანობის მიმდინარე მიზნები. გარდა ამისა, შესაძლებელია წესდებაში მიეთითოს ორგანიზაციის საქმიანობის ყველა შესაძლო მიმართულება ან/და ისეთი ზოგადი საქმიანობის მიზანი, რომელიც ორგანიზაციის საქმიანობის მიზნობრიობას მოქნილს გახდის (მაგ: საქველმოქმედო საქმიანობის განხორციელება, დემოკრატიის მშენებლობა და სხვა). საგადასახადო სფეროში კიდევ რა ცვლილებების საჭიროებას ხედავთ ? ლევან ფანიაშვილი –  ზოგადად, შეიძლება ითქვას, რომ საგადასახადო გარემო საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისთვის, მეტწილად, დადებითად შეიძლება შეფასდეს, თუმცა, არის საკითხები, რომელიც შემდგომ გაუმჯობესებას საჭიროებს. აღსანიშნავია, რომ საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მოგების გადასახადით დაბეგვრის არსებული მოდელი ახალია და მის დანერგვას პრაქტიკაში შეიძლება გარკვეული პრობლემები მოჰყვეს, მათ შორის საგადასახადო ორგანოების მხრიდან ნორმების არასათანადო განმარტების კუთხით. ამდენად, ამ მიმართულებით შეიძლება კოდექსში გარკვეული დამატებითი ცვლილებების შეტანის საჭიროებაც წარმოიშვას. ეს კოდექსი, საზოგადოებრივი ორგანიზაციის მოგების გადასახადით დაბეგვრას უკავშირებს ორგანიზაციის მიერ ისეთი ხარჯების გაწევას, რაც არ არის დაკავშირებული ორგანიზაციის მიზნებთან. საგადასახადო კოდექსში შესატანი ცვლილებების პირველადი ვარიანტი ავიწროვებდა ლეგიტიმური ხარჯების ფარგლებს - ერთგვარად ზღუდავდა მხოლოდ ორგანიზაციის მიზნებით. ეს გამოიწვევდა მოგების გადასახადით დაბეგვრის ობიექტში ყველა იმ ხარჯის მოქცევას, რაც პირდაპირ არ გამომდინარეობდა ორგანიზაციის საწესდებო მიზნებიდან. ამ ბუნდოვანების აღმოფხვრის მიზნით, „სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტმა", პარტნიორ ორგანიზაციებთან ერთად, წინადადებებით მიმართა საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს. საქართველოს ფინანსთა სამინისტრომ ნაწილობრივ გაითვალისწინა ჩვენ მიერ წარდგენილი წინადადებები, რაც აისახა კიდეც საგადასახადო კოდექსში (გაფართოვდა ლეგიტიმური ხარჯების ფარგლები და მას დაემატა, საქველმოქმედო საქმიანობა და საგრანტო ხელშეკრულების მიზნობრიობა). საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საარსებო გარემოზე საუბრისას, მნიშვნელოვანი კომპონენტია მათ მიერ მოხალისეობრივი რესურსის გამოყენების შესაძლებლობა. ცვლილებებს საჭიროებს ამ მხრივ არსებული სამართლებრივი ბაზაც. საქართველოს კანონი „მოხალისეობის შესახებ" ძალაში 2015 წლის 30 დეკემბერს შევიდა. ეს იყო სახელმწიფოს მხრიდან წინ გადადგმული ნაბიჯი, ქვეყანაში მოხალისეობითი ურთიერთობის სამართლებრივი რეგლამენტაციის მიმართულებით. კანონის მიღებით, საქართველოს კანონმდებლობაში პირველად დარეგულირდა ორგანიზაციული მოწესრიგების პირობებში მოხალისეობასთან დაკავშირებული ურთიერთობები. ასევე, განისაზღვრა მასპინძელი ორგანიზაციების ვალდებულება, რომ მოხალისეს აუნაზღაუროს მოხალისეობის განხორციელებასთან დაკავშირებული განსაზღვრული ხარჯები (ცხოვრების, მგზავრობის, კვების და სხვა). ამის მიუხედავად, საგადასახდო კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს, მოხალისეობის ცნებას, შესაბამისად, მოხალისისათვის გაცემული მოხალისეობასთან დაკავშირებული ხარჯები საშემოსავლო გადასახადით დაბეგვრას ექვემდებარება. ეს ნამდვილად არ უწყობს ხელს მოხალისეობის განვითარებას საქართველოში. აქედან გამომდინარე, მნიშვნელოვანია საგადასახადო კანონმდებლობაში შევიდეს ცვლილებები, რომლის მიხედვითაც, მასპინძელი ორგანიზაციის მიერ მოხალისისთვის, მოხალისეობის განხორციელებასთან დაკავშირებული გარკვეული ხარჯების ანაზღაურება, არ ჩაითვლება მოხალისის შემოსავლად/სარგებლად. „სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტს" მომზადებული აქვს შესაბამისი ცვლილებები და აქტიურად მუშაობს მისი ლობირების მიმართულებით.

რატომ უნდა ვისარგებლოთ აქტიურად საარჩევნო უფლებით? რა სარგებელი მოაქვს არჩევნების თავისუფლებას ქვეყნისთვის? როგორ უნდა მოიქცეს სახელმწიფო, საზოგადოებრივი ორგანიზაციები, რომ არჩევნების სისტემა უფრო გაძლიერდეს და გაიზარდოს მოქალაქეების მონაწილეობა პოლიტიკურ პროცესებში? ამ საკითხების ირგვლივ, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ვებ-პორტალს - csogeorgia.org, „სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოების" (ISFED) იურისტი, თათია ქინქლაძე ესაუბრა. ესაუბრა თეკლე ქაროსანიძე მოკლედ რომ ჩამოვაყალიბოთ, რატომ არის მნიშვნელოვანი არჩევანის თავისუფლება და რა სარგებლობა მოაქვს მას საზოგადოებისთვის, ქვეყნისთვის? თათია ქინქლაძე – საარჩევნო უფლება დემოკრატიული სახელმწიფოს განვითარების საფუძველია. ის სახელმწიფოს ავალდებულებს, დაიცვას თითოეული მოქალაქის საარჩევნო უფლება და არ დაადგინოს ისეთი რეგულაციები, რომლითაც მოქალაქეების აქტიური საარჩევნო უფლება უსაფუძვლოდ შეიზღუდება. საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად, ,,სახელმწიფო ხელისუფლების წყაროა ხალხი. ხალხი თავის ძალაუფლებას ახორციელებს რეფერენდუმის, უშუალო დემოკრატიის სხვა ფორმებისა და თავისი წარმომადგენლების მეშვეობით". არჩევნები წარმოადგენს პროცესს რომლითაც მოქალაქეებს პირდაპირი გავლენა აქვთ ხელისუფლების ნების ფორმირებაზე. არჩევნების გზით, მოქალაქეები, საკუთარ ძალაუფლებას გადასცემენ მათ მიერ არჩეულ წარმომადგენლებს, რითაც მნიშვნელოვნად იზრდება სახელმწიფოს მართვის ლეგიტიმაციის ხარისხი, როგორც ცენტრალურ, ისე - ადგილობრივი დონეზე. არჩევნების მიზანი მოქალაქეთა ნების თანაბარი წარმომადგენლობის უზრუნველყოფაა, აღნიშნულის მიღწევა კი, შეუძლებელი იქნება, თუ კანონმდებლობით არ შეიქმნება გარანტიები, რომელიც განამტკიცებს მოქალაქეების შესაძლებლობას, თანასწორი გავლენა იქონიონ არჩევნების საბოლოო შედეგებზე. ზოგადად, რამდენად დაცულია არჩევანის თავისუფლება საქართველოში? თათია ქინქლაძე –  ამომრჩეველთა ნების თავისუფალი გამოვლენა ფუნდამენტური პრინციპია, რაც კრძალავს ამომრჩევლის ნებაზე რაიმე ფორმით ზემოქმედებასა თუ მის კონტროლს. აღნიშნული პრინციპის დასაცავად, საარჩევნო კანონმდებლობაში არსებობს შესაბამისი გარანტიები, რაც იცავს ამომრჩეველს და მის უფლებებს, ასევე, ადგენს ვალდებულებებს სახელმწიფოსთვის - აღიაროს და დაიცვას აღნიშნული პრინციპები. საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად, დაცულია როგორც აქტიური საარჩევნო უფლება - მოქალაქეთა უფლება, აირჩიონ კონკრეტული თანამდებობის პირები, ასევე, პასიური საარჩევნო უფლება - მოქალაქეთა უფლება, თავად იქნენ არჩეული არჩევით თანამდებობებზე. მაგალითისთვის, ავიღოთ ქალების საარჩევნო უფლება. ისტორიული თვალსაზრისით, ამ უფლების რეალიზებას განსაკუთრებული მნიშვნელობა. მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნებში ქალებმა ბრძოლა საარჩევნო უფლებისთვის მეცხრამეტე საუკუნის შუა წლებიდან დაიწყეს. ფემინიზმის „პირველ ტალღაც", ძირითადად, ქალებისა და მამაკაცებისთვის თანაბარი იურიდიული და პოლიტიკური უფლებების მიღების მოთხოვნით ხასიათდებოდა. ეს პროცესი ქალებისთვის საარჩევნო ხმის უფლების მინიჭებით დასრულდა. მიუხედავად ამისა, დღემდე პრობლემურია ქალთა საარჩევნო უფლებების სრულყოფილი რეალიზაციის საკითხი. როგორც არაერთმა ადგილობრივმა თუ საპარლამენტო არჩევნების შედეგებმა გამოავლინა, ქალთა წარმომადგენლობა საქართველოს უმაღლეს საკანონმდებლო და აღმასრულებელ ორგანოებში საკმაოდ დაბალია. 2016 წლის საპარლამენტო არჩევნებზე პროპორციული საარჩევნო სისტემის საფუძველზე წარდგენილი კანდიდატებიდან 37% იყო ქალი, ხოლო მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემის საფუძველზე წარდგენილ ქალთა რაოდენობა 17.69%-ს შეადგენდა. არჩევნების შედეგად, 150 მანდატიდან, ქალებმა მხოლოდ 24 მოიპოვეს. საქართველოს პარლამენტის მსგავსად, გენდერული დისბალანსია ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობით და აღმასრულებელ ორგანოებშიც. როგორ ფიქრობთ, რა უნდა გააკეთოს მოსახლეობამ, სახელმწიფომ, საზოგადოებრივმა ორგანიზაციებმა, იმისთვის, რომ არჩევანის თავისუფლების დაცვის, როგორც პრობლემის საკითხი არ იდგეს სახელმწიფოში? თათია ქინქლაძე –  ხელისუფლებამ უნდა უზრუნველყოს თითოეული მოქალაქის საარჩევნო უფლების დაცვა და გაატაროს ეფექტური პოლიტიკა, რათა მაქსიმალურად გამოირიცხოს, პირდაპირი თუ არაპირდაპირი ფორმით, მოქალაქეთა ნებაზე გავლენის მოხდენა. თავისუფალი საარჩევნო გარემოს არსებობა მოქალაქეებს მისცემს შესაძლებლობას, დამოუკიდებლად განსაზღვრონ თავიანთი მომავალი და გააკეთონ სწორი, ინფორმირებული არჩევანი. უნდა აღინიშნოს, რომ ამ პროცესში, დიდი მნიშვნელობა ენიჭება არჩევნებში ჩართულ ყველა მხარეს. იმისთვის, რომ მაქსიმალურად გამოირიცხოს ამომრჩეველზე ზეწოლა და მის ნებაზე გავლენის მოხდენა, სახელმწიფომ უნდა აწარმოოს საინფორმაციო კამპანია, რითაც საზოგადოება გაიაზრებს არჩევნების პრინციპების მნიშვნელობას და დაიცავს საკუთარ ინტერესებს, იმ შემთხვევაში თუკი მისი ამ უფლების ხელყოფის მსხვერპლი გახდება. არსებული სურათი როგორია, აქვს ქართველ ამომრჩეველს ბოლომდე გააზრებული ის, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია არჩევნებში მისი მონაწილეობა? თათია ქინქლაძე – მონაცემების მიხედვით, ამომრჩეველთა აქტივობა, ძირითადად, 50%-ს არ აღემატება. ბოლო 10 წლის განმავლობაში, ამომრჩეველთა აქტივობა ყველაზე მაღალი 2012 წლის საპარლამენტო არჩევნებზე დაფიქსირდა და 60% შეადგინა. 2017 წლის ადგილობრივ არჩევნებზე ეს მაჩვენებელი 50%-ს შეადგენდა. აქტივობის არსებული მონაცემები ადასტურებს იმას, რომ საზოგადოების დიდი ნაწილი, არჩევნებში მონაწილეობის თვალსაზრისით, ნაკლებად აქტიურია, რაც დადებითად არ უნდა შევაფასოთ. სოციალური და პოლიტიკური ცვლილებები არჩევნების, მოქალაქეთა პირდაპირი საარჩევნო უფლების განხორციელების გარეშე ვერ მოხდება. სწორედ კენჭისყრის დღე წარმოადგენს მნიშვნელოვანი ცვლილებების საწყისს. წარმომადგენლობით დემოკრატიაში ყველა პროცესი ხმის მიცემით იწყება. საქართველოს კანონმდებლობა არ ავალდებულებს მოქალაქეებს ისარგებლონ აქტიური საარჩევნო უფლებით. ხშირად, მოქალაქეები თავს იკავებენ და არ მონაწილეობენ არჩევნებში, რადგან ფიქრობენ, რომ მათ ხმას საარჩევნო პროცესზე არანაირი გავლენა არ ექნება. ისტორიაში კი, არაერთი შემთხვევაა ცნობილი, როცა თუნდაც, ერთ ხმამ გადაწყვიტა კონკრეტულ უბანში არჩევნების ბედი. ამიტომ, ნებისმიერი მოსაზრება, რომელიც მსგავსი აზრის მატარებელია მცდარია, საარჩევნო პროცესში ნებისმიერი ამომრჩევლის ხმა მნიშვნელოვანია. რა განაპირობებს არჩევნების სისტემისადმი პესიმისტურ განწყობას? თათია ქინქლაძე –  არჩევნების მიმართ პესიმისტურ განწყობას მეტწილად განაპირობებს, არჩევნების შემდგომ, პოლიტიკური თანამდებობის პირების მხრიდან, მათივე საარჩევნო პროგრამით გათვალისწინებული დაპირებების შეუსრულებლობა. არსებული სოციალური და ეკონომიკური პრობლემები კვლავ დღის წესრიგში რჩება, რაც მოქალაქეების მდგომარეობას კიდევ უფრო ამძიმებს. აღნიშნული საკითხები მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს მოსახლეობის განწყობებზე და უკარგავს მათ სურვილს, არჩევნების გზით ჩაერთოს პოლიტიკურ პროცესებში. უნდა გვესმოდეს, რომ სოციალური გარემოს ცვლილება შეუქცევადია. იმისთვის, რომ გავლენა მოვახდინოთ მიმდინარე პროცესებზე, მნიშვნელოვანია გავაკეთოთ არჩევანი. თუ არ ვისარგებლებთ საარჩევნო უფლებით კიდევ უფრო შემცირდება ჩვენი გავლენა სახელმწიფოში მიმდინარე პროცესებზე. რა უნდა გაკეთდეს საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მხრიდან იმისთვის, რომ არჩევნები საქართველოში აქტიური და დაცული პროცესი გახდეს? როგორია, მაგალითად, თქვენი ორგანიზაციის როლი დამოუკიდებელი და თავისუფალი არჩევნების უზრუნველყოფის საქმეში? თათია ქინქლაძე –  საარჩევნო პროცესი ჩვენთვის მხოლოდ არჩევნების დღეზე დაკვირვებას არ გულისხმობს. 2018 წლის 28 ოქტომბრის საპრეზიდენტო არჩევნების გრძელვადიანი წინასაარჩევნო დაკვირვება 1 აგვისტოდან დავიწყეთ. მონიტორინგში ჩართულია ორგანიზაციის 69 გრძელვადიანი დამკვირვებელი, მთელი საქართველოს მასშტაბით. მონიტორინგის პროცესში ორგანიზაცია აკვირდება არა მხოლოდ იმას, თუ რამდენად არის არჩევნებისას დაცული საარჩევნო კანონმდებლობით დადგენილი წესები, არამედ, სხვა საკითხებს, რომელიც, შესაძლოა, კონკრეტულ შემთხვევაში, დარღვევად არ მიიჩნეოდეს, მაგრამ უარყოფითი გავლენა მოახდინოს თავისუფალ და თანასწორ საარჩევნო გარემოზე. არჩევნების დღეს ჩვენ გვაქვს ერთ-ერთი ყველაზე ფართომასშტაბიანი სადამკვირვებლო მისია, რომელიც 1000-მდე დამკვირვებლისგან შედგება. ორგანიზაციის ცენტრალურ ოფისში ფუნქციონირებს მონაცემთა ანალიზისა და ინციდენტების ცენტრი. სამართლიანი არჩევნები საპრეზიდენტო არჩევნებს, ტრადიციულად, ხმების პარალელური დათვლის მეთოდოლოგიით დააკვირდება, რაც გვაძლევს შესაძლებლობას დროულად აღმოვაჩინოთ დარღვევები, სისტემურად შევაფასოთ არჩევნების დღის პროცესი და გადავამოწმოთ ოფიციალური შედეგების სიზუსტე. გარდა ამისა, ორგანიზაცია ახდენს არასამთავრობო ორგანიზაციების არჩევნების პორტალის ადმინისტრირებას, „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციასა” და „საერთაშორისო გამჭვირვალობა-საქართველოსთან" ერთად. პორტალის მიზანია, დაინტერესებული მხარეების ინფორმირება, როგორც წინასაარჩევნო პერიოდის, ასევე არჩევნების დღეს დაფიქსირებული დარღვევების შესახებ. მსურველს შეუძლია, ეწვიოს ამ პორტალს და სარჩევნო დარღვევებისა და ინციდენტების შესახებ, მოგვაწოდოს ინფორმაცია , რომელიც ჩვენ საარჩევნო რუკაზე განთავსდება.

„საქართველოში სახელმწიფო ხელისუფლების წყაროა ხალხი", - ამას საქართველოს კონსტიტუცია გვეუბნება. სად, როდის და როგორ შეუძლია ხალხს გამოხატოს, რომ ხელისუფლების წყაროს წარმოადგენს? რა ფორმით უნდა შეატყობინოს სახელმწიფოს მმართველებს, მათ მიერ გადადგმული ნაბიჯებიდან, რომელი მოსწონს და რომელს არ ეთანხმება? სადამდე შეიძლება მივიდეს ხალხის პროტესტი მაშინ, როცა ხელისუფლებას მისი აღარ ესმის? ბოლოდროინდელი მოვლენების გამო გააქტიურებული ამ თემების ირგვლივ, csogeorgia.org საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის თავმჯდომარეს, სულხან სალაძეს ესაუბრა. ესაუბრა მაკა ჯაიანი როგორია სამოქალაქო პროტესტის ფორმები, რომელსაც საქართველოს კანონმდებლობა, საერთაშორისო სამართალი უშვებს? სულხან სალაძე –  ეს საკითხი, შეიძლება, რამდენიმე ნაწილად გავყოთ. ერთია, როდესაც ადამიანები არ ეთანხმებიან ამა თუ იმ რეფორმას ან მოვლენას ქვეყანაში და ამ დამოკიდებულებას არჩევნების დროს გამოხატავენ. ამას, როგორც წესი, უკავშირდება ხელისუფლების ცვლილება, როგორც ადგილობრივ, ისე - ცენტრალურ დონეზე. ეს არის სტანდარტული ფორმა, რომელსაც მთელი ცივილიზებული მსოფლიო იცნობს და იყენებს, ის სამყარო, სადაც არჩევნები მართლაც არჩევნებია და არა მოჩვენებითი მოვლენა, რომლის შედეგადაც, ერთი პოლიტიკური ლიდერი ან პარტია ხმების 80%-ს იღებს. არის პროტესტის სხვა, კონკრეტული უკმაყოფილებიდან გამომდინარე ფორმები, რომელსაც ადამიანები უფრო ლოკალურად, უფრო სწრაფად იყენებენ. ეს არის: შეკრება, მანიფესტაცია, მიტინგი, სხვა, რომლის მონაწილეებიც გამოხატავენ თავიანთ დამოკიდებულებას, ღიად საუბრობენ იმის შესახებ, რაც აწუხებთ და, კანონის ფარგლებში, აკეთებენ მოწოდებებს. ეს მიღებულია ცვილიზებული სამყაროსთვის, ჯდება საერთაშორისო სტანდარტებში და, შესაბამისად, აღიარებულია ჩვენი კონსტიტუციითაც. იმის საილუსტრაციოდ, სათანადოდ სარგებლობენ თუ არა ადამიანები პროტესის გამოხატვის კანონიერი ფორმებით და ხომ არ არის სახელმწიფო სტრუქტურების მხრიდან ისეთი ჩარევა, რომელმაც, შეიძლება, ეჭვქვეშ დააყენოს ამ უფლებით სარებლობის რეალიზება, ბოლო დროს განვითარებული მოვლენები კარგი მაგალითია. ეს იყო კარგი ტესტი იმის დასანახად, ისწავლა თუ არა ახალმა ხელისუფლებამ წინა ხელისუფლების შეცდომებზე. დღე, როდესაც რუსთაველის გამზირზე კარვები აიღეს, ძალიან საინტერესო იყო, თავისი ქრონოლოგიით. ჩვენი კანონმდებლობა ამბობს, რომ ავტომობილების სავალი ნაწილის დაკავება მოქალაქეებს შეუძლიათ მხოლოდ მაშინ, როდესაც აქციის მონაწილეები იმდენნი არიან, რომ საფეხმავლო ნაწილზე ვერ ეტევიან. ლოგიკური კითხვა, დღის პირველ ნახევარში განვითარებული მოვლენების ფონზე, გაჩნდა ასეთი: იყო თუ არა „რუსთაველზე" მონაწილეთა ასეთი, კრიტიკული რაოდენობა? არ ყოფილა. ადამიანების რაოდენობა მიუთითებდა იმაზე, რომ საავტომობილო გზის გადაკეტვის წინაპირობა არ არსებობდა. გარდა ამისა, ქუჩაზე გადმოტანილი იყო კარვები. ჩვენი კანონმდებლობა კი, ამბობს, რომ საავტომობილო გზის მონაკვეთის დაკავება შეუძლიათ მხოლოდ ადამიანებს და არაფერ სხვას. შესაბამისად, ხელისუფლებას ჰქონდა საავტომობილო გზის გათავისუფლების კანონიერი უფლება. სხვა ვითარება გვაქვს კარვების „რუსთაველის" საფეხმავლო ნაწილიდან აღების შემთხვევაში. ჩვენ გვქონდა პრაქტიკაში საქმე, როდესაც „პარტიზან მებაღეებს" თბილისის მერიის წინ კარვის გაშლა უნდოდათ და თვითმმართველობამ ამაში ხელი შეუშალა. საია-მ ეს საქმე წაიღო სამართლოში, რომელმაც ძალიან ღიად თქვა, რომ იქ, სადაცაა ქვეითად გადაადგილების მონაკვეთი, ან ადმინისტრაციული შენობის ის ნაწილი, რომელიც ხელს არ უშლის უწყების ფუნქციონირებას, კარვის გაშლა არ არის კანონის დარღვევა და ამის გაკეთება ყველას შეუძლია. შესაბამისად, ის, რაც „რუსთაველზე" მოხდა საღამოს, როდესაც საფეხმავლო ნაწილზე, პარლამენტის წინ განლაგებული კარვები აიღეს, სახელმწიფოს ჩარევა არ იყო პროპორციული გამოხატვის თავისუფლებასთან მიმართებაში და ეს პოზიცია რამდენიმე საზოგადოებრივმა ორგანიზაციამ განცხადებითაც გამოვხატეთ. რატომ მოიქცა სახელმწიფო ასე, ზუსტად და ამომწურავად ჩვენთვის არ განუმარტავთ. დღის განმავლობაში, იყო საუბრები იმის შესახებ, რომ, შესაძლოა, იქ ნასვამი ადამიანიები იკრიბებოდნენ, რომ დაძაბულობის კერა იქმნებოდა, თუმცა, ასეც რომ ყოფილიყო, ეს არ იყო პირდაპირი პირობა იმისთვის, რომ საფეხმავლო ნაწილში გაშლილი კარვები აეღოთ. ასეთ დროს, სამართალდამცავების ვალდებულებაა, განარიდონ ადგილს ადამიანები, რომლებმაც, შეიძლება, ხელი შეუშალონ პროტესტის კანონიერ გამოხატვას. როგორ ფიქრობთ, ის, რაც ამ კონკრეტულ დღეს მოხდა - ჯერ კარვების საავტომობილო გზაზე გატანა, შემდეგ კი, საფეხმავლო ნაწილიდან მათი აღება, რასაც აქციის მონაწილეების მხრიდან შესაბამისი წინააღმდეგობა არ მოჰყოლია, ხომ არ არის იმის შედეგი, რომ მოსახლეობამ არ იცის საკუთარი უფლებები, არ იცის, რა და როგორ უნდა გააკეთოს, ან რა შეუძლია, როგორც მოქალაქეს, რომელსაც პროტესტის გამოხატვის უფლება აქვს? სულხან სალაძე –  კანონში, კონსტიტუციაში რომ არსებობს ჩანაწერი, ეს არ ნიშნავს, რომ ყველა მოქალაქემ იცის მის შესახებ, შეკრებისა და მანიფესტაციის შესახებ კანონი, შესაძლოა, არც არასდროს გაახსენდეს რომელიმე მოქალაქეს, მაგრამ აბსოლუტურად დაუგეგმავად გახდეს მისთვის საჭირო, თუკი რაიმე ტიპის პროტესტში მონაწილეობას გადაწყვეტს. ამიტომ, აქ შემოდის მეორე საკითხი და ის უკავშირდება ხელისუფლებას. როდესაც იმართება შეკრება, მანიფესტაცია, მოქალაქეები გამოხატავენ პროტესტს, არის გამოსვლები, შეიძლება, შეიქმნას დაძაბულობის კერები და ა.შ., მოვლენების კანონის შესაბამისად და მშვიდად წარმართვაზე პასუხისმგებლობა სახელმწიფოს, სამართალდამცავ ორგანოებს ეკისრებათ. ეს ნიშნავს, რომ ხელისუფლებამ უნდა უზრუნველყოს, ერთი მხრივ, შეკრებილი ადამიანების მშვიდობიანი პროტესტის გამოხატვა და, მეორე მხრივ, თუ ადგილი ექნა ისეთ რამეს, რაც, თავისი არსით, შეიძლება, უკანონო იყოს, ამ უკანონობის აღკვეთა დიახ, ეს მთავრობის ვალდებულებაა, მაგრამ, უხეშად რომ ვთქვათ, კარგი მთავრობები არ არსებობენ. სამოქალაქო აქტიურობის გარეშე, შეუძლებელია ხელისუფლება „ფორმაში" იყოს. თქვენ ბრძანეთ, რომ კარვები რუსთაველის გამზირის საფეხმავლო ნაწილიდან არ უნდა აეღოთ, მაგრამ აიღეს. არჩევნები ახსენეთ. არჩევნების დღე ერთადერთი დღეა, როდესაც ყველა მოქალაქე ხელისუფალი ხდება, მას აქვს რეალური ძალა, გადაწყვიტოს, როგორ გაგრძელდება ქვეყნის და, შესაბამისად, მისი ცხოვრება. ჩვენი მოქალაქეების უდიდეს ნაწილს ეს განცდა არა აქვს. დღემდე, კითხვაზე, - მიდიხარ თუ არა არჩენებზე, 50% მაინც გეტყვით, რომ - არა. რამდენად შეცვლის ამ სურათს სამოქალაქო განათლება? სულხან სალაძე – ქვეყანაში, ზოგადად, არის განათლების პრობლემა და ეს უკვე ძალიან კარგად ჩანს. ცხადია, სამოქალაქო განათლება ამ პრობლემის ერთ-ერთი ნაწილია. რაც ადრე აღიარებენ ამას შესაბამისი უწყებები, მით უკეთესი იქნება. რა თქმა უნდა, სამოქალაქო განათლების მიღება უმნიშვნელოვანესია, ამან უნდა უზრუნველყოს, მოქალაქის მიერ კანონიერი პროტესტის გამოხატვაც, რაც ხელისუფლებას აიძულებს, ხელი არ წაუცდეს ისეთ გადაწყვეტილებებზე, რომელიც სახელმწიფოს დააზიანებს. იმ მოვლენებში, რომელსაც ბოლო დღეებში ვხედავთ, ძალიან დიდი იყო რისკი მიგვეღო პროცესები, რომელიც სახელმწიფოს დააზიანებდა. ჩვენ ამ პრიზმიდან უნდა შევხედოთ ყველაფერს და არა იმით, დააზიანებს თუ არა კონკრეტული პროცესი ხელისუფლებას. უნდა გავითვალისწინოთ, ვის აძლევს ხელს ასეთი რამ, მათ შორის, ქვეყნის გარეთ, ვის სჭირდება საქართველოს, როგორც ქვეყნის, სახელმწიფოს დასუსტება. ამ კონტექსტში, რა თქმა უნდა, მეტი პასუხისმგებლობა მართებს, როგორც ხელისუფლებას, ისე - მოქალაქეს. მოქალაქეების პასუხისმგებლობაა, შეკრება იყოს მშვიდობიანი, არ იყოს კონფრონტაცია, ყველაფერი კანონის ფარგლებში მიმდინარეობდეს. ეს შედეგისთვისაც მნიშვნელოვანია, ვინაიდან, თუკი კანონიერ შეკრებაზე ხდება რაიმე ისეთი, რაც სცილდება კანონის ფარგლებს, ამან, შეიძლება, ეჭვქვეშ დააყენოს მანამდე გაკეთებული მოთხოვნების ლეგიტიმურობა. ეს საფრთხეს შეუქმნის მთლიანობაში ძალიან ბევრ სიკეთეს, მათ შორის, მოახდენს თავად ამ უფლებით - პროტესტის გამოხატვის უფლებით სარგებლობის დისკრედიტაციას. რაც შეეხება არჩევნებს. არჩევნების დღეს ნამდვილად მოქალაქეები არიან ხელისუფლებაში, მაგრამ არჩევნები არ არის მხოლოდ არჩევნების დღე. არევნების დასრულებიდან უკვე არჩევნები იწყება, უბრალოდ, პროცესია განსხვავებული. თუ მოქალაქეები ადუნებენ ყურადღებას, თუ ისინი საუბრობენ იმაზე, რომ მაინც არაფერი შეიცვლება, რა აზრი აქვს - ასეთი რამ მომისმენია ძალიან ბევრგან და ხშირად, როგორც ურბანულ გარემოში, ისე - სოფლად, ასეთი დამოკიდებულება პირდაპირ ნიშნავს იმას, რომ ჩვენ ზუსტად იმ მოცემულობაში ვართ, როგორსაც ვიმსახურებთ. კანონიერი პროტესტის, საჭირბოროტო საკითხების ხელისუფლებისთვის მუდმივად შეხსენების გარეშე, მნიშვნელოვანი ცვლილებები არ ხდება. რას სძენს ან რას აკლებს სამოქალაქო პროტესტს პროცესში პოლიტიკური პარტიების ჩართვა? სულხან სალაძე –  ეს ძალიან საინტერესო საკითხია. ბევრი საპროტესტო აქცია მინახავს, სადაც ღიად ფიქსირდებოდა, რომ სცენა, აქცია არ არის პოლიტიკოსებისთვის. ასე იყო, მაგალითად, „ბასიანთან" დაკავშირებულ აქციაზე, სადაც, პოლიტიკოსების მხრიდან, მაქსიმალური იყო მიტმასნების, ლიდერობის ხელში აღების მცდელობა. გამოცდილებამ გვაჩვენა, რომ აქტიური ადამიანების დიდი ნაწილს, რომლებიც საუბრობენ პრობლემების შესახებ ქვეყანაში და ორგანიზებას უწევენ საპროტესტო აქციების, მაინც და მაინც არ აქვთ პოლიტიკური ჯგუფებისადმი ნდობა. კარგია ეს თუ ცუდი? ცუდია, რადგან ეს პირდაპირ პროპორციულად აისახება არჩევნებზე. ამასთან, ეს ნიშნავს იმას, რომ ამ ქვეყანაში არის ჯანსაღი პოლიტიკური ძალის აუცილებლობა. ამის დასტური იყო თვითმმართველობის ბოლო არჩევნები თბილისში, როდესაც დამოუკიდებელმა კანდიდატმა, სახელისუფლებო კანდიდატის შემდეგ, ყველაზე მეტი ხმა მიიღო, მან აჯობა იმ დროს მთავარ პოლიტიკურ ოპოზიციას. ეს იყო მნიშვნელოვანი შეტყობინება, რომ ადამიანებს სჭირდებათ, არა იმდენად პოლიტიკური პარტიები, არამედ ადამიანები, ვისი ნდობაც ექნებათ. დიდია ალბათობა იმისა, რომ სხვა მუნიციალიტეტებში ადამიანებმა, რომლებიც არ იქნებიან აფილირებული პოლიტიკურ პარტიებთან, მოსახლეობის მაღალი მხარდაჭერა მიიღონ. ბუნებრივად, სამოქალაქო სექტორმა, მოქალაქეებმა, იდეებისა და აზრების რეალიზებისთვის, მოკავშირე უნდა ეძებონ პოლიტიკურ პარტიებში, რომლებმაც, მათთვის მნიშვნელოვანი საკითხები პროგრამაში უნდა შეიტანონ, გაახმოვანონ პარლამენტში, საკრებულოში, პროექტებად აქციონ, მხარი დაუჭერონ რეალურ ცვლილებებს. შესაბამისად, ვითარება, რომელიც ახლა გვაქვს, მნიშვნელოვან გამოწვევას წარმოადგენს. ჩვენ ვნახეთ კიდევაც, როგორ შეიცვალა ვითარება „რუსთაველზე", როდესაც ერთ ღამეს პოლიტიკოსებმა განაცხადეს, რომ მეორე დღიდან აქციის მართვას გადაიბარებდნენ. ბევრს და, მათ შორის, მეც დაგვრჩა შთაბეჭდილება, რომ, იმ შემთხვევაში, თუკი პოლიტიკური პარტიები ამ პროცესში არ ჩაერეოდნენ, შედეგი უკეთესი იქნებოდა. იქნებ, სჯობდეს, სამოქალაქო პროტესტი დარჩეს სამოქალაქო პროტესტად, პოლიტიკოსებმა კი, იმუშაონ იმ ფრონტზე, რომელიც აქვთ - საკრებულოში, პარლამენტში და ა.შ.? სულხან სალაძე –  საქმე ის არის, რომ აქციაზე მისვლას ვერავინ ვერავის აუკრძალავს, თუმცა, ისინი, ვინც აქციას მართავენ, თავად წყვეტენ, ვის მისცენ სიტყვა და ვის - არა. რა თქმა უნდა, გაცილებთ იოლია პროცესის დისკრედიტირება, როდესაც მასში პოლიტიკური პარტიები ერევიან. პირველ დღეს, განაჩენის გამოცხადების დღეს, იყო მართლაც ბუნებრივი პროტესტი და მუხტი. ხელისუფლებამ დაინახა, რომ უამრავი ადამიანი შეიკრიბა პროკურატურის წინ, წამოვიდა „რუსთაველზე", რომ ხალხი ემატებოდა და ემატებოდა, გამზირი გაივსო... ჩვენ ვნახეთ მთავარი პროკურორის სიტყვაც, მის გადადგომამდე, როცა ხმის კანკალით ლაპარაკობდა. ხელისუფლებამ იგრძნო, რომ ყველაფერი ისე არ იყო, როგორც, შეიძლებოდა, დაეგეგმა. როგორც კი, პროცესში პოლიტიკური პარტიები გააქტიურდნენ, გააქტიურდა მეორე მხარეც და სოციალური ქსელები ამის საუკეთესო ილუსტრატორი იყო. ყველამ დავინახეთ, როგორ ეუბნებოდნენ ადამიანებს, - სად გადიხართ, ვის გვერდით აპირებთ დადგომას, დაგავიწყდათ, წინა წლებში რა ხდებოდა და ა.შ. დაიწყო პროცესის მარგინალიზაცია. ასეთი რამ მუშაობს, ამ ხერხს ბევრი ხელისუფლება იყენებს, მაგრამ ეს ცუდია თავად ხელისუფლებისთვის. შეიძლება, დროის მოცემულ მონაკვეთში, რაღაც დოზით, შეამცირო პროტესტი, მაგრამ, როცა საქმე გვაქვს სისტემურ პრობლემებთან, რომელსაც რეფორმები სჭირდება, პროტესტი მალე მეტი ძალით იფეთქებს. ამ შემთხვევაში, ჩვენ სწორედ სისტემურ პრობლემასთან გვქონდა საქმე. ეს არ იყო ინდივიდუალური პროტესტი - აქციაზე უამრავი შვილმოკლული მშობელი გამოდიოდა და საუბრობდა თავის საქმეებთან დაკავშირებით. თუ ფართო კუთხით შევხედავთ, ეს იყო პროტესტი, რომელიც ღიად გვეუბნებოდა, რომ ამ ქვეყანაში გამოძიებას აქვს პრობლემა, სასამართლოს აქვს პრობლემა, რომ ამ ქვეყანაში შესაძლებელია, ვიღაც არაფორმალურად მონაწილეობდეს პროცესებში, კვალის განადგურებაში ან დამნაშავის დაფარვაში, რომ, შეიძლება, შენი საქმე თაროზე იდოს წლების განმავლობაში და ა.შ. როდესაც ჩვენ, სამოქალაქო სექტორი ამ პრობლემების, მათ შორის, მთავარი პროკურორის შერჩევის წესის შესახებ ვლაპარაკობდით, გაცილებით მეტ გაგებას ვიღებდით საერთაშორისო ორგანიზაციებისა და დიპლომატიური კორპუსის წარმომადგენლებისგან, ვიდრე თავად ხელისუფლებისგან. იგივე, ყოფილი პრემიერის რეაქცია საზოგადოებრივი ორგანიზაციების განცხადებაზე, იყო პასუხი არა რომელიმე პრობლემაზე, რომლის საკითხიც დავსვით, არამედ, საყვედური, რომ სამოქალაქო სექტორი გასცდა თავის მანდატს. არადა, ამ პრობლემების გამო მივიღეთ ის, რაც მივიღეთ „რუსთაველზე". ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში, ეს, მართლაც, მასშტაბური საპროტესტო აქცია იყო. ზოგადად, რამდენად უადვილდება საქართველოს მოქალაქეს მსგავს აქციებში ჩართვა, რამდენად სოლიდარულია იგი? სულხან სალაძე –  ესეც ძალიან საინტერესო საკითხია. ჩვენ სულ ვსაუბრობთ სასამართლო სისტემაში არსებული პრობლემების შესახებ, მაგრამ ვერც სამოქალაქო სექტორმა, ვერც მედიამ შეძლო, ეს პრობლემა, ინდივიდუალურად, მოქალაქეების დონეზე დაეყვანა. არავის მოწონს გირგვლიანის მოსამართლეები, ის ჩინოვნიკები, რომლებიც პროკურატურაში გავლენიანები იყვნენ ადრეც და დღესაც არიან, აქვთ ამაზე პროტესტი, მაგრამ ვითარების სიმწვავეს სრულად ვერ აღიქვამენ. ეს მნიშვნელოვანი პრობლემაა, რადგან დიდი რეფორმების მოთხოვნა მოდის მოქალაქეებისგან. ჩვენ ვხედავთ, რომ გარკვეული ტიპის აქციებზე სულ ერთი და იგივე ადამიანები იკრიბებიან. არ ვლაპარაკობ ბოლო აქციებზე, მაგრამ, მაგალითად, 17 მაისის, შრომის უსაფრთხოების გამო გამართულ აქციებზე, როდესაც ჭიათურასა თუ ტყიბულში ტრაგედიები ხდება, როგორც წესი, ადამიანების ერთი და იგივე ჯგუფი გამოდის და გამოხატავს პროტესტს. ეს ცუდი არ არის, ცუდია ის, რომ სახლში ვიღაც ზის, ტელევიზორში უყურებს ამ ამბავს, შეწუხებულიცაა, მაგრამ არ არის სოლიდარული იმ მასშტაბით, რომ ქვეყანაში რეალური ცვლილებები დავინახოთ. რა საშუალებები გვაქვს იმისთვის, რომ ადამიანებმა, რომლებსაც, პროტესტის გამოსახტად, გარეთ გასვლა უჭირთ, თავისი დამოკიდებულება დააფიქსირონ, ხელისუფლებას ხმა მიაწვდინოს? სულხან სალაძე –  პირველ ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ, თუკი ადამიანები პროტესტს ტელევიზორთან გამოხატავენ, ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ ისინი საარჩევო ყუთთან არ გამოხატავენ პროტესტს. რაც შეეხება პროტესტის სხვა ფორმებს. აქაც საინტერესო ვითარება გვაქვს. ხელისუფლებამ, დიდი სჯა-ბაასის შემდეგ, შექმნა პორტალი ichange.gov.ge, რომელიც პეტიციების საშუალებით გადაწყვეტილებების მიღებას ითვალისწინებს. თუმცა, იმდენად მაღალია ციფრი ხელმომწერებისა, რომელიც პეტიციის განხილვას ესაჭიროება, შეგვიძლია, ვთქვათ, რომ ეს პლათფორმა უსარგებლოა. საუბარია 10 000 ხელმოწერაზე მაშინ, როდესაც, იგივე საყდრისთან, „პანორამა თბილისთან" დაკავშირებით, პეტიციებისთვის 4-5 ათასი ხელმოწერა მოგროვდა. ეს არის ჭერი, რომელსაც დიდი აქტიურობის შედეგად მივაღწიეთ. ძალიან ბევრ ქვეყანაში, ელექტრონული პლათფორმები არ არის მიბმული ხელმოწერების კონკრეტულ ციფრზე. ბალტიისპირეთი ამის საუკეთესო მაგალითია. ესტონეთში საკითხის განხილვა საერთოდ არ არის დამოკიდებული ხელმომწერთა რაოდენობაზე. ჩვენთან საუბრობენ იმაზე, რომ ბრიტანეთში ხელმომწერთა დაახლოებით იგივე რიცხვია. მოდი, მაშინ შევადაროთ ბრიტანეთისა და საქართველოს მოსახლეობის რაოდენობა და ვნახოთ, პროცენტულად რა ციფრებზეა საუბარი. ჩვენ ვთავაზობთ ხელისუფლებას, შეამციროს ეს რიცხვი, მაგრამ ამის გაგონებაც არ უნდათ. ამის გამო, ადამიანები ირჩევენ არა სამთავრობო პლათფორმას, რომელსაც განხილვის ვალდებულებაც აქვს, არამედ ალტერნატიულ რესურსებს, რომელიც თავისუფალია და არ გზღუდავს - manifest.ge, google-ის რესურსები, ichange, სხვა. არადა, მომავალი არის ელექტრონული მმართველობის, თანამედროვე რესურსების. ისიც გასათვალისწინებელია, რომ ამ პრაქტიკის აქტიურად დანერგვის შემთხვევაში, გარკვეული პრობლემების განხილვა სხვა სიბრტყეებში გადაინაცვლებდა.

„ადამიანი მთავარი ღირებულებაა" - ეს ფრაზა, ალბათ, ბევრჯერ გაგიგონიათ. რა დგას ამ სიტყვების უკან? რატომ უნდა იყოს ადამიანი მთავარი ღირებულება? რა უნდა აკეთოს სახელმწიფომ ადამიანის, მისი უფლებების დასაცავად? რა როლი აქვთ ამ პროცესების სწორად წარმართვაში საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს? ეს ის საკითხებია, რომელთა ირგვლივ კონსტიტუციონალისტი, სამართალმცოდნე ვახუშტი მენაბდე გვესაუბრება. ესაუბრა თეკლე ქაროსანიძე ვახუშტი მენაბდე – სახელმწიფო - ეს არის პოლიტიკური წესრიგი, სტრუქტურა, რომელიც აერთიანებს მოქალაქეებს - პოლიტიკურ სუბიექტებს. თავის მხრივ, მოქალაქეები - ადამიანები არიან სუბიექტები, რომლებიც ამ პოლიტიკურ ერთიანობას, ამ პოლიტიკურ სხეულს ქმნიან. პოლიტიკურ საზოგადოებაში არსებობს წესები, რომლითაც მისი წევრები ერთმანეთთან ურთიერთობენ. ადამიანის უფლებები, თავისი შინაარსით, პოლიტიკური უფლებებია და სწორედ ამ ურთიერთობის საბაზისო, ფუნდამენტურ პრინციპებს განსაზღვრავს. ეს არის წესები, რომლის თაობაზეც მსოფლიო შეთანხმდა და რომელიც გადახედვას აღარ ექვემდებარება, ყოველ შემთხვევაში, იქამდე, ვიდრე ეს პოლიტიკური წესრიგი არსებობს. ადამიანის უფლებები არის მოქმედებების ჩარჩო სახელმწიფოსთვის და მას ყოველდღიური პოლიტიკა ვერ შეცვლის. ეს არის ფუნდამენტური პრინციპები, რომელიც გატანილია პოლიტიკის მიღმა, სწორედ იმიტომ, რომ ადამიანი, მისი უფლებები ამოსავალი წერტილია. შესაბამისად, პოლიტიკა, როგორც ასეთი, ამ უფლებების დაცვის გარანტი უნდა იყოს.   როგორ უნდა ადასტურებდეს სახელმწიფო, რომ იცავს ადამიანის უფლებებს, რომ ადამიანი მისთვის მთავარი ღირებულებაა? ვახუშტი მენაბდე – ჩვენი კონსტიტუცია განსაზღვრავს სწორედ ამ პოლიტიკურ სისტემას, ამ პოლიტიკურ ჩარჩოს რომლის შიგნითაც ჩვენ ვმოძრაობთ. ეს უფლებების კატალოგი, რომელიც განსაზღვრულია უზენაესი კანონით, სახელმწიფოს ავალებს კონკრეტული მოქმედებები განახორციელოს. ერთი მხრივ, ეს არის პოზიტიური მოქმედებები, მეორე მხრივ კი ნეგატიური. ერთი მხრივ, სახელმწიფო არ ერევა ჩემ თავისუფლებაში და უზრუნველყოფს ამ თავისუფლებას, ეს არის არა მხოლოდ ჩაურევლობა, არამედ, ჩემი მხარდაჭერა. თუმცა, მხარდაჭერასთან ან ჩაურევლობასთან ერთად, სახელმწიფომ, ასევე, უნდა დაიცვას ჩემი თავისუფლება მესამე პირთა უხეში ჩარევისგან. დემოკრატიულ სახელმწიფოებში ადამიანის უფლებები  უმთავრესი ღირებულებაა. ჩვენ გაგვიმართლა, რომ ვართ იმ რეგიონის წევრები, სადაც ადამიანის უფლებები მხარდაჭერილია და არსებობს დაცვის მექანიზმები, როგორც შიდა სახელმწიფოებრივი, ისე - საერთაშორისო სამართლებრივი მექანიზმები, რომლებიც უფრო და უფრო ძლიერდება. მაგრამ, ამავდროულად, არსებობს მთელი ანკლავები, სადაც, უბრალოდ, არ მოქმედებს ეს წესრიგი, ეს შეთანხმებები. უნდა გვახსოვდეს ძველი თეზა, რომლის მიხედვით არავინ არის თავისუფალი, სანამ ყველა არ იქნება თავისუფალი. ეს ნიშნავს იმას, რომ, თუ არ იქნება თანასწორობა, არ იქნება თავისუფლება. თუ ჩემი თანამოქალაქე შებოჭილია, მას სოციალური პრობლემების ხუნდები ადევს, ის ვერ ისარგებლებს თავისუფლებით ისე, როგორც მე ვსარგებლობ, რომელსაც, მაგალითად, ეს ხუნდები არ მადევს. მეორე მხრივ, პოლიტიკური წესრიგი ვერ იქნება სრულად თავისუფალი თუ საზოგადოების ნაწილი ამ ხუნდებით არის შებოჭილი. ჩვენ უნდა გავაცნობიეროთ, რომ, არამარტო ჩვენი ინდივიდუალური თავისუფლება, არამედ, სხვების თავისუფლება თანასწორ გარემოში არის მნიშვნელოვანი. თავისუფლებას, ცხადია, აქვს ინდივიდუალური განზომილება, მაგრამ მას აქვს სოციალური განზომილებაც, პოლიტიკური სისტემა უნდა იძლეოდეს თავისუფლების შესაძლებლობებს, და, თუ საზოგადოების ნაწილი არ არის თავისუფალი, მაშინ პოლიტიკური სივრცეც ვერ არის თავისუფალი და ეს თავისუფლება დამოკიდებული ხდება ეკონომიკურ, სოციალურ და სხვა ფაქტორებზე. ამ კონტექსტში, როგორ აფასებთ 12 მაისის სპეცოპერაციას, აქციებსა და კონტრაქციებს? ვახუშტი მენაბდე – ხანდახან ცდილობენ ეს მოვლენები მარტივ სქემებში ჩაატიონ. ერთი მხრივ, ლაპარაკობენ იმის შესახებ, რომ სახელმწიფო ვალდებულია დაგვიცვას ან დაიცვას ერთი ჯგუფი მეორეს თავდასხმისგან, რაც, წმინდა სამართლებრივად, აბსოლუტურად მართალია. მეორე მხრივ, ამბობენ, რომ სახელმწიფო თვითონ იყო განვითარებული მოვლენების ინსპირატორი, რაც ნამდვილად არ საუბრობს ხელისუფლების სასარგებლოდ. ამასთან, არსებობს შეკითხვა: როგორი უნდა იყოს სამოქალაქო ჯგუფების რეაქცია რადიკალური, არადემოკრატიული ძალების ქმედებებზე? და მასზე პასუხი გაცილებით უფრო ღრმა ანალიზს მოითხოვს. თუ ვხედავთ, რომ სახელმწიფოს არ შეუძლია არადემოკრატიულ ძალებს პასუხი გასცეს, ან გარკვეულ სიტუაციებში ვერ აკონტროლებს ან ვერ გააკონტროლებს მოვლენებს, რაც კრიზისულ პროცესებს უფრო და უფრო აღრმავებს და გააღრმავებს, სწორი გადაწყვეტილებაა – არ დატოვო სიტუაცია უუნარო სახელმწიფოს იმედად და კონკრეტულ სიტუაციაში მიიღო შესაბამისი გადაწყვეტილება. ეს გააკეთა კიდეც იმ ჯგუფმა. ოღონდ, აქ კიდევ ერთი საინტერესო მომენტია: ხშირად ამბობენ, რომ გადაწყვეტილება მიიღეს ლიდერებმა, მაგრამ ჩვენ ვნახეთ, რომ, როდესაც ლიდერებმა ხალხს დაშლა შესთავაზეს, მონაწილეებმა ამაზე უარი განაცხადეს და ეს უარი იყო ძალიან მკაფიო. ამის შემდეგ, მოვიდა შინაგან საქმეთა მინისტრი, მოიხადა ბოდიში, რომელიც ხალხმა მიიღო, თუმცა, შემდეგ მან ხალხს მოსთხოვა ბოდიშის მოხდა, გაუგებარია - რისთვის და ხალხმა ამაზე  უარი თქვა. შემდეგ უკვე მინისტრი დათანხმდა ამ უარს და ხალხს მოლაპარაკების პირობები შესთავაზა. ხალხი დათანხმდა. ჩვენ ვიყავით ცოცხალი პოლიტიკური პროცესების მომსწრენი. იქ, ლიდერები არ მართავდნენ პროცესებს და, ცალსახად, ხალხი მათ არ ემორჩილებოდა. არც მინისტრის გამოსვლის შემდეგ მიუღია საზოგადოებას მთლიანად მისი ყველა მოსაზრება. ეს იყო დიალოგი, მსჯელობა და ხალხი რაციონალურად სცემდა პროცესებს პასუხებს - უარყოფით თუ თანხმობით. ამ შემთხვევაში, რაც ძალიან საინტერესოა, ჩვენ ვიყავით მომსწრე იმისა, თუ როგორ ხორციელდებოდა პოლიტიკა, როგორ მიიღო საბოლოო გადაწყვეტილება ხალხმა და არა ლიდერებმა. ზოგადად, როგორია საზოგადოებრივი ორგანიზაციების როლი ადამიანის უფლებების დაცვის საქმეში?  ვახუშტი მენაბდე – რა თქმა უნდა, ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი. 20-25 წელია, ჩვენ ქვეყანაში სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციები მუშაობენ. ეს წლები, შეიძლება, რამდენიმე ეტაპად დაიყოს. დღეს, ჩვენ მათგან ყველაზე განსხვავებულ - სრულიად ახალ ეტაპზე გადასვლის მდგომარეობაში ვიმყოფებით. ეს არის გადალაგების, პოლიტიკური იდეოლოგიებში შეღწევის პროცესი და, ცხადია, თავად ორგანიზაციებში გარკვეულ კრიზისებს იწვევს. აქამდე, განიხილებოდა რომ საზოგადოებრივი ორგანიზიციები პოლიტიკური იდეოლოგიების მიღმა იყვნენ. დღეს უკვე პოლიტიკურ იდეოლოგიებსა და საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს შორის ბარიერი, თანდათან, ირღვევა. ეს რღვევა აჩენს უფსკრულებს, მაგრამ, ამავდროულად, აჩენს ახალ სიმაღლეებსაც. ჩვენ, ფაქტობრივად, ახალი ლანდშაფტის ფორმირების მომსწრენი ვართ და ამ პროცესს მე ვუყურებ, როგორც საინტერესო და, ყველა თვალსაზრისით, სასარგებლო მოვლენას.

ლალი შალვაშვილის ბლოგი რა არის მოხალისეობა? ზოგადი პრაქტიკიდან გამომდინარე, მოკლედ რომ ვთქვათ, ეს არის უანგარო, ნებაყოფლობითი საქმიანობა საზოგადოების საკეთილდღეოდ. ორიოდე წლის წინათ საზოგადოებრივმა ორგანიზაციამ „მარიანმა" მხედველობადაქვეითებულთათვის აუდიო წიგნების ჩაწერისთვის მოხალისეები მიიწვია, მას ბევრმა ადამიანმა მიაკითხა, რათა უანგაროდ დახმარებოდა. თანდათან სულ უფრო ხშირად ვხვდებით განცხადებებს, რომ ესა თუ ის ორგანიზაცია იწვევს მოხალისეებს ბავშვთა სახლებსა თუ მოხუცებულთა თავშესაფრებში, საზაფხულო ბანაკებსა თუ ოფისებში, ცხოველების თუ გარემოს მოსავლელად და ა.შ. იქმნება მოხალისეთა კლუბები, პროგრამები, ერთვებიან საერთაშორისო მოხალისეთა ქსელში და ა.შ. თუმცა ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ მოხალისეობა კარგად განვითარებულია საქართველოში და ამ კუთხით პრობლემები არ არის. საზოგადოებრივი ორგანიზაციის „ჯამპსტარტის" ერთ–ერთი ვიზუალიზაციის მიხედვით (17.02.14 წ.) იმ 135 ქვეყანას შორის, სადაც ბოლო თვეში მოსახლეობამ მოხალისეობრივი საქმიანობა გასწია რომელიმე ორგანიზაციისთვის, საქართველო 68 ადგილზეა. ამავე ვიზუალიზაციის მიხედვით, აშშ–ში, გაერთიანებულ სამეფოსა და ნორვეგიაში საშუალოდ მოსახლეობის 36 პროცენტი მოხალისეობს ყოველთვიურად. მათი საქმიანობა ქვეყნების მთლიანი შიდა პროდუქტის დაახლეობით 4 პროცენტს შეადგენს. საქართველოში 36 პროცენტიანი მოხალისეობის შემთხვევაში, „ჯამპსტარტის" ვიზუალიზაციით, მოხალისეები ყოველწლიურად 581 344 000 ლარის საქმეს შეასრულებდნენ. ორგანიზაციის მონაცემებით საქართველოს მოსახლეობის 81% არ ყოფილა მოხალისე (2013 წლის მონაცემი). მოხალისეობის კულტურა ძალიან აქტიურად არის განვითარებული დასავლეთის ბევრ ქვეყანაში. „სკოლის, კოლეჯის მოსწავლეებს, უნივერსიტეტის სტუდენტებს ევალებათ მოხალისეობა და ეს კრედიტებად ეთვლებათ, ამბობს სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტის დირექტორი ვაჟა სალამაძე. უფრო მეტიც, მოხალისეობრივი გამოცდილება თუ არ აქვთ, ზოგან შეიძლება უნივერსიტეტშიც არ მიიღონ, ან კრედიტები დააკლდეს და დიპლომი ვერ აიღოს. რატომ არის მნიშვნელოვანი მოხალისეობის კულტურის განვითარება? მის განვითარებას რამდენიმე მიზანი აქვს. „პირველ რიგში ადამიანებს უვითარებს სხვების დახმარების უნარს, ანუ ხელს უწყობს უფრო ჰუმანურები გახდნენ, მეორე ის არის, რომ ახალგაზრდები სწავლობენ შრომის კულტურას, თუმცა მოხალისეობა არაანაზღაურებადი შრომაა. გარდა ამისა ყოველივე მნიშვნელოვანია ეკონომიკისთვის, რადგან ეს არის უანგარო, უფასო შრომა", დასძენს ვაჟა სალამაძე. გარდა ამისა, ევროპის რიგ ქვეყნებში, მათ შორის პოლონეთში, მოხალისეები არასამთავრობო ორგანიზაციის ერთ–ერთ მამოძრავებელ ძალად იქცა – პოლონური ორგანიზაციების სამ მეოთხედს არ ჰყავს ხელფასიანი თანამშრომლები, დაახლოებით ასეთივე სურათია ჩეხეთში, სლოვაკეთში, უნგრეთში. როგორც წესი მოხალისეები ძირითადად ახალგაზრდები და პენსიაში გასული ადამიანები არიან. ახალგაზრდები თუ ცოდნას, გამოცდილებას, დახმარების უნარ–ჩვევებს, ახალ კონტაქტებს იღებენ ყოველივედან, პენსიაში გასული ადამიანები თავად გადასცემენ სხვებს გამოცდილებას, ცოდნას, უნარებს. „ასეთი ორმხრივი სარგებელი მნიშვნელოვანია ახალგაზრდებისთვისაც და პენსიაში გასული ადამიანებისთვისაც. ზრდასრულთათვის მნიშვნელოვანია სოციალური სტატუსის შენარჩუნება და სახლში მხოლოდ ტელევიზორს კი არ უყურებს, არამედ სოციალურად აქტიურია, ასწავლის, ეხმარება...", ამბობს ვაჟა სალამაძე. ამერიკაში ბევრი ხანშიშესული ადამიანი წევრიანდება სხვადასხვა ორგანიზაციაში, ზოგიერთი მონაწილეობას იღებს მოხალისეობრივად ააშენოს უსახლკაროებისთვის სახლები, დასძენს იგი. ამის ყველაზე კარგი მაგალითია „მშვიდობის კორპუსი", 50 წელზე მეტია, მსოფლიოს 139 ქვეყანაში, მათ შორის 2001 წლიდან საქართველოშიც, ამერიკელი მოხალისეები – ახალგაზრდები თუ ასაკოვნები ასწავლიან სკოლებში, უწევენ ბიზნეს–კონსულტაციას მცირე და საშუალო ბიზნესის წარმომადგენლებს და ასე შემდეგ. რა უშლის მოხალისეობის ინსტიტუტის განვითარებას ხელს საქართველოში? რამდენიმე კვლევამ გამოკვეთა ხელისშემშლელი ფაქტორები. მათ შორის ერთ–ერთია არასათანადოდ ინფორმირება (ორგანიზაცია „ჰელფინ ჰენდის" მიერ ჩატარებული კვლევა), მოხალისეობის ტრადიციის ნაკლებობა და სოციალური პრობლემები (ახალგაზრდული რესპუბლიკური ინსტიტუტის კვლევა) და რაც მთავარია შესაბამისი კანონმდებლობის უქონლობა (სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტის კვლევა). არ არსებობს „მოხალისის" და „მოხალისეობის" სამართლებრივი განმარტება, შესაბამისად არ არის განსაზღვრული მოხალისის, ასევე მიმღები ორგანიზაციის უფლება–მოვალეობები, ყოველივე სამივე ზემოხსენებულ კვლევაში ერთ–ერთ მთავარ პრობლემად არის დასახელებული. უფრო მეტიც, ზოგ შემთხვევაში ძალიან ჭირს მოხალისისა და სტაჟიორის ერთმანეთისგან გარჩევა, რადგან საქართველოს კანონმდებლობა მათ შესახებ „დუმს". ასეთი ჩანაწერი მხოლოდ საერთაშორისო აქტებსა და კონვენციებში გვხვდება. მაგალითად გაერთიანებული ერების გენერალური ასამბლეის რეკომენდაცია, რომლითაც გაერომ მის წევრებს მისცა რეკომენდაცია, რომ მოხალისეობის საკითხი კანონმდებლობით დაერეგულირებინა. თუმცა მას, როგორც ზემოთაც აღვნიშნეთ, სარეკომენდაციო ხასიათი აქვს. „შესაბამისი კანონმდებლობის მიღება ავტომატურად ვერ დაამკვიდრებს მოხალისეობის კულტურას, თუკი ის არ არის, ვერ უზრუნველყოფს ნებას, რომ მოხალისეობა დამკვიდრდეს და განვითარდეს საქართველოში. მაგრამ კანონი არის ინსტრუმენტი, რომ მოიხსნას ბარიერები, რომელსაც მოხალისეობის პრინციპზე მომუშავე ორგანიზაციები აწყდებიან, ან აფერხებს ამ ინსტიტუტის განვითარებას", ამბობს სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტის იურისტი არჩილ ცერცვაძე. სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტმა მოხალისეობის მარეგულირებელი საკანონმდებლო პაკეტის პროექტი მოამზადა, რომელიც უკვე ინიცირებულია საკანონმდებლო ორგანოში. იგი განმარტავს არამარტო მოხალისეობას, არამედ იმ უფლება–მოვალეობებს, რომელიც მოხალისესა და მიმღებ ორგანიზაციას უნდა ჰქონდეს, ანუ სამართლებრივ ურთიერთობებს და ასევე სთავაზობს საგადასახადო ცვლილებებს და ა.შ. ორგანიზაციის მიერ მომზადებულ საკანონმდებლო პაკეტის პროექტის კონკრეტული დებულებები იცავს მოხალისის უფლებებს. მაგალითად, მოხალისეს სჭირდება დაცვის მექანიზმები სამუშაოს დროს დაზიანების თავიდან ასაცილებლად ან ასეთის შემთხვევაში მისი შემდგომი დაცვისთვის. „სამუშაოს შესრულებისთვის თუკი მოხალისეს ჯანმრთელობა დაუზიანდა, ორგანიზაციამ მკურნალობის ხარჯები უნდა აუნაზღაუროს. მაგრამ ვინაიდან იგი არ არის ორგანიზაციის თანამშრომელი, დღეს არსებული საგადასახადო ნორმით, ასეთი ანაზღაურება სხვა რეჟიმით იბეგრება, ვიდრე თანამშრომლის შემთხვევაში. ასევეა კვალიფიკაციის ამაღლებისთვის გაწეული ხარჯები და სამივლინებო ხარჯები", ამბობს არჩილ ცერცვაძე. როცა ერთი ან ორი მოხალისე ჰყავს ორგანიზაციას, თუნდაც სამივლინებო ხარჯი, მაინცდამაინც მძიმე ტვირთად არ დააწვება მას, მაგრამ საქართველოში არის ორგანიზაციები, სადაც 50, 60 ან უფრო მეტი მოხალისეა. 50 მოხალისის მივლინება კი სერიოზულ ფინანსებს მოითხოვს, აღნიშნავს სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტის იურისტი. თუმცა ასეთი ხარჯების შემთხვევაში, სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტის მიერ შემუშავებული კანონპროექტი უფრო „რბილ" მიდგომას ითვალისწინებს. თუკი მოხალისე მზად არის დრო, ენერგია დახარჯოს და არ მოითხოვს სამივლინებო თანხის ანაზღაურებას, ორგანიზაცია არ იქნება ვალდებული აუნაზღაუროს, მაგრამ თუ მოხალისე მოითხოვს, ორგანიზაცია ვალდებული იქნება აუნაზღაუროს. თუკი ორგანიზაციას ასეთი სურვილი ან ფინანსები არ ექნება, მაშინ სამართლებრივი ურთიერთობა ვერ შედგება. კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ინიციატივა საქართველოში მყოფ უცხოელ მოხალისეებს ეხება. ყველამ კარგად ვიცით, რომ უცხო ქვეყანაში ყოფნის სამართლებრივი საფუძველი შეზღუდულია – ამისთვის საჭიროა ლეგალური ყოფნის უფლება, ანუ ვიზა. კანონპროექტის ავტორები „მოხალისეობის" ვიზის გაცემის ინიციატივით გამოდიან, რომელიც თავისი კლასიკური გაგებით არ არის სამუშაო ვიზა. ევროპის ქვეყნების გამოცდილებამ აჩვენა, რომ მოხალისეობის ინსტიტუტის განვითარება პირდაპირ კავშირშია მის სამართლებრივ რეგულირებასთან. ასევე პროგრამებით უზრუნველყოფასა და წახალისებასთან. დასავლეთის ქვეყნებში მოხალისეობის წახალისების მიზნით სხვადასხვა მეთოდს მიმართავენ. მაგალითად, როგორც „ჰელფინ ჰენდი" იუწყება , ამერიკის შეერთებულ შტატებში მოხალისეებს პრეზიდენტის სპეციალური ჯილდო გადაეცემა.

საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ვებპორტალი დავით ლოსაბერიძეს ესაუბრა სამოქალაქო საზოგადოებისა და საზოგადოებრივი, ანუ არასამთავრობო ორგანიზაციების შესახებ. ესაუბრა ლალი შალვაშვილი საუბარი დავიწყოთ სამოქალაქო საზოგადოებით. ამ საკითხზე მთელ მსოფლიოში დისკუსია მიმდინარეობს, ზოგ შემთხვევაში ამ ტერმინში გულისხმობენ მხოლოდ არასამთავრობო ორგანიზაციების ერთობლიობას, ზოგჯერ მას უფრო ფართო გაგებას უძებნიან... თქვენი აზრით, რა არის სამოქალაქო საზოგადოება? დავით ლოსაბერიძე – სამოქალაქო საზოგადოების შესახებ ვიწრო და ფართო ხედვა არსებობს, თუმცა არის შუალედური ვერსიებიც. ჩვენთან, ისტორიიდან და განწყობიდან გამომდინარე, რომელიც საზოგადოებას ჰქონდა, სამოქალაქო საზოგადოებად უფრო აღიქმება არასამთავრობო ორგანიზაციები. და ამას თავისი მიზეზი აქვს. საბჭოთა პერიოდში ყოველგვარ აქტივობას სიმულაციის ხასიათი ჰქონდა. მისი დაშლის შემდეგ საზოგადოებას სოციალურ, სამოქალაქო ან ნებისმიერ აქტივობაზე ალერგია გაუჩნდა და ერთადერთ ჭეშმარიტებად აღიქვა სახელმწიფო და ბიზნეს სექტორი, ამიტომ სამოქალაქო საზოგადოებად მიიჩნეოდა მხოლოდ ორგანიზაციები, რომლებიც დასავლური გრანტების ხელშეწყობით მუშაობდნენ. როგორც აღვნიშნე, ალერგიული რეაქციის მიზეზი წინა ცხოვრება იყო. საბჭოთა პერიოდში არსებობდა სამოქალაქო საზოგადოება, მაგრამ ეს იყო კვაზი სამოქალაქო საზოგადოება – ვთქვათ მწერალთა, კომპოზიტორთა, მხატვართა კავშირები, პროფკავშირები, კომკავშირი და ა.შ. ანუ ის, რასაც დაკარგული ჰქონდა თავისი ფუნქცია და სახელმწიფო ადმინისტრაციული სისტემის დანამატს წარმოადგენდა, და თან დასავლეთისთვის თვალის ახვევასაც ემსახურებოდა. ტყუილია ის, რომ საბჭოთა კავშირის დროს დასავლეთს არ უყურებდნენ და არ ედრებოდნენ – იყო ასეთი ფრაზებიც: „დავეწიოთ და გავუსწროთ აშშ–ს" ან, „ჩვენ უკეთესი გვაქვს" და ა.შ. ასეთი შეჯიბრება არასრულფასოვნების კომპლექსიდან მომდინარეობს და დამახასიათებელია იმ საზოგადოებისთვის, რომელსაც დევალვირებული ღირებულებები გააჩნია. ეს არ ნიშნავს, რომ მას საერთოდ არ აქვს ღირებულებები, რა თქმა უნდა აქვს, მაგრამ ისინი დევალვირებულია. პირადად მე იმ მოსაზრებას ვიზიარებ, რომლის მიხედვითაც სამოქალაქო საზოგადოება არის ყველაფერი, რაც დგას პირადი ცხოვრების, ოჯახის, სახელმწიფოსა და ბიზნესის გარეთ. ასე, რომ სამოქალაქო აქტივობად შეგვიძლია მივიჩნიოთ ის, რაც სახელმწიფო მართვას ან ბიზნეს ფუნქციის შესრულებას და ეკონომიკური სარგებლის მიღებას არ უკავშირდება. ამ გაგებით სამოქალაქო საზოგადოება ფართო ცნებაა და მოიცავს არასამთავრობო ორგანიზაციებს, პოლიტიკურ პარტიებს, სადაც ერთიანდებიან ადამიანები რაღაც იდეის გარშემო, ეს არ ნიშნავს რომ ისინი არ იბრძვიან ძალაუფლებისთვის, მაგრამ ისინი იბრძვიან ძალაუფლებისთვის, რათა ის პრინციპები გაატარონ, რომლისაც სჯერათ. სხვა საკითხია სწორია თუ არა აღნიშნული პრინციპები, მაგრამ პოლიტიკური პარტიებიც სამოქალაქო საზოგადოების სეგმენტია. ასევე პროფესიული კავშირები, მასწავლებელთა, მენეჯერთა, პენსიონერთა გაერთიანებები, რომელთა მიზანი არ არის დიდი შემოსავლის მიღება, არამედ გარკვეული ღირებულებების დამკვიდრება–ხელშეწყობა, ადვოკატირებაა. ამ მხრივ სამოქალაქო სეგმენტს განეკუთვნება რელიგიური ორგანიზაციები, მედია, როგორც ბიზნესი კი არა, როგორც ინფორმაციის გამავრცელებელი. უფრო მეტიც, წყაროსთან ჩამოსხდარი მეზობლები, რომლებიც განიხილავენ რაღაც საკითხებს – სამოქალაქო საზოგადოების ნაწილია. ამ აქტივობით არც მოსავალი მატულობს, არც სახლი ლაგდება, არც სადილი კეთდება და არც ეკონომიკური კეთილდღეობა მიიღწევა – ეს არის სოციალიზაციის ადამიანური სურვილი. ცხოვრების ასეთი ფორმა ამ სეგმენტში წარმოადგენს სამოქალაქო საზოგადოებას. ქართული სუფრაც ამ გაგებით სამოქალაქო საზოგადოებაა. მოკლედ რომ ვთქვათ – აქტიური, მოაზროვნე ადამიანთა ერთობლიობა, რომელთაც რაღაც საერთო ინტერესი აერთიანებთ არის სამოქალაქო საზოგადოება. თქვენ დეტალურად ჩამოაყალიბეთ რა არის სამოქალაქო საზოგადოება როგორც ასეთი, მაგრამ საინტერესოა თქვენი შეფასება, თუ როგორია სამოქალაქო საზოგადოება საქართველოში, ამას იმიტომ გეკითხებით, რომ სხვადასხვა მოსაზრება არსებობს. ნაწილი აცხადებს, რომ სამოქალაქო საზოგადოება ჩანასახობრივ მდგომარეობაშია, ან განვითარებული ჯერ არ არის და ასე შემდეგ... თქვენი შეხედულებით როგორია იგი? ახერხებს თუ არა ის საჭირბოროტო საკითხების წამოყენებას ან ადვოკატირებას? დავით ლოსაბერიძე – კეთილი. პირველი, რაც ამ შემთხევაში ზედაპირზევე ჩანს, ისაა, რომ ჩვენთან აღრეულია ღირებულებები, თუმცა ეს არ არის ქართული მოვლენა და ყველგან ასეა. ჩვენ ვართ ჩვენი თავის ძიებაში – ჯერჯერობით ჩამოყალიბებული ხედვები, შეხედულებები არ გვაქვს, მაგრამ ეს არ ეხება მოქალაქეებს, არამედ ეხება ეგრეთწოდებულ ელიტას, ინტელექტუალებს, რომელთაც უკიდურესობები ახასიათებთ. ან საუბარია იმაზე, რომ ვართ ყველაზე კარგები და ვინ რა უნდა გვასწავლოს, ან უარყოფით კონტექსტში ვსაუბრობთ, რომ ჩამოვრჩებით ვიღაცას და ასე შედეგ... კონკრეტული, შესაბამისი მაგალითების მოყვანა შეგიძლიათ... დავით ლოსაბერიძე – რა თქმა უნდა, ამის კარგი მაგალითია სოციალ–დემოკრატიის ისტორია და ლიბერალური ღირებულებების მომხრეთა განვითარება საქართველოში. ჩვენ უფრო მეტად კათოლიკეები აღმოვჩნდით, ვიდრე რომის პაპი და რაზეც არ ოცნებოდნენ და არ ფიქრობდნენ სერიოზულად ევროპელი სოციალისტები, სოციალ–დემოკრატები, საქართველოში ეს რეალობად იქცა და შემთხვევითი არ არის ის, რომ სოციალ–დემოკრატიულ, შემდეგ კი ბოლშევიკურ იდეოლოგიას, იმპერიის ფარგლებში სწორედ ქართული ელემენტი კვებავდა – ჩხეიძე, წერეთელი, შემდეგ სტალინი, ორჯონიკიძე, ბერია და ა.შ. ეს იყო გადახრა – „არ ვარგა და უკეთესი უნდა გაკეთდეს და ევროპელებმა რა იციან" – ეს დამახასიათებელი თვისებაა მედიტერანული საზოგადოების ტიპის აზროვნებისა (ესპანეთი, იტალია – განსაკუთრებით მისი სახრეთი – სიცილია, საბერძნეთი, მცირე აზია, ლევანტი, კავკასია). ამორალური საზოგადოება კი არ ვართ, უმორალო საზოგადოება ვართ და სხვაზე გადაგვაქვს პასუხისმგებლობა – „ეშმაკმა შემაცდინა", „იმან დამთარსა და ა.შ.". ასეთი ინდივიდების ერთობლიობას უჭირს საკუთარი მიზნის ძიება და იწყებს პატრონის ძებნას. ამიტომ არის რომ ხშირად ისმის – ნეტა სტალინი ან აღმაშენებელი გაცოცხლდეს, ან ვენაცვალე ბიძინას ან მიშას – მუდმივად ვეძებთ ვიღაცას, რომელიც რაღაცას გააკეთებს. არ ვამბობ, რომ მთელი საზოგადოება ასეთია, მაგრამ ვისაც ელიტარულობის ამბიცია აქვს ეს ელემენტი მასში აშკარად ჭარბობს, ეშინია პასუხისმგებლობის და ყველაფრის სხვაზე გადაბრალების სურვილი ამოძრავებს. მეორე მაგალითი უახლესი ისტორიიდან შემიძლია მოვიყვანო – ქართველი ლიბერტარიანელები უფრო მეტად ლიბერტარიანელები აღმოჩნდნენ, ვიდრე ლიბერტარიანიზმის სამშობლოში. ლიბერალიზმის სამშობლოში რადიკალურ ლიბერალიზმზე არავინ მსჯერობს ცალმხრივად. ამის მაგალითად ფრიდმანის ერთ–ერთ მსჯელობას მოვიყვან, სადაც იგი ასაბუთებს, რატომ არ შეიძლება თავდაცვის სამინისტროს კომერციალიზაცია: ხომ შეიძლება იგი ბიზნესად იქცეს და ნაკლები ხარჯი ექნება? იგი კითხვას სვამს და თავადვე პასუხობს – ბიზნესის შემთხვევაში მან შეიძლება მარტივად დათვალოს, რომ ომის წაგება უფრო მეტ მოგებას მოუტანს და ჯარი პირდაპირ შეიძლება დანებდებს მტერსო. ანუ არსებობს ეკონომიკური მიზანშეწონილების გარეთ მდგომი გარემოებები, რომლებიც გასათვალისწინებელია. მეორე მაგალითი – შეერთებულ შტატებში, სადაც ლიბერალური სისტემაა, როცა ერთ–ერთი სტრატეგიული ობიექტის – დიდი პორტის გაყიდვაზე მიდგა საქმე და მისი ყიდვა ამერიკის მოკავშირე ქვეყნების – არაბეთის გაერთიანებული საემიროების და ქუვეითის მოქალაქეებმა მოინდომეს, ამერიკის მთავრობამ დაბლოკა ეს წინადადებები და პორტი ბევრად უფრო ნაკლებ ფასად მიყიდა ამერიკელებს. ასეთ მაგალითებს წაუყრუეს ქართველმა ლიბერტარიანელებმა და ყველას გვახსოვს გამონათქვამი, რომ „ყველაფერი იყიდება ნამუსის გარდა". ამ მაგალითებით იმის თქმა მინდა, რომ უკიდურესობებში ვვარდებით, რაც კულტურული პროვინციალიზმია. პროვინციალიზმია ისიც, რაც ხშირად სამოქალაქო საზოგადოების მისამართით ისმის – არ ვვარგივართ, ქართული სამოქალაქო საზოგადოება მარტო სუფრაა და მეტი არაფერი, ან აზია ვართ და ევროპამდე ვინ მიგვიყვანს. მეორე მხრივ ისმის – ჩვენ ვინ რა უნდა გვასწავლოს, ჩვენ ისეთი უძველესი და ტოლერანტი ხალხი ვართ. ასეთი შეფასებები ახასიათებს იმათ, ვისაც აქვს ამბიცია, რომ ყველაფერზე აქვთ პასუხი. აუცილებლად უნდა გავითვალისწინოთ, რომ საუბარი იმაზე, რომ სამოქალაქო საზოგადოება ჩანასახობრივ მდგომარეობაშია ან ახლა იწყებს არსებობას, ნამდვილად არ არის სწორი. არც ის არის სწორი, რომ, მაგალითად, ჩვენს წელთაღრიცხვამდე მეშვიდე საუკუნეში გვქონდა ისეთი სამოქალაქო საზოგადოება, რომ ახლაც კი ამერიკელები შენატრიან მას. ჩვენ ვართ ნაცია, ეთნოსი მრავალათასწლოვანი კულტურით, რომლის ფორმირება ახლაც მიმდინარეობს. გვაქვს მინუსები და პლიუსები, რაღაცაში ვგავართ სხვებს, რაღაცაში – არა, გვაქვს ჩვენი ინდივიდუალური სახე, რაღაცაში ჩვენ გვისწრებენ, რაღაცაში – ვუსწრებთ. უბრალოდ, ჩვენ უნდა გავიაზროთ, რა გვინდა და როგორ უნდა მოვიქცეთ. ახლა რაც შეეხება ფაქტებს ქართული სამოქალაქო საზოგადოების ისტორიიდან: პირველი არასამთავრობო ორგანიზაცია 1879 წელს არა ბიზნესმენმა, მოსამართლემ და პოლიტიკოსმა ილია ჭავჭავაძემ, არამედ „ენჯეოშნიკმა" ილია ჭავჭავაძემ ჩამოყალიბა და ის „წერა–კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოება" იყო. სამოქალაქო საზოგადოების ფესვებია ის სოფლის კრებები გურიაში, როცა მოსახლეობა იკრიბებოდა და განიხილავდა მსოფლიო პოლიტიკის საკითხებს, ან ქართლელები თუ კახელები ერთად, სოფლის კრებაზე წყვეტნენ სოფელში არხის გაყვანის საკითხებს და ასე შემდეგ. ვინც ამბობს რომ ასეთი გამოცდილება არ არსებობს, სასურველია ეს ფაქტები მაინც უარყოს და საკუთარი აზრი უკეთ დაასაბუთოს და შესაბამისი მაგალითები მოიყვანოს. მაგალითად მოიყვანეთ მე–19 საუკუნის გამოცდილება... ეს იყო ქვევიდან წამოსული ინიციატივა, შეგიძლიათ ახლანდელ სიტუაციასთან პარალელი გაავლოთ? დავით ლოსაბერიძე – როცა საუბრობენ საზოგადოების მზაობასა თუ არამზაობაზე, ხშირად ისმის ფრაზა, რომ სამოქალაქო საზოგადოება შედგა, ან ამბობენ რომ არ შედგა, შეიძლება შედგეს მაწონი და არა სამოქალაქო საზოგადოება – ეს არის პროცესი, რომელიც მუდმივად ვითარდება. ერთ მაგალითს მოვიტან დღევანდელობიდან. 2014 წელს, საარჩევნო კოდექსში ცვლილებები 19 აპრილს შევიდა, რომლითაც მოქალაქეთა საინიციატივო ჯგუფებს მიეცათ უფლება არჩევნებზე დამოუკიდებელი კანდიდატები წარედგინათ. ხელმოწერილი ცვლილებები 24 აპრილს გამოქვეყნდა, ხოლო კანდიდატების წარდგენის ვადა 29 აპრილს იწურებოდა. როგორც ჩვენს ინტელექტუალებს უყვართ ხოლმე თქმა ამ ჩვენმა „მოუმზადებელმა და ცუდმა საზოგადოებამ" მოახერხა ის, რომ ხუთიოდე დღეში, საქართველოს ყველა მუნიციპალიტეტში, 15 ათასმა მოქალაქემ არამარტო გაიგო და გაიაზრა ეს ინფორმაცია, შექმნეს საინიციატივო ჯგუფები და 3 ათასამდე კანდიდატი წარადგინეს არჩევნებზე. რატომღაც მხოლოდ ელისაშვილზე საუბრობენ, არადა არჩევნებში გამარჯვებულთა პროცენტულ სურათს თუ შევხედავთ, მმართველი პარტიის შემდეგ საკრებულოებში, მეორე ადგილზე დამოუკიდებელი კანდიდატები არიან წარმოდგენილი. ამ სტატისტიკის მოძიება ნებისმერს შეუძლია. იმას არ ვამბობ, რომ ეს კანიდატები ფრთიანი ანგელოზები არიან, ან არ ჰქონდათ სხვადასხვა ინტერესი, მაგრამ ფაქტია, რომ საზოგადოებამ მოახერხა თავისი ხედვის ინიცირება. რაც იმას ნიშნავს რომ საზოგადოებამ 5 დღეში გაიგო ეს ყველაფერი და როგორც ჩანს, ინტუიტურად იგრძნო ეს მომენტი, მიხვდა, რომ საჭირო იყო რაღაცის გაკეთება. ვერავინ იტყვის, რომ ეს 15 ათასი ადამიანი ყოველდღე ინტერნეტში საკანონმდებლო მაცნეს კითხულობს და კანონებში ცვლილებებს ეცნობა. ასე რომ საუბარი იმაზე, რომ საზოგადოებას არ აქვს მზაობა არ არის სწორი. გადავიდეთ არასამთავრობო, ანუ საზოგადოებრივ ორგანიზაციებზე, თქვენ ახსენეთ, რომ საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდგომ ორგანიზაციების მიმართ გარკვეული სტერეოტიპი შეიქმნა, საზოგადოების გარკვეული წევრების დღევანდელი დამოკიდებულება საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მიმართ ამით შეიძლება აიხსნას თუ ეს ერთ–ერთი მიზეზია? დავით ლოსაბერიძე – მიზეზი ბევრია. თუმცა ამ მიმართულებით არანკლებ როლს თამაშობს სახელმწიფოც, ისტებლიშმენტი, რომელიც საჭიროებისამებრ, ხშირად მიზანმიმართულად ახორციელებს სამოქალაქო საზოგადოების ანტი–პროპაგანდას. ეს ეხება როგორც გამსახურდიას, შევარდნაძის, ისე სააკავშილისა და „ქართული ოცნების" პერიოდს – როგორც ივანიშვილის, ისე ღარიბაშვილის მმართველობას. არის ამის დამადასტურებელი ფაქტები, რომელიც ჩემთვის ცნობილია, ეთიკური პრინციპების დაცვის გამო ცალკეული გამონათქვამების კონსტანტირებას ვერ მოვახდენ, მით უმეტს, რომ ხშირად ეს პირადი საუბრების დროს ხდებოდა, მაგრამ ზოგადად შემიძლია ვთქვა, რომ ბევრი დარტყმა, რომელიც არასამთავრობოებზე მოდიოდა, ისე რომ ანტიმოძრაობის წევრებსაც არ ჰქონდათ წარმოდგენა, სახელმწიფო სტრუქტურებიდან ფინანსდებოდა. მაგალითად ანტისოროსული მოძრაობა – როგორც კი ფინანსები (პროექტი) დამთავრდა მოძრაობა შეწყდა, ანალოგიური შემთხვევები ნამდვილად სახეზეა. ყოველივე ამის მიუხედავად, საზოგადოების გარკვეულ ნაწილს ნამდვილად სჯერა, რომ არასამთავრობოები მოღალატეები, ქრისტეს ფეხის მკვნეტელები, წარმართები, მასონები და ასე შემდეგ, არიან. მეორე, როცა საზოგადოების გარკვეულ ჯგუფს ესაუბრები და ციტირებ მე–19 საუკუნის მოღვაწეებს და როცა ირკვევა, რომ ილია და მისი თაობის მოღვაწეები აყენებდნენ იმავე საკითხებს, რის წინაშეც ვდგავართ, არის მხოლოდ აღტაცების რეაქცია, რომ რა ჭკვიანი იყო ილია ჭავჭავაძე და თითქმის არავინ არ ფიქრობს, რომ ამ ხნის მანძილზე, ამა თუ იმ სფეროში, თითქმის არაფერი შეცვლილა. დღეს იგივე პრობლემების წინაშე ვდგავართ და ამ პრობლემებს ჩვენს გარდა ვერავინ მოაგვარებს. მაგალითად აშშ–დან ან ბურკინა–ფასოდან არავინ ჩამოვა ჩვენი გასაკეთებელის გასაკეთებლად. შიდა ფაქტორებს რაც შეეხება, დავიწყოთ არასამთავრობოების დაფინანსების წყაროებით – ჩვენთან არ არსებობს ბიზნესის სოციალური პასუხისმგებლობის დიდი პრაქტიკა. ბიზნესი, როგორც წესი, სოციალურად გაჭირვებულ ცალკეულ მოქალაქეებს ეხმარება ან ეკლესიებს აშენებს. ამასთან ამ მოვლენას სპორტანური ხასიათი აქვს. დაფინანსების მეორე ფორმა არის სახელმწიფო დაფინანსება, პირდაპირ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ პოლიტიკური ნიშნით ხდებოდა და ხდება დაფინანსება – როგორც წესი, საარჩევნო პროცესების წინ. ისე არ გამიგოთ, თითქოს ვამბობდე, რომ ყველა არასამთავრობო კარგია და ნაკლი არ აქვს, მათი ნაწილი მუშაობს დონორთა ინტერესების შესაბამისად, რომელიც ზოგჯერ ადგილობრივ საჭიროებებს არ ითვალისწინებს. როცა ადამიანებს სადღაც სოფელში შიათ და ჩადიხარ და უხსნი, რომ მნიშვნელოვანია ანტარქტიდელი პინგვინების ან ჩინური პანდას გადარჩენის საკითხი – ბუნებრივია, ეს არ იმუშავებს და იგი საზოგადოების რეალური საჭიროებების არადექვატურია... ეს ალბათ პირობითი მაგალითებია, ასეთ პროექტებზე არც მსმენია, რამდენად არის აცდენილი პროექტების ნაწილი, რომელსაც არასამთავრობოები ახორციელებენ, რეალურ მოთხოვნებს, პრობლემებს? დავით ლოსაბერიძე – როგორ არ არის, მაგალითად ერთ–ერთ პროექტში ითხოვდნენ რომ გენდერული საკითხი ყოფილიყო გათვალისწინებული. შორს ვარ იმ აზრისგან, რომ საქართველოში საკანონმდებლო დონეზე დიდი დისკრიმინაცია არსებობს, მაგრამ საყოფაცხოვრებო დონეზე ხომ ხდება დისკრიმინაცია. როცა საერთაშორისო ერთ–ერთი ფონდი ამბობს, რომ ამ მიმართულებით ჩამორჩენილები ვართ და ისეთივე საბჭოები უნდა შევქმნათ კანონმდებლობის დონეზე და ისეთ წარმატებას უნდა მივაღწიოთ ქალთა უფლებების დაცვაში, როგორიც პაკისტანშია, ცოტა არ იყოს უცნაურია. არადა მშვენივრად იციან, რომ პაკისტანში ქალს, გაუპატიურების შემთხვევაში, როგორც მეძავს ისე ქოლავენ ქვით და ფუნდამენტალისტური, შარიათის წესები მოქმედებს იმ ქვეყანაში. იქ სხვა პრობლემებია, ჩვენთან სხვა. სამწუხაროდ, საერთაშორისო დონეზე საკითხების უნიფიცირება ხდება, ჩვენი არასამთავრობოების ნაწილი კი მიყვება საპროექტო მოთხოვნებს, რა თქმა უნდა იცის, რომ შედეგი არ მოყვება, სამაგიეროდ გრანტი იქნება. კიდევ ერთი პრობლემა არის არასამთავრობოების ელიტარიზმი – სლენგიც კი საკუთარი ჩამოყალიბდა. ვსაუბრობთ „დედლაინებზე", „ჯასტიფიკეიშენებზე", „აუთფუთებზე", „ინფუთებზე", რომელიც რიგითი მოქალაქისთვის სრულიად გაუგებარია. არადა, სამოქალაქო საზოგადოება იმისთვის არის, რომ სამოქალაქო იყოს და მარტივი, გასაგები უნდა იყოს ყველასთვის ყველაფერი. ზემოთქმული არის არასამთავრობოების შიდა სამზარეულო და მისი მინუსები. ახლა გარე პრობლემებს მივუბრენდეთ: 90–იან წლებში პრესტიჟული იყო არასამთავრობოში ყოფნა (თუნდაც შედარებით მაღალი ანაზღაურების გამო), ახლა არაპრესტიჟული გახდა, რადგან სახელმწიფო სამსახურმა ისევ იძალა. 2003 წელს დაიწყო პროცესი და დღესაც წარმატებით გრძელდება, ყველა სახელმწიფო სამსახურისაკენ მიილტვის. ბიზნესი ან სხვა სივრცე შეზღუდულია და ამიტომ კეთილდღეობისთვის ეს ერთადერთი გარანტია. შესაბამისად მესამე სექტორში როტაცია არ ხდება და თუ ასაკობრივ ჭრილში შევხედავთ არასამთავრობოებს დავინახავთ, რომ სექტორის დაბერება, პირდაპირი, ბიოლოგიური გაგებით ხდება. ანუ თუ შევაჯამებთ მინუსებს ესაა – არასამთავრობოების ელიტარიზმი, დონორებზე მიბმა და საკუთარი წყაროების არარსებობა, პოლიტიკური ინტერესები, რომ მოხდეს მათი დისკრიმინაცია, საზოგადოების მოთხოვნებზე არაადექვატური ქმედებები. პლუსები – დამოუკიდებლობის შემდეგ რა მოიტანა სექტორმა, ანუ დადებითი რა გააკეთა? დავით ლოსაბერიძე – პროფესიონალიზმის აკუმულირება მოხდა სექტორში. ჩვენთან, გასული საუკუნის 90–იან წლებში, სრულიად განადგურდა აკადემიური, საშუალო კლასისათვის დამახასიათებელი სივრცეები. ბევრი სისტემა დაიხურა, ბევრი კომერციული გახდა და სწორედ არასამთავრობო სექტორში გადაინაცვლა მუშაობამ ბევრ საკითხზე – ლინგვისტიკაზე, სოციალურ სფეროებზე და ასე შემდეგ. სახელმწიფო სექტორის წარმომადგენლები ნუ მიწყენენ და ხშირად საჯარო სექტორში პროფესიონალიზმის დონე ისეთი დაბალია, რომ არასამთავრობოები რაღაც საკითხის დასაბუთებაში უფრო ძლიერები არიან. თუმცა ეს არ ნიშნავს, რომ ყველა არასამთავრობო ორგანიზაციაში პროფესიონალი მუშაობს, მათი წილი იქაც მცირეა და არის შემთხვევები, როცა არასამთარობოების ნაწილი გრანტის გამო ისეთ აბსურდულ რაღაცაზე მუშაობს და ლაპარაკობს, რომ ნებისმიერ საღად მოაზროვნე ჩინოვნიკს შეუძლია გამანადგურებელი პასუხი გასცეს. თუმცა მაინც ვთვლი, რომ კვალიფიკაციის გარკვეული აკუმულირება მოხდა არასამთავრობო სექტორში და შემთხვევითი არ არის, რომ ხელისუფლებაში სწორედ არასამთავრობო სექტორიდანაც მიჰყავთ ხალხი. ფაქტია, რომ არასამთავრობოები რაღაც როლს თამაშობენ, ისინიც კი, ვისაც წარმოდგენა არ აქვს, რა არის არასამთავრობო სექტორი, არ იციან მისი ისტორია და ნეგატიურად უყურებენ მას, ამბობენ, რომ ამა თუ იმ საკითხზე არასამთავრობოებთან მოვითათბირეთ. ამას იმიტომ ამბობენ, რომ კარგ ტონად ითვლება არასამთავრობოების ჩართვა, არადა ქვეყანაში 10 ათასზე მეტი არასამთავრობოა და ყველას თავისი აზრი აქვს, ზოგი მათგანი დიდი, ზოგი კი პატარა ორგანიზაციაა, ზოგი კი ქაღალდზე არსებობს მარტო. რაც შეეხება ზოგადად სამოქალაქო საზოგადოებას, ის ფაქტი რომ, ჩვენთან ავტორიტარული რეჟიმის დამკვიდრების რამდენიმე მცდელობა ჩავარდა, არის სწორედ სამოქალაქო საზოგადოების დამსახურება. მე ვგულისხმობ არა მხოლოდ არასამთავრობოებს, არამედ – მთლიანად სამოქალაქო საზოგადოებას. ქართულმა საზოგადოებამ ვერ იგუა ვერც გადაჭარბებული ულტრანაციონალიზმი, ვერც კორუმპირებული კლანური სისტემა, ვერც სამხრეთული ტიპის ფაშისტური ავტორიტარული სისტემა. რა თქმა უნდა, პოლიტიკური ბრძოლა მიმდინარეობდა და ერთი ძალა მეორეს ჯაბნიდა, მაგრამ გადამწყვეტი სიტყვა 1989, 2003, 2012 წლებში საზოგადოების კრიტიკულმა განწყობამ განაპირობა – ეს ქართული საზოგადოების თანდათანობითი განვითარების შედეგია და ის, რომ საზოგადოებას ეს ძალა აქვს და ეს შეუძლია, ნიშნავს, რომ ჩვენ არ ვართ აღმოსავლური ტიპის საზოგადოება, ჩვენ დასავლური ტიპის საზოგადოება ვართ. შეგიძლიათ პარალელი გაავლოთ სხვა ქვეყნების, თუნდაც პოსტსოციალისტური ქვეყნების სამოქალაქო საზოგადოებასთან... დავით ლოსაბერიძე – ჯერ ერთი: ჩვენ ისე არ ვართ განვითარებული როგორც მაგალითად სლოვენია ან პოლონეთია, არ გვაქვს ისეთივე მასობრივად სოციალური პასუხისმგებლობის გრძნობა, როგორიც სკანდინავიაშია. ჩემი აზრით, ვუსწრებთ შუა აზიის ქვეყნებს, იგივე დონეზე ვართ, როგორი სამოქალაქო საზოგადოებაც არის ეგვიპტეში, ალჟირში და ასე შემდეგ. ვუსწრებთ ცენტრალურ აფრიკას, ლათინური ამერიკის ქვეყნებს, გაცილებით წინ ვართ, ვიდრე რუსეთი, წინ ვართ სომხეთზე, ჩამოვრჩებით თურქულ სამოქალაქო საზოგადოებას, ბევრად წინ ვართ აზერბაიჯანზე. მეორე: ეს ყველაფერი შედარებითია და დამოკიდებულია გარემოზე, ხელისუფლების პოლიტიკაზე – ჩვენთან ხელისუფლებამ ბოლომდე ვერ მოახერხა სექტორის იგნორირება. მესამე: ის, რომ ეკონომიკური კოლაფსის დროს ადამიანების ნაწილმა პატარა, თავისუფალი სივრცე არასამთავრობო სექტორში იპოვა. როგორც აღვნიშნე, იმ დონეზე არ ვართ როგორიც არის თურქეთის სამოქალაქო საზოგადოება, გვახსოვს 2 მილიონი ადამიანი გამოვიდა სტამბოლში პარკის დასაცავად. მართალია თურქეთი დიდი ქვეყანაა და 2 მილიონი მოსახლეობის 2,5%–ია, მაგრამ საქართველოში ქუჩაში მდგარი ჭადრის დასაცავად მოსახლეობის 2,5%, ანუ 100 ათასი კაცი არ გამოსულა. თურქეთმა 80–იან წლებში გაიარა ის პერიოდი, რომელშიც ჩვენ ახლა ვართ და ის წინ არის ჩვენზე. ახლა, როცა უკრაინის სამოქალაქო საზოგადოებას და იქ განვითარებულ პროცესებს ვუყურებ, მახსენდება 90–იანი წლები – ისინი ახლა გადიან იმას, რაც ჩვენ 90–იან წლებში გავიარეთ, არა იმიტომ, რომ ჩვენ კარგები ვართ, არა, უფრო პატარები ვართ, თან უფრო ახლოს ვიყავით დემოკრატიული მოვლენების ეპიცენტრთან და უფრო ადრე გავილახეთ. ჩვენი საუკუნის 20–30–იანი წლების მიჯნაზე რუსეთშიც იგივე პროცესები წავა. იქაც მიაღწევს ეს ტალღა – არ ვსაუბრობ იმაზე ეს კარგია თუ ცუდი, ვსაუბრობ იმაზე რომ ეს მოხდება, თუმცა აღვნიშნავ, რომ რუსეთის მეზობლებისთვის ეს სახიფათო ეტაპი იქნება. მანამდე ჩვენ კარგი საფარი უნდა ვნახოთ – ნატო ან, თუ იპოვით კიდევ, რაიმე სხვა. საზოგადოებრივი ორგანიზაციების დაფინანსების საკითხებზე ისაუბრეთ. ექსპერტები, როცა ორგანიზაციებზე საუბრობენ, ყოველთვის ხაზს უსვამენ, რომ ვერ მოხერხდა დაფინანსების ალტერნატიული წყაროების მოძიება და მეორე საკითხი, ორგანიზაციების უმეტესობა წევრობაზე არ არის დაფუძნებული, რაც მათი შემოსავლის ერთ–ერთ ალტერნატიულ წყაროდ განიხილება... როგორია ამ საკითხების მიმართ თქვენი დამოკიდებულება? დავით ლოსაბერიძე – ორივე მოსაზრება სწორია. ამაში არასამთავრობოების ბრალიც არის, თუმცა ასოცირებაზე დაფუძნებული ორგანიზაციის საქმიანობა რიგ სირთულეებთან არის დაკავშირეუბლი, მაგალითად რომ შევთავაზო ადამიანებს არჩევნებზე დამოუკიდებელი დამკვირვებლობა და საკუთარ საცხოვრებელ ადგილზე პრობლემა რომ არ შეექმნას, სხვა რეგიონში გავუშვა – გამომართმევს საბუთებს და წავა? დავიწყოთ იმით, რომ მას უნდა ჰქონდეს უპირველესად თავისუფალი დრო, ფული და ნაკლები პრობლემები. არის მოსალოდნელი რომ ასეთი რამ მასობრივად განხორციელდეს? სამწუხაროდ არა, იმიტომ რომ საზოგადოებას ბევრი პრობლემა აქვს და რაზეც ვსაუბრობდით, ის საკითხები მისთვის პრიორიტეტული არ არის. რაც შეეხება ბიზნესთან საუბარს – ქართული ბიზნესი სკეპტიკურად უყურებს არასამთავრობოებთან ურთიერთობას. არის კიდევ ერთი მოსაზრება, რომ თუ რამის გაკეთება გინდა, უფულოთაც გააკეთებო, მაგრამ როგორ უნდა მოახერხო ეს, რეგიონები შემოიარო უფულოდ, რაღაცით ხომ უნდა იკვებო, ღამე სადღაც ხომ უნდა გაათენო, მასალების დარიგება თუ გინდა – მას ხომ ამობეჭდვა უნდა. დროის, ადამიანური და სხვა ყველანაირი რესურსის გარეშე არაფერი გამოდის... თქვენი აზრით ახერხებენ თუ არა საზოგადოებრივი ორგანიზაციები ხელისუფლებასა და საზოგადოებაზე გავლენას... დავით ლოსაბერიძე – ხელისუფლებაზე გარკვეული გავლენა არის, განსაკუთრებით მაშინ, როცა ხელისუფლების ნაწილისა და სამოქალაქო საზოგადოების ინტერესები ერთმანეთს ნაწილობრივ მაინც ემთხვევა. თუ პოლიტიკურ ჯგუფებს რაღაც მიმართულებებში ხედვის დამწერიც კი არ ჰყავთ – არასამთავრობოების რესურსს იყენებენ. მე საქართველოში არსებულ ყველა ხელისუფლებას ვგულისხმობ. სხვა საკითხია რამდენად ითვალისწინებეს შემდეგ ხელისუფლება ინციატივებს. არ მოგისმენთ, რადგან თქვენ ცუდები ხართო – ესეთი რამ არ ისმის, გეუბნებიან – შევისწავლით, ვნახოთ, მაგრამ... და ასე შემდეგ. საზოგადოებასთან ურთიერთობაში უფრო მძიმედ არის საქმე, თუ სწორი მესიჯები მიაწოდე, ნამდვილად რეაგირებს საზოგადოება. მაგალითად კამპანია „ეს შენ გეხება", „მასთ ქერი" და „მასთ ოფერი" გავიხსენოთ, ძალიან სწრაფი რეაქცია ჰქონდა ხალხს, არა იმიტომ, რომ არასამთავრობოები უცებ შეუყვარდათ, არამედ საზოგადოებრივი ინტერესი იყო ძლიერი და მოხდა სრული მობილიზება ამ მიმართულებით. ბუნებრივია სხვა ფაქტორებმაც შეუწყო ხელი და მხოლოდ ეს კამპანია არ იყო გადამწყვეტი. დაგვისახელეთ ღირებულებები, რომელსაც უნდა ეფუძნებოდეს სამოქალაქო საზოგადოება... დავით ლოსაბერიძე – საზოგადოების ადექვატურ ინტერესებზე რეაგირება, ან ამ ინტერესების მოძიება–გამოვლენა და შემდეგ რეაგირება. ასევე, პროფესიონალიზმი და ყველზე ფართო, რომელიც ყველაფერს მოიცავს ვებერისეული პროტესტანტული ეთიკის ნორმები.

საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ვებპორტალი ლაშა ბაქრაძეს ესაუბრა სამოქალაქო საზოგადოებისა და საზოგადოებრივი, ანუ არასამთავრობო ორგანიზაციების შესახებ. ესაუბრა ლალი შალვაშვილი ბატონო ლაშა, მთელ მსოფლიოში მიმდინარეობს მუდმივი დისკუსია ტერმინის „სამოქალაქო საზოგადოების" – შესახებ. საქართველოში ზოგი ამ ტერმინის ქვეშ მოიაზრებს არასამთავრობო ორგანიზაციებს, თუმცა ზოგ შემთხვევებში უფრო ფართო გაგებას უძებნიან, თქვენ როგორ განმარტავთ? ლაშა ბაქრაძე – ვფიქრობ, რომ ქართულმა საზოგადოებამ, ნაწილობრივ დასავლური იდეების გავლენით, დიდი შეცდომა დაუშვა, როცა სამოქალაქო საზოგადოება გაიგო, როგორც არასამთავრობო ორგანიზაციები. ეს ძალიან დიდი შეცდომა იყო, რადგან, ჩემი ღრმა რწმენით, სამოქალაქო საზოგადოებას ქმნიან ინდივიდები, რომლებიც თავისუფლად აზროვნებენ, რომლებიც გარკვეულ გავლენას ახდენენ საზოგადოებაზე და ფორმალურად, შეიძლება არც იყვნენ გაერთიანებული გარკვეულ ორგანიზაციებში. როდესაც ორგანიზაციებზე ვსაუბრობთ, მხოლოდ და მხოლოდ არასამთავრობო ორგანიზაციები არ უნდა წარმოვიდგინოთ, ეს შეიძლება იყო კონკრეტული გაერთიანება, რომელიც კონკრეტული საკითხის ირგვლივ იქმნება და კონკრეტული საკითხის გადაწყვეტისთვის იბრძვის. მაგალითად შეგვიძლია მოვიყვანოთ საყდრისის საკითხი, ან მწვანე ნარგავების მოჭრის საწინააღმდეგო კამპანიის ფარგლებში გაერთიანებები. ვფიქრობ, ასეთი საზოგადოებრივი ჯგუფები უფრო დიდ გავლენას ახდენენ, ვიდრე არასამთავრობოები. განსაკუთრებით უნდა აღინიშნოს, რომ არასამთავრობოები, რომლებიც საქართველოში ჩამოყალიბდნენ, საკუთარი წევრების დაფინანსებით არ არის შექმნილი, ანუ ბაზისურად კი არ არის შექმნილი, არამედ ვიღაც ქმნის და მერე აჰყავს თანამშრომლები. ისინი ძირითადად დამოკიდებულნი არიან საზღვარგარეთულ გრანტებზე, ამ საკითხზე მათ ძალიან ხშირად ვაკრიტიკებ, რადგან ისინი ძირითადად ფიქრობენ თუ ვინ, რა საგრანოტო კონკურსს გამოაცხადებს და რისთვის შეიძლება მიიღონ დაფინანსება, და არა იმაზე, ქვეყანაში რა საჭიროებაა. რასაკვირველია, ეს ვერ შექმნის ნამდვილ სამოქალაქო საზოგადოებას. სამოქალაქო საზოგადოებისთვის უმნიშვნელოვანესია ინდივიდუალური თავისუფლება, შეკრების თავისუფლება და სხვა. თუ ეს არ არის გარანტირებული სახელმწიფოს მიერ, შეუძლებელია სამოქალაქო საზოგადოება შეიქმნას. საბჭოთა კავშირში სამოქალაქო საზოგადოება ვერ შეიქმნებოდა, რადგან ხელისუფლება ამას ებრძოდა. სწორედ ამიტომ სამოქალაქო საზოგადოების შენება პოსტკომუნისტურ ქვეყნებში გაჭირდა – ამის გამოცდილება დიდი ხნის განმავლობაში არ გვქონდა და სამწუხაროდ, ნაწილობრივ არასწორი მიმართულებით წავიდა, რადგან დასავლეთი თვლიდა, რომ არასამთავრობოები სამოქალაქო საზოგადოების საფუძველი იყო. თუმცა ძნელია იმის თქმა, რომ ეს არ იყო მთლად სწორი, რადგან სხვა საყრდენი სამოქალაქო საზოგადოების შესაქმნელად არ იყო. გრძელვადიან პერსპექტივაში თუ გვინდა ასეთი პრობლემები არ ჰქონდეს სამოქალაქო საზოგადოებას, მნიშვნელოვანია დავინახოთ, რომ არა მხოლოდ არასამთავრობოები, არა მხოლოდ ის ორგანიზაციები, რომლებიც ფინანსდება საიდანღაც, არამედ ინდივიდები, ადამიანები ქმნიან სამოქალაქო საზოგადოებას. სამოქალაქო საზოგადოების კლასიკური განმატებაა – სახელმწიფოს, ეკონომიკური სექტორის, ოჯახის, და საქართველოში დავამატებდი ეკლესიის გარეთ, არსებული საზოგადოება, რომელიც არის აქტიური და კონკრეტული პრობლემის გარშემო ერთიანდება, შეუძლია თავისი აზრი გამოხატოს, შეუძლია ამ პრობლემის მოსაგვარებლად იბრძოლოს. ასე რომ, სამოქალაქო საზოგადოება უფრო ფართო ცნებაა, ვიდრე არასამთავრობოების კავშირი, ერთობა. თქვენ ახსენეთ საყდრისის, გამწვანების საკითხების ირგვლივ გაერთიანებული საზოგადოება, ისინი გამოთქვამენ აზრს, აქტიურობენ ამ საკითხების ირგვლივ, ანუ არიან აქტიური ჯგუფები... მთლიანობაში როგორ შეაფასებთ საქართველოში სამოქალაქო საზოგადოებას? ლაშა ბაქრაძე – საკმაოდ სუსტია, ამას ყოველდღიურად ვხედავთ, სამოქალაქო საზოგადოება ჩანასახობრივად არსებობს საქართველოში. მან ვერ შეძლო შეემუშავებინა რაიმე ინსტრუმენტი, რომლითაც გავლენას მოახდენდა, ან ახლა მოახდენს ხელისუფლებაზე და იმ პოლიტიკაზე, რომელიც ამა თუ იმ ხელისუფლებას ჰქონდა და აქვს. საკმაოდ რთულია ასეთი ინსტრუმენტების პოვნა, მაგრამ არსებობს ასეთი გამოცდილება და ის უნდა მოირგოს საზოგადოებამ. თქვენ გულისხმობთ დასავლურ სამოქალაქო საზოგადოებას და მათ გამოცდილებას... ლაშა ბაქრაძე – დიახ, თუმცა, ხშირად როცა „დასავლეთს" ვამბობთ, ვგულისხმობთ ყველა სამართლებრივ, ცივილიზებულ სახელმწიფოს. მათ შორის იაპონია არ არის დასავლეთი, მაგრამ ძალიან საინტერესო გამოცდილება აქვს და მისგანაც ბევრის სწავლა შეგვიძლია, რადგან იქ ერთი მხრივ ძალიან ტრადიციული საზოგადოებაა და ამავე დროს - თანამედროვე. სამოქალაქო საზოგადოებამ აფრიკის ბევრ ქვეყანაშიც მიაღწია წარმატებას, რაც ასევე ძალიან კარგი მაგალითია საქართველოსთვის, სადაც ძალიან დიდი დაპირისპირებაა საზოგადოებაში. უარესი დაპისრიპირება არსებობდა სამხრეთ აფრიკაში, მაგრამ მათ შეძლეს ცივილური თანაცხოვრებისკენ გადაედგათ ნაბიჯები – მჩაგვრელებმა მოინანიეს, ხოლო ვისაც წლების წინ ჩაგრავდნენ, მათ შეძლეს ნაწილობრივ მაინც ეპატიებინათ მჩაგვრელთათვის. ასევე შეგვიძლია მოვიყვანოთ უგანდის მაგალითი, სადაც ორმა დაპირისპირებულმა ეთნიკურმა ჯგუფმა ერთმანეთს მუსრი გაავლო, მაგრამ არის მცდელობები, რომ ერთად იცხოვრონ. ასე რომ ბევრი რამის სწავლა არამხოლოდ ცივილიზებული, დასავლური სამყაროსგან შეიძლება, არამედ, ერთი შეხედვით, შედარებით განუვითარებელი საზოგადოებისგანაც. შეიძლება მათგან უფრო მეტიც ვისწავლოთ თუ ცხვირს არ ავიბზუებთ, რაც ხშირია ჩვენს ქვეყანაში. თქვენ ისაუბრეთ, რომ საქართველოში სამოქალაქო საზოგადოება გავლენას ვერ ახდენს ხელისუფლების პოლიტიკაზე, მეორე მხრივ, ვერ ვიყენებთ მსოფლიოს სხვადასხვა სამოქალაქო საზოგადოებაში დაგროვილ ცოდნას და გამოცდილებას... თქვენი აზრით, რა არის მიზეზი? ხომ არ სჭირდება ამ ყოველივეს უფრო მეტი დრო? ლაშა ბაქრაძე – მგონი საკმარისი დრო გვქონდა, მაგრამ ვერ ვიპოვეთ ინსტრუმენტები, რომლითაც ხელისუფლებას ვაიძულებთ გადაჭრას ესა თუ ის საკითხი. მაგალითად ავიღოთ გუდიაშვილის მოედნის ირგვლივ განვითარებული აქტივობები, რომელმაც სერიოზული გავლენა ვერ იქონია მოვლენების განვითარებაზე. სხვა ბევრი მაგალითის მოყვანა შეიძლება, რომელიც აჩვენებს, რომ საზოგადოებას არ ჰყოფნის ენერგია და მოთმინება. ვერ აცნობიერებს, რომ ყველაფერი ერთი აქციით, ერთი პეტიციით არ წყდება, რომ გრძელვადიან პერსპექტივაში საზოგადოება იდგეს ერთად. ამ აქციებზე იყვნენ ადამიანები, ვინც ერთმანეთის მიმართ დიდი სიმპათიით ან სიყვარულით არ არიან განწყობილნი, რაც აჩვენებს, რომ არის საკითხები, რომელებიც საზოგადოებას აწუხებს, მაგრამ არ ჰყოფნის ძალა, რომ გაერთიანდეს და ერთად დადგეს და პროტესტის გრძელვადიან მეთოდებს მიმართოს, თუკი, რა თქმა უნდა, საჭიროდ ჩათვლის მიზნის მისაღწევად. ეს ჯერჯერობით ვერ ხერხდება. პოსტსაბჭოთა ქვეყნებთან თუ გავავლებთ პარალელს, იქ როგორ მოხერხდა სამოქალაქო საზოგადოების ჩამოყალიბება? ლაშა ბაქრაძე – ბალტიის ქვეყნებს რომ დავანებოთ თავი და პოსტსოციალისტურ ქვეყნებზე ვისაუბროთ, შეიძლება ითქვას, რომ პოლონეთში, ჩეხეთში, აღმოსავლეთ გერმანიაში ბევრ წარმატებას მიაღწიეს ამ მიმართულებით. როგორც ბალტიის ქვეყნებიდან, ასევე ამ ქვეყნებიდან ბევრის გადმოღება, ნახვა და სწავლა შეიძლება. ერთ–ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი, ჩემი აზრით არის ის, რომ ყველა განვითარებულ საზოგადოებაში არსებობს დაპირისპირება, აზრთა სხვადასხვაობა, მაგრამ არის საკითხები, რომლის შესახებაც შეუძლიათ გაერთიანება. ამ ქვეყნებს ამის გარკვეული ტრადიცია ჰქონდათ, მაგრამ მხოლოდ ტრადიციის არქონა არ არის მიზეზი – კავკასიის ქვეყნებისთვის დამახასიათებელია ევროპულისგან განსხვავებული ტრადიციები, რომელიც გარკვეულწილად უშლის ხელს სამოქალაქო საზოგადოების ჩამოყალიბებას. საკმაოდ კრიტიკული მიდგომები გაქვთ, დამოუკიდებლობიდან დღემდე რაიმე პოზიტიური მაგალითის მოყვანა შეგიძლიათ? ლაშა ბაქრაძე – რამდენიმე მაგალითი უკვე მოვიყვანე – პარტიზანული მებაღეობა, გუდიაშვილის მოედანთან, საყდრისის საკითხთან დაკავშირებული პროტესტი, თუნდაც იგივე 17 მაისთან დაკავშირებული ხელმოწერების შეგროვება. სამოქალაქო საზოგადოება ჩანასახობრივ მდგომარეობაშია. ასეთივე მდგომარეობა იყო თუნდაც, მაგალითად ათი წლის წინათ? ლაშა ბაქრაძე – ახლა უფრო აქტიურია, რაც ოპტიმიზმს ბადებს, რომ უკეთესობისკენ მივდივართ და ადამიანები ნელ–ნელა სწავლობენ ამა თუ იმ საკითხის გაპროტესტებას. ძალიან საინტერესოა ასეთ პროტესტში ხელოვანი ადამიანების ჩართვა, ასევე მნიშვნელოვანია პროტესტის ფორმა, გავიხსენოთ 17 მაისი, პუშკინის სკვერში საზოგადოების პატარა ჯგუფმა ფეხსაცმელების საშუალებით აქცია მოაწყო – ეს არის კარგი და საინტერესო პროტესტის ფორმა, მან დიდი გავლენა ვერ მოახდინა, მაგრამ ადამიანების გონებაში დარჩა. გავაგრძელებ არასამთავრობოების მიმართ ჩემს კრიტიკას – რამდენიმე წლის წინათ, ამერიკულმა ერთ–ერთმა ორგანიზაციამ დააფინანსა მულტიკულტურული, მულტიეთნიკური საქართველოს პროექტი. თავისთავად არ იყო ცუდი იდეა, რამდენიმე არასამთავრობომ გაიმარჯვა და დაფინანსება მიიღო, მათ ეთნიკურ ტანსაცმელში ჩაცმული ადამიანების უზარმაზარი პლაკატები გააკეთეს. ეს არის ტიპიური მაგალითი უსაქმური არასამთავრობოების, რომლებსაც არ ჰქონდათ იდეა და გაიმეორეს ის, რასაც 70 წლის განმავლობაში საბჭოთა კავშირში აკეთებდნენ – 15 რესპუბლიკის ეროვნულ ტანსაცმელში ჩაცმული ადამიანების ფოტოები რომ იყო გამოფენილი. ზუსტად ისეთივე იყო შედეგი. ეს არის ტიპიური მაგალითი გრანტიჭამიობის და ეს არის ნათელი მაგალითი როგორ გაკეთდა ფული ყოველგვარი შედეგის მიღწევის სურვილის გარეშე. სხვათა შორის, არასამთავრობოების კრიტიკას ხშირად ვხვდები სხვაგანაც. ერთი ძალიან კარგი, ინდოელი მწერალი ქალია არუნდათა როი, მისი სტატია წავიკითხე ინდოეთში ბოლო ათწლეულების განმავლობაში არასამთავრობოების მუშაობის შესახებ, სიტუაცია ძალიან ჰგავს ქართულ რეალობას. ჩემი კრიტიკა არ არის კონსერვატიულ–რეაქციული ჯგუფების კრიტიკის მსგავსი, რომლებიც ამბობენ, რომ არასამთავრობოები არიან საზოგადოების გამხრწნელები, ან არიან დასავლეთის ფულებით ნაკვები. ჩემი კრიტიკის საგანია ის, რომ არასამთავრობოები ხშირად იმაზე კი არ ფიქრობენ, რა არის ამ ქვეყნისთვის საჭირო, არამედ იმაზე თუ რისთვის შეიძლება ფულის მიღება, თუმცა უნდა ვთქვა, რომ არასამთავრობოები ძალიან განსხვავდებიან ერთმანეთისგან. ზუსტად ეს უნდა მეკითხა – ორგანიზაციები მართლაც განსხვავდებიან ორგანიზაციული სტრუქტურით, მუშაობის სტილით, მუშაობისადმი დამოკიდებულებით და ა.შ. თქვენ ერთ–ერთი არასამთავრობოს პროექტი ახსენეთ, შეიძლება ამ მაგალითის განზოგადება მთელ სექტორზე? ლაშა ბაქრაძე – განზოგადება არ შეიძლება, ისინი ერთმანეთისგან ძალიან განსხვავდებიან. მაგალითები მომყავს იმისათვის, რომ ნათელი იყოს, რას ვაკრიტებ და რა არ მომწონს, ან რა მომწონს. უხვად შემიძლია მოვიყვანო როგორც დადებითი, ისე უარყოფითი მაგალითები. თავისთავად არასამთავრობო ძალიან კარგი რამ არის, ამაზე არც ვსაუბრობ. არც ის არის ცუდი, რომ არასამთავრობოების საქმიანობის დაფინანსების წყაროები არსებობს, ამაზეც არ ვსაუბრობ, მაგრამ არ შეიძლება ისინი არსებობდნენ მხოლოდ იმიტომ, რომ ვიღაცა რაღაცას დაუფინანსებს. ხშირად, როცა გარკვეულ საკითხზე არის საუბარი, ვაწყდები ასეთ პასუხს – კარგია, მაგრამ ამას არავინ დააფინანსებს, ან ჯერ დაფინანსება უნდა მოვიპოვოთ და ასე შემდეგ. თუკი საზოგადოება არის ჯანმრთელი, არ მგონია, რომ მხოლოდ და მხოლოდ იმაზე ფიქრობდეს რა საკითხები შეიძლება დაფინანსდეს. რასაკვირველია, ფინანსების გარეშე ბევრი რამის გაკეთება უბრალოდ შეუძლებელია და ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ დაფინანსების შესაძლებლობა არსებობს, თუმცა არის საკითხები, რომლებიც ადვილად გადასაწყვეტია და შორეულ მომავალში არ უნდა გადავდოთ. ანუ საზოგადოება მიეჩვია 20–25 წლის განმავლობაში იმას, რომ აქტივობის გამოჩენა ღირს თუ ამისთვის ფინანსები იქნება. ეს ძალიან სამწუხაროა, არ მომწონს და არ მგონია ვინმეს მოსწონდეს. ერთ მაგალითს მოვიყვან, კვირაობით იუსტიციის სახლთან არის პატარა ბაზრობა – მე ვიტყოდი, რომ სწორედ ეს არის სამოქალაქო საზოგადოების ჩანასახი, ის არ არის ხელისუფლების მიერ ორგანიზებული, ადამიანები თავად მიდიან, უხარიათ რასაც აკეთებენ და ეს გახდა რაღაც შეკრების, გაცნობის, საუბრის ადგილი. ცოტა სხვანაირად რომ შევხედოთ – ამ ადამიანებს უხარიათ თუ შემოსავლის გამო რაღაცას ყიდიან? ლაშა ბაქრაძე – ადამიანები მარტო იმიტომ არ დადიან იქ, რომ რაღაცას ყიდიან, არამედ იმიტომ რომ ეს არის გარკვეული კომუნიკაციის საშუალება და ბაზრობა თვითორგანიზებულია, არ არის დაგეგმილი ზემოდან – ქვემოდან მოდის ინიციატივა. თითქოს ამ ბაზრობას არ აქვს კავშირი რაიმე პრობლემატიკასთან, მაგრამ ყოველგვარი ჩარევის გარეშე ვხედავთ ინდივიდების თვითორგანიზებას – ეს არის სამოქალაქო საზოგადოება. ეს არ არის ისეთი, როგორიც თბილისობა, რომელსაც ხელისუფლება გეგმავს და იგი ნათელი მაგალითია ზემოდან მოგონილი ღონისძიებისა, რომელიც შემდგომ ყველა ხელისუფლებამ გაიმეორა. ეს არის სრულიად არაბუნებრივი, არასახალხო დღესასწაული, მსგავსი სხვა ქვეყნებშიც შეიძლება შეგვხვდეს და მის მოწყობას ხელისუფლება უწყობდეს ხელს, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ უცხოეთში თავიდან ბოლომდე ყველაფერს ხელისუფლება გეგმავს. ვიტყოდი, რომ თბილისობა არის ანტისამოქალაქო საზოგადოების ნათელი მაგალითი. მაგრამ საზოგადოება იღებს მონაწილეობას თბილისობაში... ლაშა ბაქრაძე – გასაგებია რომ ბევრი ადამიანი მიდის, მაგრამ ჩვენ ვსაუბრობთ სამოქალაქო საზოგადოებაზე და სამოქალაქო საზოგადოების აქტივობის თვალსაზრისით ნულოვანი და ანტიშედეგის მომტანია ასეთი ღონისძიებები, რადგან ყველაფერი იმართება ზემოდან. ჩვენ გვჭირდება ბაზისური დემოკრატია. მაგალითად ავიღოთ სოფლის არხი, რომელმაც შეიძლება დატბოროს სოფელი, რას აკეთებს სოფლის მოსახლეობა – იკრიბება და ითხოვს, რომ ხელისუფლებამ მიაქციოს ყურადღება და არის მუდმივი მოთხოვნა. ანუ დაიკარგა ის, რომ სოფელს თავადაც შეუძლია მცირე სამუშაოს ჩატარება. სოფელში არ იყო ბულდოზერი, არ ჰქონდათ არაფერი და ყოველთვის ვიღაცაზე იყვნენ დამოკიდებულნი, მათ განცხადება უნდა დაეწერათ კოლმეურნეობაში, ან რაიკომში და დღემდე ასე გრძელდება – ეს არის კომუნიზმის ნარჩენი. არ უნდათ, რაღაცა გააკეთონ, გარდა იმისა, რომ ქუჩა გადაკეტონ და მოითხოვონ – ამის იქით ვერ მიდიან. აი ეს არის მაგალითი იმისა, რომ სამოაქალაქო საზოგადოება ვერ შედგა. სამოქალაქო საზოგადოებაზე ძალიან საინტერესო კონტექსტში საუბრობს ანტონიო გრამში. კონტექსტი არის ის, რომ მარქსისტებმა თავის თავს დაუსვეს კითხვა – რატომ მოხდა რუსეთში რევოლუცია და არ მოხდა იქ, სადაც მარქსი ამბობდა – განვითარებულ კაპიტალისტურ ქვეყნებში. ამაზე ძალიან საინტერესო და სწორი პასუხი აქვს გრამშს – მისი თქმით, როდესაც რევოლუციური მასების ტალღები დაეჯახა ბურჟუაზიის ციხესიმაგრეს, აღმოჩნდა, რომ ამ ციხესიმაგრეს წინ ჰქონდა ფორპოსტები და ეს ფორპოსტები იყო სამოქალაქო საზოგადოება. ანუ პრინციპში გრამში ამბობს, რომ რევოლუციისთვის ნეგატიური მოვლენაა სამოქალაქო საზოგადოება, თუმცა მისივე თქმით, სამოქალაქო საზოგადოება მემარცხენეებსაც შეუძლიათ თავისი პოლიტიკური ბრძოლისა და მიზნებისთვის გამოიყენონ და სწორედ ამიტომ არის მნიშვნელოვანი იგი. რუსეთში, სადაც არ იყო სამოქალაქო საზოგადოება, ძალიან ადვილად მოინგრა ციხესიმაგრე, რომელზეც ადამიანები ფიქრობდნენ რომ დაუნგრეველი იყო. სამოქალაქო საზოგადოების გრამშისეული აღწერა იმიტომ მოვიყვანე, რომ არის ერთი გარემოება, რომელიც წლების განმავლობაში ჩვენთან არ მომხდარა – არც ერთმა ხელისუფლებამ არ მოინდომა რომ მეტი დაეთმო სამოქალაქო საზოგადოებისთვის. ანუ გულისხმობთ, რომ ის პრობლემები, რომელსაც თუნდაც პატარა ჯგუფები წარმოაჩენენ, ხელისუფლებას უნდა გაეთვალისწინებინა? ლაშა ბაქრაძე – დიახ. შეიძლება ვინმემ თქვას, რომ ეს ხელისუფლების ფუნქცია არ არის, ჩამოყალიბებულ ქვეყნებში არც არის აქტუალური, ვსაუბრობ ქვეყნებზე, სადაც არ არის გაცნობიერებული, რომ ქვეყნის სტაბილურობისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია ჯანმრთელი სამოქალაქო საზოგადოების არსებობა, სწორედ იმ სამოქალაქო საზოგადოების, რომელიც მათ აკრიტიკებს. სამოქალაქო საზოგადოებამ იმიტომ ვერ იპოვა ინსტრუმენტები, რომლითაც აიძულებს ხელისუფლებას გაითვალისწინოს მათი მოსაზრებები, რომ დიდი ხნის განმავლობაში ხდებოდა მათი მოთხოვნების, აზრის იგნორირება. როდესაც საზოგადოებრივი აზრის, საზოგადოების მოთხოვნების იგნორირებაზე საუბრობთ, გულისხმობთ საბჭოთა წარსულს? ლაშა ბაქრაძე – არა, აგერ ნაციონალური მოძრაობის წარსულ მმრათველობის პერიოდზე ვსაუბრობ, როცა საზოგადოების აზრის იგნორირება ხდებოდა, არ იყო კომუნიკაცია საზოგადოებასა და ხელისუფლებას შორის. პროპაგანდა არ წარმოადგენს კომუნიკაციის საშუალებას დემოკრატიულ ქვეყნებში, იგი ავტორიტარულ ქვეყნებში გამოიყენება. ჯანმრთელი სამოქალაქო საზოგადოება არის ქვეყნის და ერის სტაბილურობის ძალიან მნიშვნელოვანი ფაქტორი, რაც ვერ დაინახა ხელისუფლებამ აქამდე და იმედია მომავალში დაინახავს. თქვენ საუბრობდით გუდიაშვილის, საყდრისის პრობლემებზე გაერთიანებულ სამოქალაქო ჯგუფებზე და მათ პროტესტზე, ამ საკითხების ირგვლივ თავიანთ დამოკიდებულებებს გამოხატავდნენ არასამთავრობო სექტორის წარმომადგენლები, ზოგი მათგანი, ბუნებრივია იღებდა აქციებშიც მონაწილეობას ... თქვენი აზრით, სამოქალაქო საზოგადოებაში არასამთავრობოების როლი როგორია? ლაშა ბაქრაძე – ჩვენთან არასამთავრობოების როლი დიდია, რადგან საზოგადოების ყველაზე აქტიური ნაწილია, ისევე როგორც გარკვეული ინდივიდების როლი მაღალია. 2004 წელს სამოქალაქო სექტორიდან ბევრი ადამიანი გადავიდა ხელისუფლებაში და იყო დიდი გლოვა. ესეც არის იმის მაჩვენებელი, რომ ჩვენ არ გვესმის რა არის სამოქალაქო საზოგადოება – თავისთავად ადამიანი, ინდივიდი ერთ დღეს შეიძლება იყოს რომელიმე ორგანიზაციაში, მეორე დღეს ხელისუფლებაში, ამაში ტრაგიკული არაფერია. ჟურნალისტი, მწერალი, მხატვარი სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლები არიან და სულაც არ არის აუცილებელი რომ რომელიმე არასამთავრობოში იყოს. ბუნებრივია, ეს მათი უფლებაა, დავაზუსტებ როგორია სექტორის როლი სამოქალაქო საზოგადოებაში და თქვენი აზრით, როგორი უნდა იყოს? ლაშა ბაქრაძე – რაც უფრო მეტი არასამთავრობო ორგანიზაცია შეიქმნება, რომლის ფინანსური საყრდენი იქნება ორგანიზაციის წევრთა შენატანები, უფრო ჯანმრთელი და გამძლე იქნება ასეთი ორგანიზაცია. რა თქმა უნდა, დამატებითი სახსრები შეუძლია სხვაგან მოიძიოს, მაგრამ საკუთარი წევრების მიერ დაფინანსებას დიდი მნიშვნელობა აქვს – მათ შეეძლებათ გარკვეული საკითხები თავად გადაჭრან. მაგრამ ეს არის პრობლემატური ჩვენ საზოგადოებაში, რადგან საზოგადოების ფინანსური მდგომარეობა არასახარბიელოა. ... და მივადექით, ასე ვთქვათ, შეკრულ წრეს – საზოგადოების ფინანსური მდგომარეობა არასახარბიელოა, სავარაუდოდ, მისი გარკვეული ნაწილი წევრობისთვის აუცილებელ შენატანს ვერ გადაიხდის და ასე შემდეგ, თქვენი აზრით, რა არის გამოსავალი? ლაშა ბაქრაძე – დიახ ნაწილობრივ შეკრული წრეა და მიუხედავად ამისა, ვფიქრობ, ნაბიჯების გადადგმა შესაძლებელია... დასავლეთის მხარდაჭერა რომ არა, თქვენი აზრით, როგორ განვითარდებოდა არასამთავრობო სექტორი? ლაშა ბაქრაძე – ვერც წარმომიდგენია, რადგან 90–იან წლებში, ეკონომიკური ტოტალური კატასტროფის პირობებში საერთოდ არაფერი იფუნქციონირებდა. კრიტიკის პარალელურად შემიძლია აღვნიშნო, რომ სექტორი ბევრ რამეს აკეთებს – სწავლობს სხვადასხვა სახელმწიფო ორგანოების მონაცემებს და ა.შ. რასაკვირველია, ძალიან ძნელი იქნება დაფინანსების გარეშე ამის კეთება, მაგრამ ვხედავთ, რომ დაფინანსების წყარო ნელ–ნელა კლებულობს, ხომ უნდა დავინახოთ შემდგომი განვითარების გზები და ამის გამო ხომ არ უნდა შეწყდეს აქტივობა. ეს რომ მომხდარიყო 90–იან წლებში, მაშინ აქტივობა საერთოდ შეწყდებოდა... რასაკვირველია სექტორის როლი მნიშვნელოვანია, არ შეიძლება ადამიანები ვიყოთ ხელისუფლების იმედად, რომელიც კონტროლის გარეშე იქნება. ამისთვის საჭიროა ორგანიზაციები და ორგანიზებული ჯგუფები, რომლებიც ხანგრძლივად მუშაობენ ამა თუ იმ საკითხებზე და აქვთ გამოცდილება. თავისთავად ცხადია, რომ ასეთი ორგანიზაციები საჭირო და აუცილებელია. ჩვენ ვისაუბრეთ, რომ არასამთავრობო სექტორის გარკვეული ნაწილი ჯერჯერობით ვერ გადადის წევრობაზე დაფუძნებულ მოდელზე, თქვენი აზრით, საზოგადოების აქტიური წევრები რატომ ვერ აყალიბებენ წევრობაზე დაფუძნებულ ორგანიზაციებს? ლაშა ბაქრაძე – ძალიან რთული კითხვაა. ერთი მხრივ არ გვაქვს გამოცდილება, მეორე მხრივ, საქართველოში არის ქართული ინდივიდუალიზმი, რომელსაც ძნელია უწოდო ინდივიდუალიზმი, რომლის გამოც იდეის გარშემო გაერთიანება რთულია. ამას ჩვენ პოლიტიკაშიც ნათლად ვხედავთ – ფაქტობრივად ჩვენთან იდეის გარშემო გაერთიანებული პარტიები არ არსებობს, არიან ჯგუფები, რომლებიც ინდივიდუალური ლიდერის გარშემო არიან გაერთიანებული. უნდა ითქვას, რომ დიდი პარტიების დრო დასავლეთშიც იწურება, ანუ ძალიან ბევრი რამე იცვლება არამხოლოდ ჩვენთან, არამედ ჩვენ გარეთაც, ვცდილობთ ცივილიზებულ სამყაროს ფეხი ავუწყოთ და მწყობრში ჩავდგეთ. მეტნაკლებად სწორი მიმართულებით მივდივართ, მაგრამ ტემპი არადამაკმაყოფილებელია და სასურველია უფრო ჩქარი ტემპით სიარული. თქვენი აზრით, აქვს თუ არა გავლენა არასამთავრობო სექტორს ხელისუფლებასა და მოსახლეობაზე? ლაშა ბაქრაძე – აქვს და შეიძლება უფრო მეტიც ჰქონდეს. საქართველოში ბევრი რამ დამოკიდებულია თუ რა დამოკიდებულება აქვს ამა თუ იმ არასამთავრობოს წარმომადგენელსა და ხელისუფლებას, არა მხოლოდ ინსტიტუციონალურ, არამედ პიროვნულ დონეზე. საზოგადოებაზე გავლენაც დამოკიდებულია იმაზე, ცნობილია თუ არა რომელიმე ორგანიზაცია. შეიძლება ბევრი კარგი არასამთავრობო იყოს, რომელსაც საზოგადოება არ იცნობს. მედიასაც აქვს უაღრესად შევიწროებული ხედვა და ვხედავთ ადამიანების პატარა ჯგუფს მხოლოდ, არადა, ბევრად უფრო მეტი რამ კეთდება და მისი გაცნობა საზოგადოებისთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იქნება. სამწუხაროდ, მედია ან არ, ან ვერ ახერხებს ამას. ასეთივე დამოკიდებულება აქვს ხელისუფლებას, როცა მისი წარმომადგენლები ხედავენ საჭიროებას, ისინი იყენებენ ამა თუ იმ არასამთავრობოს საქმიანობას, მაგრამ როცა მათ ინტერესში არ შედის, იგნორირებას უკეთებენ. დასავლეთშიც, დაახლოებით, მსგავსი მდგომარეობაა, ოღონდ იქ საზოგადოება ბევრად უფრო აქტიურია და ხელისუფლებამ იცის, რომ სწორედ მათი ხმა განაპირობებს არჩევნებში ამა თუ იმ პარტიის გამარჯვებას. საქართველოში ხელისუფლება ხშირად ამას ვერ ხედავს და ურჩევნია უფრო გავლენიან ორგანიზაციასთან ჰქონდეს კავშირი, მაგალითად ისეთთან, როგორიცაა ეკლესია. დაგვისახელეთ სამი ღირებულება, რომელსაც უნდა ეფუძნებოდეს სამოქალაქო საზოგადოება... ლაშა ბაქრაძე – სამართლის უზენაესობა, დემოკრატიული განვითარება, საერთო საკაცობრიო ფასეულობების აღიარება.

საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ვებპორტალი ესაუბრა ფონდ „ღია საზოგადოება – საქართველოს" ადგილობრივი დემოკრატიის განვითარების პროგრამის მენეჯერს თინიკო ბოლქვაძეს. ესაუბრა ლალი შალვაშვილი როგორ შეაფასებდით იმ გარემოს, რომელშიც უწევთ მუშაობა არასამთავრობო ანუ საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს? რა მსგავსებას ან განსხვავებას ხედავთ ხუთი, ან რვა წლის წინანდელ ვითარებასა და ახლანდელს შორის? თინიკო ბოლქვაძე – ისევე როგორც წინა ხელისუფლების მოსვლის დროს, ახლაც არასამთავრობო სექტორს დიდი იმედები გაუჩნდა. 2003 წლის საპარლამენტო არჩევნების შემდგომ დაახლოებით ერთი წელი, ხელისუფლება ღია იყო არასამთავრობოებთან თანამშრომლობისთვის. შემდეგ ეს გზები, ასე ვთქვათ, ჩაიკეტა და მხოლოდ ერთეულ შემთხვევებში იყო არასამთავრობოებსა და სახელმწიფო სექტორს შორის წარმატებული თანამშრომლობის მაგალითები. როცა თანამშრომლობის გზები გადაიკეტა, არასამთავრობო სექტორის წარმომადგენლები იძულებულნი იყვნენ, ძირითადად, „ვოჩდოგური" საქმიანობა გაეწიათ. დღეს, არსებულ ვითარებაზე, შემიძლია ვთქვა, რომ ახალი ხელისუფლება არ არის ისეთივე ღია, როგორიც იყოს 2012 წლის საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ. პირველ თვეებში თანამშრომლობა გაცილებით ინტენსიური და წარმატებული იყო და ნელ–ნელა იკვეთება ტენდენცია – თანამშრომლობის მზაობის შემცირებისა. ჩემი აზრით, ეს არ ეხება ყველა სამინისტროსა და სახელმწიფო უწყებას. არის თანამშრომლობის წარმატებული მაგალითები და ეს პროცესი დღესაც გრძელდება. ჩვენ მაგალითზე შემიძლია გამოვყო იუსტიციის, ინფრასტრუქტურის სამინისტროები, რომლებთანაც მუშაობა ინტენსიურად მიმდინარეობს. თუმცა, იგივეს ვერ ვიტყვი ზოგიერთ სხვა სამინისტროზე, მაგალითად ჯანმრთელობის დაცვის სამინისტროზე. იქ გაცილებით მეტი ბარიერია არასამთავრობო სექტორისთვის. მაგრამ მთლიანობაში თუ შევადარებთ და შევაფასებთ წინა და ახლანდელი ხელისუფლების პირობებში არასამთავრობოების სამუშაო გარემოს, ალბათ, მაინც უკეთესი პირობებია. თქვენ აღნიშნეთ, რომ 2012 წლის არჩევნების შემდეგ მოსული ხელისუფლება დასაწყისში უფრო ღია და გახსნილი იყო თანამშრომლობისთვის, თქვენი აზრით, რა მოხდა? რატომ კლებულობს თანამშრომლობის სურვილი? თინიკო ბოლქვაძე – ამ საკითხზე ერთმნიშვნელოვანი პასუხი არ მაქვს. შესაძლოა, ზოგიერთ შემთხვევაში ეს არასამთავრობო ორგანიზაციების ბრალიც იყოს, შესაძლოა, ზოგიერთი მათგანი არ იყოს კონსტრუქციული, ან არ ჰყოფნიდეს კვალიფიკაცია, რომ აკეთოს ისეთი რამ, რომლითაც დაეხმარება სახელმწიფო სტრუქტურებს. თუმცა სხვა მიზეზებიც არის. ახალი ხელისუფლების მოსვლის შემდეგ სამინისტროებთან შეიქმნა გარკვეული საბჭოები, სხვადასხვა საკონსულტაციო ორგანოები და შესაძლოა, ზოგიერთმა მათგანმა ამოწურა ფუნქცია. მაგალითად შემიძლია მოვიყვანო ინფრასტრუქტურის სამინისტროსთან შექმნილი მრჩეველთა საბჭო, რომელიც მუშაობდა თვითმმართველობის კანონპროექტზე, დღეს კოდექსი მიღებულია და შესაძლოა, აღარ არის საჭიროება, რომ საბჭომ ისეთივე ინტენსივობით იმუშაოს, როგორც მანამდე. ხელისუფლებასა და არასამთავრობოებს შორის თანამშრომლობის კლების ერთ–ერთ სავარაუდო მიზეზად დაასახელეთ ზოგიერთი არასამთავრობო ორგანიზაციის კვალიფიკაცია. შეიძლება ეს სურათი განზოგადდეს მთლიანად ხელისუფლებასა და არასამთავრობო სექტორის თანამშრომლობაზე? თინიკო ბოლქვაძე – არა, რა თქმა უნდა. თუ არასამთავრობოს სათანადო კვალიფიკაცია აქვს და და მათი ინტერესი ემთხვევა, რომ ერთად აკეთონ საქმე და კონკრეტულ შედეგს მიაღწიონ – თანამშრომლობა წარმატებულია. უკვე წლებია, რაც არასამთავრობო სექტორში მუშაობთ და თვალყურს ადევნებთ მათ საქმიანობას, თქვენი აზრით, რას მიაღწია და რას ვერ მიაღწია სექტორმა? თინიკო ბოლქვაძე – 2003 წლის არჩევნების შემდგომ, ყველას კარგად გვახსოვს, რომ სექტორიდან დაიწყო კადრების სახელმწიფო სტრუქტურებში გადასვლა. ამას ინტენსიური ხასიათი ჰქონდა. 2012 წლის არჩევნების შემდეგაც სექტორიდან გადავიდნენ სახელმწიფო სტრუქტურებში, თუმცა, ეს არ იყო ისეთი დანაკლისი, როგორც 2003–2004 წლებში. ვფიქრობ, რომ ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში არასამთავრობო სექტორი მეტნაკლებად მოძლიერდა, დაიწყო განახლება, რამდენიმე ახალი არასამთავრობო ორგანიზაცია ჩამოყალიბდა, რომლებიც წარმატებულად მუშაობენ. მაგალითად ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი, რომელიც სულ რამდენიმე წლის წინათ შეიქმნა და ეხლა ერთ–ერთი წარმატებული ორგანიზაციაა. მთლიანობაში თუ შევაფასებთ, ჩემი აზრით, არასამთავრობო სექტორი ნელ–ნელა ძლიერდება. და კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ტენდენცია გამოიკვეთა – არასამთავრობო სექტორმა დაინახა კოალიციური მუშაობის მნიშვნელობა და ის, რომ უფრო მეტის მიღწევა შეუძლიათ ერთად, ვიდრე ცალ–ცალკე. მსგავსი თანამშრომლობა დაიწყო 2011 წლის ბოლოდან, შეგვიძლია გავიხსენოთ კამპანია „ეს შენ გეხება", მედიაკოალიცია. მათ გაცილებით მეტი მოახერხეს, ვიდრე ცალკეულმა ორგანიზაციებმა, თან იმასაც თუ გავითვალისწინებთ, რომ მათ ძალიან მძიმე პირობებში უხდებოდათ ადვოკატირების კამპანიების წარმოება. რას იტყვით მოსახლეობისა და არასამთავრობოების ურთიერთობაზე? ექსპერტები საუბრობენ, რომ სექტორმა ვერ მოახერხა მყარი ურთიერთობის ჩამოყალიბება მოსახლეობასთან... და ეს სექტორის მინუსად აღიქმება... თინიკო ბოლქვაძე – სამწუხაროა, მაგრამ ფაქტია, რომ მოსახლეობასთან მუშაობა არასაკმარისი ინტენსივობით მიმდინარეობს, ხშირ შემთხვევებში ამას დიდი ორგანიზაციები უფრო ახარხებენ. ბოლო ერთი წლის განმავლობაში ფონდ „ღია საზოგადოება – საქართველოს" ხელშეწყობით მინიმუმ 150 შეხვედრა ჩატარდა ადგილობრივ მოსახლეობასთან მხოლოდ და მხოლოდ ერთი კანონპროექტის – თვითმმართველობის კოდექსის განხილვის მიზნით. თუმცა ურთიერთობის დეფიციტი მაინც შეინიშნება და თუ არასამთავრობო სექტორს ამაზე საყვედურობენ, ნამდვილად ეკუთვნით საყვედური. ალბათ, მეტი მუშაობაა ადგილობრივ დონეზე საჭირო. მეორე მხრივ, ხშირად დიდი დონორები წამყვან ორგანიზაციებს აფინანსებენ, რომ ხელშესახები შედეგები დაინახონ. შესაბამისად, ყურადღების მიღმა რჩებიან ადგილობრივი, რეგიონული ორგანიზაციები, რომლებსაც ადგილებზე გაცილებით მეტის გაკეთება შეუძლიათ, ვიდრე თბილისში მომუშავე ორგანიზაციებს. თქვენ ახსენეთ კოალიციური მუშაობის პლუსები, რატომ ვერ ხერხდება მოსახლეობის პრობლემების წარმოსაჩენად სწორედ კოალიციური საქმიანობა? თინიკო ბოლქვაძე – დავიწყეთ მუშაობა, ბევრ არასამთავრობო ორგანიზაციასთან ერთად, ახალ საკანონმდებლო ინიციატივაზე, რომელიც თვითმმართველობის საქმიანობაში მოქალაქეთა მონაწილეობას ეხება. მან, ვფიქრობ, ბევრი პრობლემა უნდა მოაგვაროს, ოღონდ იმ შემთხვევაში თუ მას პარლამენტი მიიღებს და ჩვენს იდეებს გაიზიარებს. ამ შემთხვევაში თბილისში მდებარე თუ რეგიონში მომუშავე ორგანიზაციებს ადგილობრივ მოსახლეობასთან კონტაქტის მეტი საშუალება გვექნება. ჩვენ უნდა გავიგოთ მათი აზრი ადგილობრივ ხელისუფლებაზე და ადგილობრივ დონეზე მათი ჩართულობის შესახებ, ანუ ჩვენ უნდა მივიღოთ მათგან რჩევები, შესაბამისად უახლოესი ერთი წლის განმავლობაში ამ მიმართულებით წარიმართება მუშაობა და შევეცდებით ბევრი ხარვეზი გამოვასწოროთ, როგორც არასამთავრობოების მოსახლეობასთან ურთიერთობის მიმართულებით, ასევე კანონმდებლობის მოგვარების გზით. შეგიძლიათ უფრო კონკრეტულად გვითხრათ რა მექანიზმებს მოიცავს ინიციატივა? თინიკო ბოლქვაძე – საკანონმდებლო ინიციატივა ჯერ არ არის ჩამოყალიბებული, უფრო სწორად პარლამენტის შესაბამისმა კომიტეტმა მოამზადა ერთი კანონის პროექტი, რომელიც მოგვიანებით კომიტეტმა გამოიწვია. შემდეგ მოსახლეობის მონაწილეობის მექანიზმები გაერთიანდა თვითმმართველობის კოდექსის პროექტში, თუმცა განხილვების პროცესში პარლამენტმა უარი თქვა ამ ნაწილზე. მიზეზად დასახელდა ის, რომ არ იყო კარგად ჩამოყალიბებული კოდექსის ეს მუხლები. ის ითვალისწინებდა საბჭოების ჩამოყალიბებას სოფლების, თბილისში უბნების დონეზე. ჩვენ ვფიქრობთ, რომ ის რაც იდო კანონპროექტში არ იყო საკმარისი, რომ ნამდვილ მონაწილეობაზე გვესაუბრა. აქედან გამომდინარე, ვფიქრობთ ალტერნატიულ მექანიზმებზე, ან რა შეიძლება დაემატოს კანონპროექტის ამ ნაწილს და როგორ გახდეს სრულყოფილი, როგორ შეიძლება მოქალაქეებმა მონაწილეობა მიიღონ ადგილობრივი თვითმმართველობის საქმიანობაში საბჭოების შექმნის გარეშე. თქვენ ახსენეთ, რომ „ინიციატივას თუ გაიზიარებს პარლამენტიო"... შეიძლება ცალსახად არ გაიზიაროს საკითხი, რომელიც თვითმმართველობის საქმიანობაში მოქალაქეთა მონაწილეობის მექანიზმებს ეხება? თინიკო ბოლქვაძე – არ ვიცი პარლამენტი როგორ გადაწყვეტილებას მიიღებს. უახლოეს მომავალში პარლამენტის წევრებთან, არასამთავრობო ორგანიზაციებთან, აღმასრულებელი ხელისუფლების წარმომადგენლებთან გვექნება შეხვედრა, სადაც იდეების დონეზე მომზადებულ შეთავაზებებს წარვადგენთ. გვაინტერესებს რა შეიძლება იყოს მისაღები პარლამენტისთვის, რომელმაც უნდა განიხილოს იგი და ასევე მთავრობისთვის, რომელმაც კანონის პროექტის ინიცირება უნდა მოახდინოს. ამიტომ შევეცდებით გავიზიაროთ როგორც საკანონმდებლო, ასევე აღმასრულებელი ხელისუფლების პოზიციები, თუმცა მაინც ყველაზე მნიშვნელოვანი იქნება მოსახლეობის პოზიცია და, მოსაზრებები. ბოლო დროს ისმის არასამთავრობოების მიმართ კრიტიკა, თქვენი აზრით, რა არის ამის მიზეზი? რამდენად სწორია იგი და როგორ აღიქვამს სექტორი მას? თინიკო ბოლქვაძე – გააჩნია კრიტიკას. არასამთავრობოები სრულიად ნორმალურად აღიქვამდნენ კრიტიკას თუ მაგალითად პრემიერი არ გამოიყენებდა ისეთ სიტყვებს როგორიცაა: „ძირგამომთხრელი საქმიანობა", „სახელმწიფოს წინააღმდეგ მიმართული საქმიანობა", ეს პრინციპში ბრალდება იყო არასამთავრობო სექტორის მიმართ. ბუნებრივია, ყოველივე არასამთავრობოებმა მტკივნეულად აღიქვეს. სხვა შემთხვევებში, მათ მიმართ გამოთქმული კრიტიკა, ასე მტკივნეულად არ ყოფილა აღქმული. ანუ არ გამოვრიცხავ, რომ ზოგიერთ შემთხვევებში კრიტიკა დამსახურებულიც იყოს, მაგრამ კარგი იქნება შეფასებამდე, კარგად ავწონ–დავწონოთ და შევაფასოთ ამ ორგანიზაციების საქმიანობა. ამას წინათ წავიკითხე ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მისამართით გამოთქმული კრიტიკა 26 მაისის მოვლენების შესახებ. საიას მოუხდა თავისმართლება, რომ ის ნამდვილად მუშაობდა ამ საკითხზე, მათ გაცილებით მეტი გააკეთეს, ვიდრე ერთი ანგარიში – ხვდებოდნენ არასამთავრობოებს, საერთაშორისო ორგანიზაციებს, დიპლომატიური კორპუსის წარმომადგენლებს. ვთხოვ ხელისუფლების წარმომადგენლებს გადახედონ რას აკეთებენ არასამთავრობოები არა მარტო დღეს, არამედ რას აკეთებდნენ წინა წლებში და მხოლოდ ამის შემდეგ გააჟღერონ მძიმე ბრალდებები. ერთ–ერთი ტელევიზიის პოლიტიკურ თოქშოუში პრემიერმა განმარტა თავისი კომენტარი არასამთავრობოების მიმართ და გარკვეული შერბილება სცადა... თინიკო ბოლქვაძე – ნამდვილად მისასალმებელი იყო მისი ეს ნაბიჯი და კამპანიამ „ეს შენ გეხება" აღნიშნა არაერთხელ. თუმცა აქ არის სხვა გარემოება, როცა პრემიერის მხრიდან ისმის ასეთი ბრალდებები, მერე ხელისუფლების სხვა წარმომადგენლები და დეპუტატები იგივეს იმეორებენ, ანუ პრემიერის გამოსვლა მისაბაძი ხდება ზოგიერთი პოლიტიკოსისთვის, რაც ძალიან სამწუხაროა. არადა, ბევრმა მათგანმა კარგად იცის რას აკეთებდნენ ეს ორგანიზაციები წლების განმავლობაში. კიდევ ერთი ფრაზა უნდა გავიხსენო: „სად იყვნენ ისინი წინა წლებში, რატომ არ ამოუღიათ ხმა ამაზე?" – ალბათ, საჭიროა არასამთავრობო ორგანიზაციებმა ხშირად შეახსენონ რა გააკეთეს ბოლო წლების განმავლობაში და როგორ რეაგირებდნენ ნაციონალური მოძრაობის ხელისუფლების პირობებში. კიდევ ერთხელ გავუსვამ ხაზს, რომ ეს იყო ურთულესი პერიოდი, როცა დავიწყეთ კამპანია „ეს შენ გეხება". ყველას ახსოვს როგორი მძიმე საარჩევნო გარემო, როგორი წინააღმდეგობა იყო ხელისუფლების მხრიდან. გავიხსენოთ კონტროლის პალატის მიერ დაბარებული ხალხი, ასე ვთქვათ ტერორი და ასე შემდეგ. თუ გადახედავთ ჩვენს საქმიანობას 2012 წლის არჩევნების წინ, მგონი ნაკლები სასაყვედურო უნდა ჰქონდეს ხელისუფლებაში მყოფ პოლიტიკოსებს. რადგან კამპანიის „ეს შენ გეხებას" შესახებ ვსაუბრობთ, როგორც გამოჩნდა პოლიტიკოსების ნაწილის კრიტიკა მოჰყვა ფრაზას „ისევ გვისმენენ", რადგან იგი აღქმული იყო მტკიცებით ფორმად... თინიკო ბოლქვაძე – ზოგი ამას მტკიცებით ფორმად აღიქვამს, ზოგი არა. პოლიტიკოსებს შორისაც არის აზრთა სხვადასხვაობა ამაზე. ჩვენ ვამბობთ, რომ ხელისუფლებას აქვს შესაძლებლობა მოუსმინოს დაახლოებით 20 ათას აბონენტს, ჩვენ არ ვამბობთ, რომ რომელიმე სახელმწიფო სტრუქტურის წარმომადგენლები სხედან და უსმენენ 20 ათას აბონენტს. ვთვლით, რომ ხელისუფლების ეს შესაძლებლობა უნდა შეიზღუდოს სწორი კანონმდებლობის მიღებით და ევროპული სტანდარტების დამკვიდრებით – ეს არის მიზანი. ამაზე ბევრჯერ ვისაუბრეთ, თუმცა შემდეგ ხდება ამ სიტყვების სხვანაირი ინტერპრეტაცია. აღნიშნული ინიციატივა მიიღო პარლამენტმა და თანამშრომლობა შედგა, რასაც წინ უსწრებდა „ხმაური" ამ საკითხის შესახებ, შესაბამისად, ცოტა არ იყოს დამაბნეველია... თქვენი აზრით, რა იყო ამ კრიტიკის მიზეზი? თინიკო ბოლქვაძე – ვინც ხმა მისცა ამ კანონპროექტის მიღებას თანხმდება იმაზე, რომ აღნიშნული პრაქტიკა უნდა შეიცვალოს. ზოგი ამას საჯაროდ აფიქსირებდა, ზოგიც კულუარებში. მიზეზად სახელდებოდა ქვეყნის უსაფრთხოება. ჩვენ ვამბობთ, რომ უნდა არსებობდეს ბალანსი ქვეყნის უსარფხოებასა და ადამიანის უფლებების სტანდარტებს შორის. ეს სტანდარტები სახიფათო არ უნდა იყოს ქვეყნისთვის. დეპუტატთა ნაწილი, ვინც კრიტიკით გამოდიოდა, ვფიქრობ, აყვნენ პრემიერის განცხადებას, ნაწილმა ბოლომდე ვერ გააცნობიერა რა პრობლემასთან გვქონდა საქმე. მოდით რუსთავი–2–ის საკითხზე ნუ ვისაუბრებთ, თუმცა, ვფიქრობ, რომ ძალიან ბევრმა დაინახა ის შესაძლებლობა, რომ ვიღაცამ შეიძლება მოუსმინოს დღეს ან მომავალში. მოდით დავუბრუნდეთ ზოგადად სექტორს, თქვენ დასაწყისში ახსენეთ რომ არასამთავრობოების რიცხვი იზრდება, ამის პარალელურად ხომ არ ქრებიან უფრო ძველი ორგანიზაციები... თინიკო ბოლქვაძე – 2012 წლის საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ აქტიურად გამოჩნდნენ ახალი არასამთავრობო ორგანიზაციები. ამ ორი წლის განმავლობაში დაარსებულ ორგანიზაციებს შორის ჭარბობს ის ორგანიზაციები, რომელთა ძირითადი ნაწილი ყოფილი ხელისუფლების წარმომადგენლები არიან, ყოფილი საჯარო მოხელეები გადმოვიდნენ არასამთავრობო სექტორში, თუმცა გამონაკლისებიც არის. 2003 წლის შემდეგ დონორმა საერთაშორისო ორგანიზაციებმა შეცვალეს პოლიტიკა და ფინანსების დიდი ნაწილი სახელმწიფოს მიმართულებით წავიდა, თქვენი დაკვირვებით ახლა როგორია მათი პოლიტიკა? თინიკო ბოლქვაძე – დასაწყისში ვისაუბრეთ არასამთავრობო სექტორის შესუსტების მიზეზებზე, ერთ–ერთი მთავარი მიზეზი, 2003 წლის არჩევნების შემდეგ სექტორის შესუსტებისა, სწორედ დაფინანსების მკვეთრი შემცირება იყო. ახლა გარკვეული პოლიტიკა შეიცვალა, თუმცა ვერ ვიტყვი რომ მკვეთრად და სექტორი დაფინანსების გარეშე დარჩა. დღეს მათ მეტი შესაძლებლობა აქვთ, ვიდრე 2004, 2005 წლებში. დაფინანსების პრიორიტეტები ყოველთვის იცვლება, ის დამოკიდებულია საითკენ მიდის ქვეყანა, ზოგ შემთხვევაში რისკების გათვლა ხდება და პრევენციისთვის იცვლება პრიორიტეტი. ამ საკითხზე ყველა დონორს აქვს თავისი მიდგომა. დაგვისახელეთ სამი ძირითადი ღირებულება, რომელზეც უნდა იყოს აგებული არასამთავრობოების მუშაობა... თინიკო ბოლქვაძე – იდეისა და საქმისადმი ერთგულება, პროფესიონალიზმი და კეთილსინდისიერება.

საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ვებპორტალი საიას თავმჯდომარეს კახა კოჟორიძეს ესაუბრა საზოგადოებრივი ორგანიზაციების სამუშაო გარემოსა და მათ წინაშე არსებულ გამოწვევებზე. ესაუბრა ლალი შალვაშვილი საუბარი დავიწყოთ იმ გარემოზე, რომელშიც არასამთავრობო ორგანიზაციებს უწევთ მუშაობა. როგორია იგი და არსებობს რაიმე ხელისშემშლელი ფაქტორი? კახა კოჟორიძე – ვფიქრობ, რომ არასამთავრობო ორგანიზაციების საქმიანობისთვის ცუდი გარემო არ არის, განსაკუთრებით – საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ. უშუალოდ არჩევნების შემდეგ ახალი ხელისუფლება ძალიან იყო დაინტერესებული არასამთავრობო სექტორის გამოცდილებით. მას სურდა მესამე სექტორის ხედვები, მიდგომები, კონკრეტულ ინიციატივებად, კანონპროექტებად, გარკვეული პრობლემების გადაჭრის გზებად ექცია. ჩვენ ორგანიზაციას ჰქონდა ასეთი გამოცდილება. მაგალითად საერთო სასამართლოების შესახებ კანონში შესული ცვლილებების დიდი ნაწილი, რაც სასამართლო რეფორმების პირველ ეტაპს დაედო საფუძვლად ჩვენ მოსაზრებებს და იდეებს ეფუძნებოდა. ეს იყო პირველ ეტაპზე, როცა დიდი მზაობა იყო შენიშვნების, მოსაზრებების მიღება–გაზიარებისა, თუმცა, ვფიქრობ, რომ ცუდი სამუშაო გარემო არც ახლაა. ყოველ შემთხვევაში რომელიმე არასამთავრობოს ან მის თანამშრომელს პოზიციის გამო საფრთხე არ ექმნება. რა თქმა უნდა, ეს თავმოწონების საფუძველი არ არის, რადგან ყოველთვის ასე უნდა იყოს. ამ კუთხით ვიღაცას რომ ვჯობივართ ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ იდეალური გარემოა. ამ კუთხით არის ერთი–ორი ცუდი მაგალითი, ორგანიზაცია „მრავალეროვანი საქართველოს" წარმომადგენლებმა აღნიშნეს, რომ შსს–ს თანამშრომლის მხრიდან იყო მათ თანამშრომელზე რაღაც ზეწოლის მცდელობა. აღნიშნულ სამუშაო გარემოში ორგანიზაციის წარმატება, დიდწილად, მის აქტიურობაზე, სამუშაოს სწორად დაგეგმვასა და პროფესიონალიზმზეა დამოკიდებული. თქვენ ახსენეთ, რომ უშუალოდ საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ თანამშრომლობის მზაობა იყო. ეს ხომ არ ნიშნავს, რომ შემდეგ რაღაც შეიცვალა? რა მდგომარეობაა ახლა? კახა კოჟორიძე – თანამშრომლობის მზაობა უფრო მყარი იყო საპარლამენტო არჩევნების შემდგომ პირველ ეტაპზე. ეხლა მაქვს შეგრძნება, რომ მზაობამ იკლო, თუმცა სულ არ არსებობს–თქო ვერ ვიტყვი. კონკრეტული მაგალითები შემიძლია მოვიყვანო. ჩვენ – ახალგაზრდა იურისტებმა, საერთაშორისო გამჭვირვალობამ და სამართლიანმა არჩევნებმა დავტოვეთ ინტერფრაქციული ჯგუფი, ამის მიზეზი ის კი არ იყო, რომ არ გაიზიარეს ჩვენი რეკომენდაციები, შეთავაზებები, არამედ ის, რომ ჩვენი წინადადებები სათანადოდ არ განიხილეს. ისიც გასაგებია ჩვენთვის, რომ რაღაცას გაითვალისწინებენ, რაღაცას არა, მაგრამ როცა გათვალისწინება არ ხდება გვინდა ვიცოდეთ არგუმენტირებული პასუხი. როცა დავინახეთ, რომ ინტერფრაქციულ ჯგუფში არ მოხდა ჩვენი წინადადებების განხილვა, არ მოხდა არგუმენტების ჭიდილი და პოლიტიკური გადაწყვეტილების მიღების სურვილი იყო, ჩვენი ადგილი იქ ვერ დავინახეთ და დავტოვეთ იგი. მსგავსი სიტუაციაა მოწმეთა დაკითხვის წესის გადავადებაზე. პარლამენტმა თავისი გადაწყვეტილება რამდენჯერმე შეცვალა. ისიც სამწუხარო იყო, როცა ჩვენი წარმომადგენლების პლაკატები ჩამოხსნეს პარლამენტში. ჩვენ არანაირი წესი, რეგლამენტი, კანონი არ დაგვირღვევია, პლაკატების ჩამოხსნას არანაირი სამართლებრივი საფუძველი არ ჰქონდა. ასეთი მაგალითებიც ცუდ შთაბეჭდილებას და გარემოს ქმნის. ყოველივეს მიუხედავად ისევ გავიმეორებ, რომ ზოგადად მთლიანობაში თუ შევაფასებთ გარემოს, ამ სიტუაციაში თუ ორგანიზაციას პროფესიული და ობიექტური აქტივობები აქვს იგი წარმატებას მიაღწევს. აღნიშნეთ, რომ გარემო საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ შეიცვალა, როგორი იყო იგი, შეგვიძლია პარალელზე ან განსხვავებაზე ვისაუბროთ... კახა კოჟორიძე – ვფიქრობ, რომ მთლიანობაში უკეთესი გარემოა. თუმცა რაღაც კუთხით გამონაკლისები ეხლაც არის, თუმცა შეიძლება ორგანიზაციებს ის პრობლემები ჰქონდეთ, რაც წინა წლებში არ იყო. მაგალითად ორგანიზაცია „იდენტობის" მიმართ, მისი იდეების მიმართ დამოკიდებულება ამის თქმის საფუძველს მაძლევს. დამოკიდებულებაში საზოგადოების დამოკიდებულებას გულისხმობთ თუ – ხელისუფლების დამოკიდებულებას? კახა კოჟორიძე – ორივეს, მათ შორის – ხელისუფლების წარმომადგენელთა დამოკიდებულებაც არის. სხვა მხრივ, ის პრობლემები რაც ადრე იყო, რომ რომელიმე ადამიანის აქტიურობის გამო მის ახლობლებს პრობლემები ჰქონდა სამსახურში ან – რაღაც მსგავსი, ახლა აღარ არის. ასეთი პრობლემა ჩემი ოჯახის წევრს ჰქონდა და პირადი გამოცდილება მაქვს, ეხლა მსგავსი რამ აღარ მსმენია, რომ რომელიმე არასამთავრობო ორგანიზაციის წარმომადგენელის აქტიურობის გამო მის ახლობელს პრობლემები შეექმნას. თქვენი აზრით, რეგიონებშიც მსგავსი გარემო აქვთ არასამთავრობო ორგანიზაციებს? კახა კოჟორიძე – მასშტაბურად ეს საკითხი არ შემისწავლია, მაგრამ როგორც მოქალაქეს, რომელსაც შეხება აქვს არასამთავრობო ორგანიზაციების საქმიანობასთან, შემიძლია ვთქვა, რომ იგივე სიტუაციაა. თუმცა კვლავ დავძენ, რომ ჩვენს ორგანიზაციას ამ მიმართულებით კვლევა არ ჩაუტარებია, მაგრამ მაქვს ინფორმაცია, რომელსაც ჩვენი რეგიონული ოფისებიდან ვიღებ, ასეთი 7 რეგიონში გვაქვს. ისინი თანამშრომლობენ ადგილობრივ ხელისუფლებასთან, მაგრამ პრობლემების შემთხვევაში ღიად საუბრობენ ამაზე. როგორ შეაფასებდით მთლიანად სექტორის საქმიანობას, რას მიაღწია და რას ვერ მიაღწია? კახა კოჟორიძე – სისტემურ სურათზე საუბარი ცოტა რთულია. ძალიან ბევრი ორგანიზაციაა, ყველას თავისი სამოქმედო გეგმა აქვს და შესაძლოა ბევრი მათგანის გეგმები, მიზნები ერთმანეთს არ ემთხვეოდეს და არც ჰქონდეთ ერთობლივი მოქმედების სურვილი. თუმცა არის რაღაც საკითხები, რომელიც აჩვენებს წინასვლას. მაგალითად საია ახლა თავმჯდომარეობს არასამთავრობო ორგანიზაციების კოალიციას დამოუკიდებელი და გამჭვირვალე მართლმსაჯულებისთვის და მასში გაერთიანებული 30–ზე მეტი ორგანიზაცია სასამართლო თემატიკაზე მუშაობს. ეს არის აქტიური კოალიცია, რომელსაც პროფესიული თვალსაზრისით სიტყვა ეთქმის სასამართლო რეფორმების პროცესში. აღნიშნული კოალიციის ინიციატივები ნაწილობრივ არის გაზიარებული და ასახული კანონმდებლობაში. მიღწევაა, როცა ხელისუფლების ცვლილებებთან ერთად არ ცვლი ღირებულებებს და მიდგომებს, ადრეც და ახლაც პრობლემებს რომ ხედავდი და ხედავ, ამბობდი და ამბობ – ეს თანმიმდევრული და განგრძობითი პროცესია და სწორედ ამიტომ საზოგადოებისგან მეტ პატივისცემას დაიმსახურებ და ხელისუფლებაც სხვა თვალით შემოგხედავს. არის ორგანიზაციები, რომლებიც ასოცირდებიან პოლიტიკურ ჯგუფებთან, ჩემი აზრით, ეს არ არის პრობლემა – მათ შეიძლება გაცხადებული ხედვა ჰქონდეთ. არიან ორგანიზაციები და კოალიციები, რომელთა მუშაობას, განცხადებას გამოხმაურება მოჰყვება და დადებითი გავლენა შეუძლია მოახდინონ პროცესებზე. ხანდახან შეიძლება ისეც მოხდეს, რომ რამდენიმე ორგანიზაცია ერთსადაიმავე საკითხზე მუშაობდნენ, მაგრამ მხოლოდ ერთი მათგანის საქმიანობას მოჰყვეს გამოხმაურება. რამ შეიძლება ეს გამოიწვიოს? საქმე გვაქვს ორგანიზაციის მუშაობის ხარისხზე თუ ამას სხვა მიზეზი განაპირობებს? კახა კოჟორიძე – ჩემი აზრით, საზოგადოებისა და ხელისუფლების გამოხმაურება უფრო დამოკიდებულია, ორგანიზაციის საქმიანობის ხანგრძლივობაზე, ამასთან დრომ უნდა აჩვენოს, რომ პოლიტიკურ სექტორში ცვლილებები ამ ორგანიზაციის ღირებულებებზე, ობიექტურობაზე გავლენას ვერ ახდენს. წელს საია 20 წლის ხდება და მისი არსებობის მანძილზე ჩვენ მრავალი კვლევა, კანონპროექტი შეგვიქმნია, მაგრამ ჩემი აზრით, ორგანიზაციის მთავარი მიღწევაა ის ღირებულებები, რომლებიც დროის განმავლობაში არ შეცვლილა. ახლაც ვაკეთებთ იმას და ისე, როგორც – 20 წლის წინათ. თქვენი აზრით, რას ვერ მიაღწია სექტორმა? ექსპერტები ამბობენ და კვლევებშიც ჩანს, რომ საზოგადოებასა და არასამთავრობო სექტორს შორის ურთიერთობა მყიფეა და ხშირად იგი მხოლოდ პროექტის ჩარჩოებს არ სცდება...  კახა კოჟორიძე – ზოგადად ორგანიზაციის საქმიანობა პროექტით არის შემოსაზღვრული და ეს ჩვეულებრივი ამბავია. ზოგიერთ ორგანიზაციას შეიძლება უნდოდეს მეტის გაკეთება, მაგრამ ამას მეტი რესურსი უნდა და შეიძლება რესურსი არ ეყოს. მაგრამ ამ შემთხვევაშიც საიაზე ვისაუბრებ – ჩვენ პროექტებით ნამდვილად არ ვიზღუდავთ თავს. საიას იურიდიული დახმარების ცენტრები არის თბილისში და 7 რეგიონში – ჩვენ არასოდეს გვითქვამს, რომ კონსულტაციას ვუწევთ კონკრეტული კატეგორიის ადამიანებს. ჩვენთან სამართლებრივი კონსულტაციის მიღება შეუძლია ნებისმიერ ადამიანს, ნებისმიერ სამართლებრივ საკითხზე. ამიტომ ჩვენ არ გვაქვს მოსახლეობასთან ურთიერთობის პრობლემა და ალბათ, ის რომ მოსახლეობასთან ნაკლები კონტაქტი აქვს არასამთავრობოებს, ჩვენზე ნაკლებად ითქმის, რადგან ბოლო წლებში გაწეული კონსულტაციების რაოდენობამ ასი ათასს გადააჭარბა. კონტაქტები ყოველი ორგანიზაციის ცნობადობას უწყობს ხელს და საზოგადოების დამოკიდებულებასაც განსაზღვრავს. საზოგადოებაზე არასამთავრობოების გავლენა როგორია? კახა კოჟორიძე – ეს საკითხზეა დამოკიდებული. არის საკითხები, რომლებზეც საზოგადოების მყარ მხარდაჭერას გრძნობ. მაგრამ, ზოგჯერ, ისეც ხდება, რომ ამა თუ იმ საკითხის წამოწევისას იწყება საუბარი, რომ ამა თუ პოლიტიკური პარტიის დანამატი ხარ. მაგრამ მეორე, მესამე დღეს სულ სხვა საკითხს წამოწევ და მერე იბნევიან ხოლმე – ვერ გაუგიათ ოპოზიცია ხარ თუ – სხვა ვინმე. ზოგჯერ ასეთ სურათს ვიღებთ, თუმცა მთლიანობაში ვთვლი, რომ საქართველოში არსებობენ ძლიერი არასამთავრობო ორგანიზაციები, რომელთა პოზიციასაც აქვს გავლენა გარკვეულ პროცესებზე. როცა სამართლებრივი შეფასებაა საჭირო ჟურნალისტები ინტერესდებიან ჩვენი შეფასებით, რაც თავისთავად გარკვეულ გავლენას ახდენს. თქვენი აზრით, რატომ მიდიან არასამთავრობო სექტორში ხელისუფლების ყოფილი წარმომადგენლები? კახა კოჟორიძე – მინისტრის მოადგილეებს, დეპარტამენტის უფროსებს უთხრეს რომ მათთან დამთავრდა შრომითი ურთიერთობა და მათ მოუწიათ თანამდებობიდან გადადგომა. ეს ადამიანები წლების განმავლობაში მუშაობდნენ გარკვეულ სფეროში და ჰქონდათ გამოცდილება, კვალიფიკაცია და სახლში ვერ დაჯდებიან, მათ სჭირდებათ ასპარეზი, სადაც თავის გამოცდილებას მოახმარენ საქმეს და შესაბამისად, გასაკვირი არაა, რომ ასეთმა ადამიანებმა შექმნან ორგანიზაციები და თავისი ხედვები დააფიქსირონ. მე ამ პროცესს უარყოფითად არ აღვიქვამ, სხვა საკითხია ამ ტიპის ორგანიზაციებისადმი რა დამოკიდებულება გაჩნდება და რამდენად შეიძლება ასეთი ორგანიზაციები ნეიტრალურები და ობიექტურები იყვნენ მათი დამფუძნებლების წარსული საქმიანობიდან გამომდინარე. შეიძლება ზოგ შემთხვევაში ასეთი ორგანიზაციების მიმართ დადებითი დამოკიდებულება იყოს, ზოგ შემთხვევაში კი – უარყოფითი. ამას დრო სჭირდება, ერთი წელი არ არის საკმარისი, რომ განსაზღვრო ამა თუ იმ ორგანიზაციას რა არჩევენი აქვს და რამდენად მდგრადია მისი ხედვები. მოდით ვისაუბროთ საერთაშორისო და ადგილობრივ დონორ ორგანიზაციებსა და არასამთავრობოების ურთიერთობაზე, ხშირად ამბობენ, რომ არასამთავრობო ორგანიზაციებს გამოცხადებულ საგრანტო კონკურსებზე უწევთ მორგება და თავად არ სთავაზობენ დონორებს იმ საკითხებს, რომელიც აქტუალურია საზოგადოებაში... აქვს თუ არა ამ კუთხით სამუშაო არასამთავრობო ორგანიზაციებს? კახა კოჟორიძე – ბევრი პროექტი ჩვენი ინიციატივით გაგვიკეთებია და ხშირად ვთავაზობთ საპროექტო წინადადებას დონორ ორგანიზაციებს. ეს კარგიც არის, რადგან ადგილობრივ ორგანიზაციებს ბევრად უკეთ შეუძლიათ პრობლემების დანახვა. აქაც დავძენ რომ სიღრმისეული კვლევა არ ჩაგვიტარებია, მაგრამ იმ ურთიერთობებიდან გამომდინარე, რაც მე პირადად მიწევს დონორებთან თუ არასამთავრობო ორგანიზაციებთან, ჩანს რომ არის კარგი იდეების, ინოვაციური ხედვების ნაკლებობა... აქტიურობა არის საჭირო. საზოგადოებრივი ორგანიზაციების შემოსავლის წყარო არის საგრანტო კონკურსები, რატომ ვერ აეწყო ბიზნესთან ურთიერთობა, რომ გარკვეული ალტერნატიული შემოსავლის წყარო შეიქმნას? კახა კოჟორიძე – ამ პროცესს ნამდვილად სჭირდება დახმარება. კარგი იქნება თუ რაღაც კუთხით დამკვიდრდება ის კულტურა, რომ მოქალაქეები თუ ბიზნესის წარმომადგენლები, მათთვის მისაღები ორგანიზაციის შემომწირველები გახდნენ. ეს მიღებული პრაქტიკაა ამერიკაში, ევროპაში. ზოგ შემთხვევებში კანონმდებლობით არის განსაზღვრული რომ საშემოსავლო გადასახადის რაღაც ოდენობა გადაერიცხოს სასურველ ორგანიზაციას. ასეთ შემთხვევებში რაოდენობაზე არ არის საუბარი, პრინციპზეა საუბარი. მსგავს იდეაზე ჩვენთანაც მიდის მუშაობა. ჩვენ ამ იდეას ვუჭერთ მხარს. რაც შეეხება ბიზნესთან ურთიერთობას თუ რატომ ვერ აეწყო თანამშრომლობითი ურთიერთობა ძნელი სათქმელია, ალბათ ამ კუთხით ნაკლები გამოცდილების ბრალია. ჩვენ გვქონდა ერთი შემთხვევა – საადვოკატო დახმარებას ვუწევდით ერთ–ერთ ორგანიზაციას, მართალია საქმე ვერ მოვიგეთ, მაგრამ იმდენად მოიხიბლა კლიენტი ჩვენი მიდგომებით, პროფესიონალიზმით და დარწმუნდა, რომ ჩვენი ბრალი არ იყო წაგება – სასამართლომ არ მიიღო კანონიერი გადაწყვეტილება, რომ თავის წესდებაში ცვლილება შეიტანა, რომ მოგების 7 პროცენტი ჩვენს ორგანიზაციას ჩაერიცხოს. ჯერ არ მიგვიღია თანხა და არც ვიცით რაზე შეიძლება იყოს საუბარი, ამ შემთხვევაში ოდენობას არ აქვს მნიშვნელობა, ზოგადად ასეთი ინიციატივებია საჭირო, რათა გრძელვადიან პერსპექტივაში ეს ორგანიზაციები განვითარდნენ და ასეთ შემთხვევებში უფრო ნაკლებად წამოაძახებენ არასამთავრობოებს, რომ უცხოურ გრანტებზე მუშაობს და მათ ინტერესებს იცავს. აუცილებლად უნდა ვთქვა, რომ არცერთ დონორ ორგანიზაციას, ვისთანაც გვაქვს ურთიერთობა, არასოდეს ჩვენთვის არც პირდაპირ და არც ირიბად არ უთქვამს, რომ ამა თუ იმ საკითხზე ესა და ეს პოზიცია გქონდეთო. ჩვენი პოზიცია, რომელსაც სხვადასხვა საკითხებზე წარვუდგენთ საზოგადოებას, არის ყოველთვის ჩვენს მიერ მოფიქრებული და არცერთი დონორი ამ საქმეში არ ერევა. ამას ვამბობ იმ განწყობების საპასუხოდ, ვინც ორგანიზაციის პოზიციას დონორს მიაწერს ხოლმე. კიდევ ერთხელ ვიმეორებ, მე არ ვიცი სხვა ორგანიზაციებში რა ხდება, მაგრამ ჩვენთან არც ერთ დონორს მსგავსი არაფერი უთქვამს. ორგანიზაციებისთვის შემოწირვის მექანიზმი ახსენეთ, რომელიც თქვენი აზრით პრინციპულია, საქართველოში საკმაოდ ბევრი არასამთავრობოა და შესაძლოა ამ მექანიზმმა „გვერდი აუაროს" იმ ორგანიზაციას, რომელიც ბევრს მუშაობს და კარგ საქმეს აკეთებს იმ მარტივი მიზეზით, რომ საზოგადოებისთვის მისი საქმიანობა არ არის ცნობილი... და თუნდაც სიმბოლური შემოწირულობა, რამდენიმე არასამთავრობოსკენ მიემართოს... კახა კოჟორიძე – ამ იდეას კარგი დამუშავება სჭირდება. შესაძლოა შემოწირულობის რაღაც ნაწილი გადასახადის გადამხდელის არჩევანის მიხედვით განაწილდეს, ნაწილი კი, შესაძლოა შეიქმნას არასამთავრობოების განვითარების ფონდი და იქ წავიდეს და ა.შ. ამ იდეას ნამდვილად ჭირდება დაფიქრება და დამუშავება თქვენი აზრით, რა არის იმის მიზეზი, რომ პერიოდულად იწყება არასამთავრობო ორგანიზაციების მიმართ განწყობების გამოხატვა? კამპანიური ხასიათი აქვს მას თუ მოსახლეობის ნაწილისთვის ჯერ კიდევ არ არის ხელმისაწვდომი თუ რას წარმოადგენს სექტორი, რას საქმიანობს და მხოლოდ ფრაგმენტული წარმოდგენა აქვთ? კახა კოჟორიძე – ერთ–ერთ მიზეზი შეიძლება იყოს ამა თუ იმ საკითხზე ორგანიზაციის პოზიციის საპასუხო კონტრარგუმენტების არქონა, სწორედ ასეთ დროს ამბობენ „ეს ხომ გრანტიჭამიაა, როგორ შეიძლება დავუჯეროთ" და ასე შემდეგ. ვფიქრობ, დისკუსიისას არგუმენტების თავის არიდებისთვის გამოიყენებენ, არადა როცა დისკუსია კონკრეტულ საკითხს ეხება გაქვს მოლოდინი რომ მოისმენ კრიტიკას. არგუმენტირებული კრიტიკა კარგია და ნამდვილად არ ვთვლით, რომ არასამთავრობოების კრიტიკა არ შეიძლება და მხოლოდ ხელისუფლება უნდა გააკრიტიკო. მზად ვართ ობიექტური კრიტიკა მივიღოთ და გავაანალიზოთ. ასეთი რამ თუ იქნება იგი დაგვეხმარება კიდეც. მთლიანობაში ვთვლი, რომ არასამთავრობოების მიმართ გარკვეული განწყობები უფრო სპონტანურია – იფეთქებს ხოლმე და გადაივლის. იყო თუ არა თავისუფალი არასამთავრობო სექტორი წინა ხელისუფლების დროს, აკრიტიკებდნენ თუ არა წინა ხელისუფლებას, რა რეაქციები ჰქონდათ სოლიდურ ორგანიზაციებს 26 მაისის აქციის შემდგომ... ეს ის საკითხებია, რომელიც ექსპრემიერმა ბიძინა ივანიშვილმა ერთ–ერთ ინტერვიუში არასამთავრობოების მიმართ იკითხა... ერთ–ერთი სოლიდური ორგანიზაციის ხელმძღვანელი ხართ, რას ფიქრობთ ამ საკითხებზე? კახა კოჟორიძე – 26 მაისის აქციის შემდგომ საიას პოზიციამ საზოგადოების ნაწილის უკმაყოფილება გამოიწვია. ის რაც მაშინ საიას თავმჯდომარემ თქვა, ახსნა და დაასაბუთა კიდეც. სრული პასუხისმგებლობით შემიძლია განვაცხადო, რომ თუკი ვინმემ რამე თქვა 26 მაისზე ეს თქვა საიამ და ამის დამადასტურებელია ის კვლევა, რომელიც საიას მაშინდელი თავმჯდომარის პირადი მონაწილეობით და ჩვენი თანამშრომლების მონაწილეობით დაიწერა. მსგავსი კვლევა – კრიტიკული და დეტალურად გაანალიზებული არცერთ ორგანიზაციას არ ჰქონია. მაშინდელ პროცესებზე თუ ვისაუბრებ გეტყვით, რომ იურიდიული დახმარების ცენტრის კოორდინატორი ვიყავი და იურისტებთან, ჩემს კოლეგებთან ერთად 26 მაისის ღამე გავატარეთ სასამართლო დარბაზებში და ვიცავდით იმ ადამიანებს, ვინც მაშინ დააკავეს რაც შეგვეძლო ყველაფერს ვაკეთებდით, სხვა საქმეა სასამართლო იზიარებდა თუ არა ჩვენს დასაბუთებას. არამგონია სასამართლო გადაწყვეტილების გამო ეთქვა ბიძინა ივანიშვილს ყოველივე. კიდევ ერთი, ორგანიზაციის პოზიციის გარკვევა ძალიან ადვილია, არსებობს ჩანაწერები, ინტერნეტშიც შეიძლება მათი მოძიება, ამას პირადად ბიძინა ივანიშვილის პასუხად არ ვამბობ, უბრალოდ, ეს საკითხი ეხლა არ დამდგარა, ზოგადად ვამბობ, ვისაც აინტერესებს. მოძიება ადვილია. დაგვისახელეთ სამი ღირებულება, რომელსაც უნდა ეფუძნებოდეს არასამთავრობო ორგანიზაციის საქმიანობა... კახა კოჟორიძე – ობიექტურობა, პრინციპულობა და პროფესიონალიზმი.

12 დეკემბერს, საქართველოს პარლამენტში საზოგადოებრივ ორგანიზაციებსა და პარლამენტს შორის თანამშრომლობის მემორანდუმი გაფორმდა. მემორანდუმს ხელი საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარემ მოაწერა და მას 150–მდე საზოგადოებრივი ორგანიზაციის წარმომადგენელი შეუერთდა. დოკუმენტის შექმნის პროცესსა და მის მნიშვნელობაზე სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტის დირექტორს, ვაჟა სალამაძეს ვესაუბრეთ. ესაუბრა მარიამ პატატიშვილი რას ითვალისწინებს მემორანდუმი, რატომ არის მნიშვნელოვანი? ვაჟა სალამაძე - საქართველოს პარლამენტში ხელმოწერილი დოკუმენტი 10 პუნქტისგან შედგება, მათ შორის გამოვყოფ რამდენიმეს. ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ასპექტი არის პოლიტიკური - ამ თვალსაზრისით მემორანდუმი მნიშვნელოვანია იმდენად, რამდენადაც პირველად საქართველოს ისტორიაში საქართველოს პარლამენტი ფორმალურად საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს აღიარებს დამოუკიდებელ აქტორებად და თანასწორუფლებიან პარტნიორებად. ეს არის ძალიან მნიშვნელოვანი პოლიტიკური ნაბიჯი პარლამენტის მხრიდან. მეორე ასპექტი რომელზეც მინდა ყურადღება გავამახვილო არის სექტორის განვითარების სახელმწიფო ხელშეწყობა. მემორანდუმის პირველივე პარაგრაფი ითვალისწინებს საქართველოში საზოგადოებრივი ორგანიზაციების განვითარების ხელშეწყობის სახელმწიფო კონცეფციის შემუშავებას პარლამეტის მიერ ჩვენთან ერთად, რომელიც შემდეგ უკვე პარლამენტის კონცეფციის სახით იქნება მიღებული. თუ დავუმატებთ ამას იმასაც, რომ მემორანდუმის მეორე მუხლში ჩვენ ვთანხმდებით, რომ პარლამენტი ხელს შეუწყობს საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საარსებო საკანონმდებლო გარემოს გაუმჯობესებას, ეს ერთიან კონტექსტში უკვე ქმნის იმ პოლიტიკურ და საკანონმდებლო გარემოს, რომელშიც ჩვენ შეგვიძლია თავისუფლად ოპერირება და ვიქნებით მაქსიმალურად ეფექტურები.  მნიშვნელოვანი ასპექტია კანონშემოქმედებით პროცესში ჩართვის საკითხი. მემორანდუმის რამოდენიმე პუნქტი ეძღვნება კონკრეტულად პარლამენტის საქმიანობაში ჩართულობას, მათ შორის არის ინფორმაციის დროული ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა, ეფექტური კომუნიკაციის უზრუნველყოფა და კანონშემოქმედებით და საზედამხედველო პროცესებში ჩართულობის პოლიტიკური ინსტრუმენტები.   და ბოლო, რაც მინდა ავღნიშნო, არის პარლამენტის მიერ ჩვენთან დიალოგის ბაზისად საზოგადოებრივი ორგანიზაციების განვითარების ეფექტურობის სტამბოლის პრინციპების აღიარება. საქართველო მესამე ქვეყანაა რომელმა ინდივიადულაურად აღიარა სტამბოლის პრინციპები სამხრეთ კორეისა და ამერიკის შეერთებული შტატების შემდეგ. ბატონო ვაჟა, გვიამბეთ მემორანდუმის შექმნის პროცესზე ვაჟა სალამაძე - რაც შეეხება მემორანდუმის შექმნის პროცესს, გასულ წელს პარლამენტთან შეხვედრაზე მე დავაყენე საკითხი და ვთხოვე პარლამენტის თავმჯდომარეს გაფორმებულიყო დოკუმენტი და შექმნილიყო სამუშაო ჯგუფი.  პარლამენტის თავმჯდომარე ძალიან აქტიურად გამოეხმაურა ამ საკითხს და იყო თხოვნა, რომ ჩვენ შეგვექმნა ეს დოკუმენტი  და დაგვეწყო კონსულტაციები პარლამენტთან. CSI - ს ინიციატივით შეიქმნა დოკუმენტის პირველი დრაფტი, პირველი პროექტი. შემდგომში შეიქმნა სამუშაო ჯგუფი და დოკუმენტმა გადაინაცვლა ეროვნული პლატფორმის საზოგადოებრივი ორგანიზაციების განვითარების  ეფექტურობის ჯგუფთაშორის ქვეჯგუფში. გაზაფხულზე მიღებული დოკუმენტი გაეგზავნა პლატფორმის წევრ და არაწევრ ორგანიზაციებს, მიღებული შენიშვნებისა და პარლამენტთან კონსულტაციების საფუძველზე დოკუმენტმა საბოლოო სახე მიიღო. პროცესი, ჩემი აზრით, იყო ღია, გახსნილი და გამჭვირვალე. 12 დეკემბერს საფუძველი ჩაეყარა ახალ ტრადიციასაც... ვაჟა სალამაძე - საქართველოს პარლამენტში გარდა მემორანდუმზე ხელმოწერის ცერემონიისა, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების წარმომადგენლების პარლამენტის თავმჯდომარესა და დეპუტატებთან შეხვედრაც გაიმართა. სამოქალაქო სექტორის 22 წარმომადგენელი გამოვიდა სიტყვით და კონკრეტული საკითხი წამოწია, დაგვანახა პრობლემა და ასევე პრობლემის გადაჭრის ის გზები, რომლებსაც ესა თუ ის ორგანიზაცია გვათავაზობს.  მემორანდუმით ოფიაციალურად დაწესდა საზოგადოებრივი ორგანიზაციების დღე საქართველოს პარლამენტში. 12 დეკემბრის მსგავსად, ჩვენ ყოველ წელს შევხვდებით პარლამენტს და გავუზიარებთ იმ წუხილებს და ხედვებს, რომლებიც ჩვენ გვაქვს ქვეყანაში მიმდინარე პროცესებთან დაკავშირებით. ცერემონიაზე პარლამენტის თავმჯდომარემ აღნიშნა, რომ დოკუმენტით საზოგადოებრივი ორგანიზაციები საქართველოს პარლამენტის პარტნიორები გახდნენ. როგორ გააგრძელებს პარტნიორობას სამოქალაქო სექტორი საქართველოს პარლამენტთან? ვაჟა სალამაძე - მე ცოტა გამიჭირდება ვილაპარაკო სამოქალაქო საზოგადოების სახელით, მე შემიძლია ვილაპარაკო ჩვენი ორგანიზაციის სახელით. CSI-ს გარკვეულწილად ჰქონდა ლიდერის ფუნქცია ამ პროცესში და ჩვენ ალბათ უნდა გავაგრძელოთ მუშაობა ჩვენს კოლეგებთან, პარტნიორებთან იმისათვის რომ ზოგადად ჩამოყალიბდეს ურთიერთობა პარლამენტსა და ორგანიზაციებს შორის. ერთის მხრივ, პარლამენტის თავმჯდომარემ აღნიშნა რომ კარები ღიაა, მაგრამ ამ ღია კარში საჭიროა შესვლა. შესვლა ნიშნავს იმას, რომ მეორე მხარეს, ჩვენ უნდა გვქონდეს საკმარისი კომპეტენცია, პროფესიონალიზმი იმისათვის რომ დავინახოთ პრობლემები, ჩამოვაყალიბოთ ამ პრობლემის გადაწყვეტის გზები, ანუ შევქმნათ საჯარო პოლიტიკის ალტერნატივები, გარდავსახოთ ეს დოკუმენტები თუ საჭიროა პროგრამებში, თუ საჭიროა საკანონმდებლო დოკუმენტებში, წარვუდგინოთ პარლამენტს და გვქონდეს უნარები იმისა რომ დავიწყოთ ადვოკატირება და ლობირება პრობლემის გადასაწყვეტად, აი ეს არის მომავლის ამოცანა. მე ასე მესმის ეს თანამშრომლობა და ასეც იყო გაგებული პარლამენტის თავმჯდომარის სიტყვა.  და ბოლოს, არის თუ არა დოკუმენტი ღია, არსებობს თუ არა რაიმე კრიტერიუმი და შესაძლებელია თუ არა დღეს, რომ ორგანიზაცია მემორანდუმს მიუერთდეს? ვაჟა სალამაძე - მემორანდუმი არ არის დახურული დოკუმენტი, მასთან მიერთება შეუძლია ნებისმიერ საზოგადოებრივ ორგანიზაციას, ნებისმიერ დროს. მემორანდუმის სრული ტექსტი განთავსებულია სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტის ვებ-გვერზდე - civilin.org, აქვე, ნებისმიერ ორგანიზაციას შეუძლია დოკუმენტზე ონლაინ მიერთება. გასვლა შეუძლია ორივე მხარეს, როგორც პარლამენტს ისე საზოგადოებრივ ორგანიზაციას. თუმცა დოკუმენტი უვადოდ არის დადებული და მისი შეწყვეტა შესაძლებელია მხოლოდ მხარეთა ნებით.

საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ვებპორტალი ვისკონსინის შტატის სენატორ ლინა ტეილორს ესაუბრა ესაუბრა მარიამ პატატიშვილი საქართველოში დღეისათვის 16000 არასამთავრობო ორგანიზაციაა რეგისტრირებული. რეალურად კი მხოლოდ 2000 მათგანი ფუნქციონირებს. რას გვეტყვით ვისკონსინის შტატში ამ კუთხით არსებული სიტუაციის შესახებ? ლინა ტეილორი - ზუსტად ვერ გეტყვით, რამდენი არასამთავრობო ორგანიზაცია მუშაობს ჩვენთან, მაგრამ არასამთავრობო სექტორი არის ჩვენი საზოგადოების მნიშვნელოვანი კომპონენტი. ისინი ეხმარებიან სახელმწიფოს გააკეთოს ის, რისი გაკეთებაც ზოგჯერ მთავრობას არ შეუძლია: შესთავაზოს სხვადასხვა სახის მომსახურება, აწარმოოს საგანმანათლებლო საქმიანობა და ა.შ. როგორ თანამშრომლობს არასამთავრობო სექტორი სახელმწიფოსთან?  ლინა ტეილორი - არასამთავრობო ორგანიზაციები მონაწილეობას იღებენ ხელისუფლების მიერ გამოცხადებულ საგრანტო კონკურსებში და ხდებიან სახელმწიფოს კონტრაქტორები. მაგალითად, ჩვენთან ფუნქციონირებს სოციალური განვითარების კომისია, არასამთავრობო ორგანიზაცია, რომელსაც გაფორმებული აქვს ხელშეკრულება ტრენინგების ჩატარების შესახებ,აწვდიან მოქალაქეებს ინფორმაციას, თუ რა სახის სერვისები ეკუთვნით, მუშაობენ ბავშვთა მოვლის სფეროში.ჩვენ ვუხდით არასამთავარობო ორგანიზაციებს ამ სერვისების მიწოდებისთვის. არასამთავრობოები, თავისი შესაძლებლობებიდან გამომდინარე, იღებენ ასეულობით, ათასეულობით და ზოგჯერ მილიონობით დოლარიან გრანტებს.  რამდენად ახლოსაა არასამთავრობო სექტორი საზოგადოებასთან? აქტიურად არიან თუ არა რიგითი ადამიანები ჩართული მის საქმიანობაში? ლინა ტეილორი - დიახ.არასამთავრობოები მჭიდრო კონტაქტში არიან საზოგადოებასთან,ხშირად უფრო მეტადაც ვიდრემთავრობა; აქვთ ყოველდღიური ურთიერთობა ხალხთან, რათა დარწმუნდნენ, რომ პრობლემები, რაც ხალხს აწუხებს, არ რჩება რეაგირების გარეშე.   თქვენ შეხვედრა გქონდათ არასამთავრობო ორგანიზაციებთან, მიიღეთ ინფორმაცია სექტორის საქმიანობის შესახებ. რა რჩევებს მისცემდით მათ და რა გამოცდილება შეიძლება გაიზიაროთ მათგან? ლინა ტეილორი – მე ვურჩევდი მათ ყოფილიყვნენ უფრო მეტად ჩართულები პარლამენტის საქმიანობაში, იყვნენ უფრო მეტად სასარგებლო. აჩვენონ, რომ შეუძლიათ კარგი სერვისების შეთავაზება, რაც დაეხმარება პარლამენტს ხალხთან ურთიერთობაში. და რაც მთავარია, არასამთავრობოებმა ერთმანეთთან უნდა ითანამშრომლონ, რადგანაც ერთი ორგანიზაცია ვერასოდეს იქნება ისე ძლიერი, როგორც ჯგუფი ორგანიზაციებისა.  ძალიან საინტერესო იყო ახალგაზრდულ პარლამენტთან შეხვედრა. ვისკონსინში არ გვაქვს ახალგაზრდული პარლამენტი. ძალიან სასიამოვნო იყო ამ ახალგაზრდებთან შეხვედრა, ამდენი ახალგაზრდა ქალის ნახვა მათ რიგებში. აღვფრთოვანდი მათი მუშაობით, იმ შედეგებით, რასაც მიაღწიეს. ვურჩევდი მათ ემუშავათ პარლამენტში მოხალისეობრივ საწყისებზე. ამით ისინი გახდებიან მაკავშირებელი რგოლი ხალხსა და ხელისუფლებას შორის, უფრო გამჭვირვალე და ღია გახდება მთავრობის საქმიანობა. ადამიანებს ექნებათ მეტი საშუალება მიაწვდინონ ხმა თავისი პრობლემების შესახებ და მიიღონ პასუხიც. ვურჩევდი, ჩემს მსგავსად ქართველი პარლამენტარებიც მოეწვიათ და ესაუბრათ მათთან.  გაგვიზიარეთ თქვენი გამოცდილება, როგორ თანამშრომლობს თქვენი ოფისი არასამთავრობო სექტორთან? რამდენად მაღალია ნდობის ხარისხი? ლინა ტეილორი  - ჩვენ უკვე დიდი ხანია ვთანამშრომლობთ და შესაბამისად ნდობის ხარისხი ძალიან მაღალია. მაგრამ ზოგიერთი არასამთავრობოს მიმართ ის ნაკლებია, რადგან საზოგადოებას არ სთავაზობენ სათანადო სერვისებს ან არ აქვთ ამის დამადასტურებელი დოკუმენტაცია. აქედან გამომდინარე, ჩნდება ეჭვი მათი არაკეთილსინდისიერების შესახებ. საქართველოში არასამთავრობო ორგანიზაციებს სწორედ ამის შესახებ ვესაუბრე: იმისათვის, რომ მოიპოვონ ნდობა, ძალიან მნიშვნელოვანია, კარგად შეასრულონ თავისი სამუშაო და აჩვენონ, რა შედეგი მიიღეს.  როგორ იყენებთ ელექტრონულ მედიას საზოგადოებასთან, ამომრჩევლებთან ურთიერთობისთვის?  ლინა ტეილორი – ელექტრონულ მედიას აქვს განუზომლად დიდი როლი ჩემს საქმიანობაში: ელ–ფოსტა, ფეისბუქი, ტვიტერი.. მე ვერ შევძლებდი ჩემი საქმიანობის წარმართვას, რომ არა ტექნოლოგიები. მე მყავს 116000 ამომრჩეველი. მათთან ინდივიდუალური შეხვედრა რომ მიწევდეს, რასაკვირველია, ეს წაიღებდა ძალიან დიდ დროს და მაინც ვერ შევხვდებოდი ყველა მათგანს. მაგრამ ტვიტერის, ფეისბუქის ან ელ–ფოსტის საშუალებით მე შემიძლია დავუკავშირდე ბევრ ადამიანს და მივაწოდო ინფორმაცია სხვადასხვა საკითხებზე. მოვუწოდებ თქვენი პარლამენტის წევრებს იმოქმედონ იგივენაირად. შესაძლებელია მოკლე ტექსტური შეტყობინებების გაგზავნაც. ყოველთვის იქნებიან ადამიანები, რომლებთანაც უშუალო კონტაქტი დაგჭირდებათ, მაგრამ გაცილებით მეტს დაუკავშირდებით ტექნოლოგიების გამოყენებით.

საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ვებპორტალი ესაუბრა გაზეთ „ბათუმელების" რედაქტორს ეთერ თურაძეს. ესაუბრა ლალი შალვაშვილი როგორ შეაფასებდით საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საქმიანობას? მედიას გარკვეული სიახლოვე აქვს სექტორთან, ამიტომ განსაკუთრებით საინტერესოა მედიის წარმომადგენლის შეფასება.... როგორ მოჩანს სექტორი გარედან? ეთერ თურაძე – კონკრეტული მაგალითით ვიმჯელებ, თუ როგორ ხედავს კონკრეტული მედია ორგანიზაცია და მე, როგორც ერთი ჟურნალისტი, ამ სექტორის როლს და როგორია ჩვენი დამოკიდებულება. ვფიქრობ, ჩვენთვის – ჟურნალისტებისთვის მნიშვნელოვანი დასაყრდენია არასამთავრობო სექტორი, განსაკუთრებით ჩვენი საქმიანობის იმ ნაწილში, როდესაც გვჭირდება კომპეტენტური ადამიანების მოსაზრებები. ისინი არიან მიუკერძოებლები სხვა ექსპერტებისგან განსხვავებით, ეს ადამიანები ინფორმირებულნი არიან და მათთან არ არის საჭირო იმის განმარტება, თუ რა მნიშვნელობა აქვს ამა თუ იმ საკითხის შეფასებას, კომენტარს. რაც შეეხება კონკრეტულ ჩვენ მედია საშუალებას, უფრო ღრმა მხარდაჭერაც გვაქვს, მაგალითად საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია წლების განმავლობაში გვიწევდა სამართლებრივ დახმარებას, კონსულტაციას, წარმოგვადგენდა სასამართლოებში, მაშინ როცა მოსაკრებლის თანხაც არ გვქონდა და არ გვქონდა შესაძლებლობა რომ ადვოკატი დაგვექირავებინა. თანამშრომლობა დღესაც გრძელდება. აქედან გამომდინარე ჩემთვის, როგორც მედიის წარმომადგენლისთვის, ჟურნალისტისთვის ეს სექტორი მნიშვნელოვანია. რა თქმა უნდა, სხვა მხრიდანაც ვხედავ მის მნიშვნელობას საზოგადოების განვითარების მიმართულებით, ამ კუთხით სექტორი ძალიან მნიშვნელოვანია, რომელსაც, ჩემი აზრით, ასევე სჭირდება განვითარება. თქვენ ახსენეთ, რომ სექტორსაც სჭირდება განვითარება, რას გულისხმობთ? თქვენ ისაუბრეთ კონკრეტულ მედიასაშუალებასა და სექტორს შორის არსებულ დამოკიდებულებაზე, ძირითადად დადებით კონტექსტში, მოდით ვისაუბროთ რა პრობლემებს ხედავთ სექტორის საქმიანობაში და როგორ უნდა განვითარდეს... ეთერ თურაძე –ერთ–ერთი გამოწვევა, რომელიც საზოგადოებრივი სექტორის წინაშე დადგება ესაა საზოგადოების მხრიდან გარკვეული ტენდენციაა, მე ვხედავ, რომ სექტორის მიმართულებით უფრო მეტი კრიტიკა წამოვიდა ბოლო პერიოდში, ვიდრე მანამდე იყო. უფრო სწორი იქნება რომ ვთქვათ იგი პერიოდულად აქტიურდება. თუ ისევ რეგიონის მაგალითზე ვიმსჯელებთ ამის მაგალითი სულ ახლახანს გვქონდა ბათუმში – დიდი ტალღა იყო არასამთავრობო სექტორის კრიტიკის. ამ საკითხზე მედია აქტიურად მუშაობდა. მოხდა ჯგუფის გამოცხადება მოღალტეებად. ამაზე ლექსიც გამოქვეყნდა, სათაურით „გოგოებო და ბიჭებო არასამთავრობო სექტორიდან", რომელშიც უწოდებდნენ უცხო, ფულზე გაყიდულ ადამიანებს, რომლებიც ებრძვიან ეროვნულ ინტერესებს, ტრადიციებს და ასე შემდეგ. ჩემი აზრით, პრობლემაა ის, რომ სექტორმა ვერ მოახერხა თავისი ნამდვილი მიზნების და დანიშნულების არსის მიტანა საზოგადოებამდე, ის არ არის ბოლომდე ღია და გარკვეული ჩაკეტილი წრე არსებობს, ვინც იცის სექტორის შესახებ, მე ასე ვხედავ. ანუ კავშირი არასამთავრობო სექტორსა და საზოგადოებას შორის არ არის ძლიერი, სუსტია. ამ რეგიონში არის შემთხვევები, როცა გამოკითხვისას შესაძლოა რომელიმე პოლიტიკოსზე თქვან, რომ იგი არასამთავრობო სექტორის წარმომადგენელია. არიან სექტორიდან ადამიანები, ვისაც საზოგადოება იცნობს, მაგრამ ნაკლებად არის ცნობილი ის ორგანიზაციები, რომელშიც ისინი მუშაობენ ან ხელმძღვანელობენ. მე მგონია რომ ეს სექტორის პრობლემაა და უფრო მეტი ძალისხმევა დასჭირდებათ, რომ უფრო მეტმა ადამიანმა გაიგოს მათი მიზნები. თქვენი აზრის რა არის მიზეზი, რომლის გამოც სექტორი ვერ ახარხებს თავისი მიზნის ხალხამდე მიტანას? ეთერ თურაძე – ამის მიზეზი ბევრი რამ შეიძლება იყოს, მაგალითად ადამიანური რესურსების ნაკლებობა. ისევ რეგიონის მაგალითით თუ ვისაუბრებთ, დიდი ორგანიზაციებისგან განსხვავებით რეგიონის ორგანიზაციებში რესურსების თვალსაზრისით სხვა მდგომარეობაა, აქ მცირეკონტიგენტიანი ორგანიზაციები. თქვენ აჭარაში მომუშავე ორგანიზაციები გაქვთ მხედველობაში, თუ ბათუმის ორგანიზაციებს გულისხმობთ? ეთერ თურაძე – ბათუმის იქით საკმაოდ მწირია არასამთავრობო სექტორი, აჭარას ვგულისხმობ როცა მწირ რესურსზე ვსაუბრობ. ალბათ მათ არ ჰყოფნით რესურსები – არც ფინანსური და არც ადამიანური, და ალბათ, მათ მიერ კონკრეტულ აქტივობებთან დაკავშირებული ვალდებულებები იმდენად მასშტაბურია და ძნელია, რომ ისინი ვეღარ ახერხებენ, რომ საზოგადოებას მიზნები გააცნონ. ჰყავთ კონკრეტული სამუშაო ჯგუფი, ვისთანაც მუშაობენ და სხვა ადამიანებთან, ჯგუფებთან მუშაობას ვერ ახერხებენ. ვიცი რომ ძალიან ბევრს მუშაობენ და დატვირთული სამუშაო გრაფიკი აქვთ, მაგრამ მიუხედავად ამისა ნაკლებად არიან ცნობილნი საზოგადოებაში. მეორე მხრივ, მიზეზი შეიძლება იყოს ის, რომ პოსტსაბჭოთა ქვეყანა ვართ და არასამთავრობო სექტორის არსი საზოგადოებისთვის ახალია. 20 წელი, ალბათ, არ არის საკმარისი, რომ ადამიანებმა გაიგონ კარგად ამა თუ იმ სექტორს რა მნიშვნელობა შეიძლება ჰქონდეს, შესაძლოა ზოგადი განათლების პრობლემაც არის. ანუ თვლით, რომ ეს ორმხრივი პრობლემა შეიძლება იყოს: საზოგადოებისაც და სექტორისაც? ეთერ თურაძე – მე ესე ვხედავ, თუმცა მგონია, რომ პირველი ნაბიჯი არასამთავრობო სექტორმა უნდა გადადგას იმ ბარიერის მოსაშლელად, რომელიც საზოგადოებასა და სექტორს ჰყოფს. რეგიონის მაგალითზე თუ ვისაუბრებთ, თქვენი დაკვირვებით როგორია ტენდენცია – იკლო თუ იმატა არასამთავრობო ორგანიზაციებმა, გააქტიურდნენ თუ პირიქით... ეთერ თურაძე – სტატისტიკურად ბევრი არასამთავრობო ორგანიზაციაა, მაგრამ რეგიონში აქტიური, პროცესებში ჩართული 7–8 ორგანიზაციაა. ახლა რამდენიმე ორგანიზაცია გაჩნდა, რომელიც აქტიურობს, ერთი–ორი ახალგაზრდული ორგანიზაციაც შეიქმნა, მაგრამ მათი აქტივობა მხოლოდ ორგანიზაციის შექმნის განაცხადით შემოიფარგლა ჯერჯერობით. ის ორგანიზაციები, რომლებიც წლების წინ მუშაობდნენ, ისევ აგრძელებენ მუშაობას, ვერც იმას ვიტყვი, რომ მათი მუშაობის ხარისხი გაიზარდა ან შემცირდა, იგივე დონეზე არიან, როგორც წინა ხელისუფლების პირობებში. მაგრამ თუ გავიხსენებთ ასლან აბაშიძის პერიოდს, მასთან შედარებით მნიშვნელოვნად გაუმჯობესდა ამ სექტორის წარმომადგენლობა რეგიონში. თქვენ ახსენებთ, რომ 20 წელი საკმარისი არ არის, რომ მოსახლეობას კარგად გაეგო სექტორის არსი და სექტორი პროექტების ფარგლებში კონკრეტულ ჯგუფებთან მუშაობს, ვისთანაც მუშაობენ იმ ადამიანებს ხომ აქვთ ინფორმაცია სექტორის შესახებ, ისინი რატომ არ ქმნიან თავად არასამთავრობო ორგანიზაციებს... ეს ხომ არის ერთგვარი გზა, საშუალება რომ დაიწყო ადვოკატირების ან მონიტორინგის კამპანია და თანაც უფრო უკეთ გააკეთო, ვიდრე ერთმა ადამიანმა... ეთერ თურაძე –ადამიანს, რომელმაც ისარგებლა იმ სიკეთით, რასაც არასამთავრობო სექტორი ჰქვია, შეიძლება გაუჩნდეს სურვილი დაეხმაროს სხვა ადამიანებს, მაგრამ ამას სჭირდება სათანადო ცოდნა, გამოცდილება, იგივე ფინანსების მოძიების უნარები. სხვათა შორის, როცა ახლახანს არასამთავრობო სექტორის წინააღმდეგ ტალღა წამოვიდა, გვინდოდა რომ მიგვეწოდებინა მკითხველისთვის სექტორის შესახებ ინფორმაცია და ჩავწერეთ არასამთავრობო სექტორის ერთ–ერთი პირველი წარმომადგენელი დავით ზურაბიშვილი, რომელმაც აღნიშნა, რომ ადამიანს უნდა ჰქონდეს გარკვეული უნარ–ჩვევები რომ მიიღოს არასამთავრობო სექტორის საქმიანობაში მონაწილეობა. ეს შეიძლება ისწავლო. მარტო სურვილი არ კმარა, ანუ ამას სჭირდება გარკვეული უნარ ჩვევები. ამას ან სწავლობ გარკვეულ ორგანიზაციებში რიგითი მოხალისის სტატუსით და იწყებ ჩამოყალიბება–განვითარებას, ან ძალიან ნიჭიერი ხარ და დამოუკიდებლად ახარხებ ყოველივეს. ადამიანები, ვინც სექტორის სერვისით სარგებლობენ, რეგიონის მაგალითზე თუ ვიმსჯელებთ, გარკვეულწილად სხვადასხვა მიმართულებით დათრგუნული ადამიანები არიან. ავიღოთ მაგალითად დემოკრატიის ინსტიტუტი, რომელიც არასრულწლოვანი პატიმრების უფლებებზე მუშაობს, ძალიან ძნელი იქნება, ალბათ, რომ ეს ბენეფიციარები ისე გათავისუფლდნენ თავისი პრობლემებით, რომ მერე შეძლონ სხვების დახმარებაზე ფიქრი ან დაეხმარონ სხვებს. საიას შემთხვევაშიც ასეა – როცა მიდიხარ სულ რიგი დგას ადამიამნების, მათ ფინანსები რომ ჰქონდეს კერძო ადვოკატს მიაკითხავდნენ. აქედან გამომდინარე, როცა ადამიანი პრობლემებით არის დატვირთული, მეორე ადამიანზე ფიქრის დაწყება უჭირს. თუმცა საზოგადოებრივი აქტივობის საკითხი შეიძლება ჩვენი ქვეყნის კულტურის ნაწილიც იყოს, ანუ გვაქვს თუ არა საზოგადოებრივი აქტივობის კულტურა, ჩემი აზრით, ამის დეფიციტი გვაქვს. გარდა ამისა, გადავხედოთ შემოწირულობებს, არასამთავრობო სექტორი ძირითდად ფინანსდება უცხოური დონორი ორგანიზაციებისგან. არ მახსენდება არცერთი შემთხვევა, როცა ვინმემ შესწირა არასამთავრობო ორგანიზაციას თანხა, ან გარკვეული აქტივობებისას გვერდით დაუდგა, ეს ალბათ, კულტურის მაჩვენებელია, რომელიც ასევე საჭიროებს დახვეწას. თქვენი აზრით, ახდენს გავლენას საზოგადოებაზე არასამთავრობო სექტორი? საზოგადოებასა და სექტორს შორის ურთიერთობა არც ისე მყარია, მეორე მხრივ, მედიის გავლით სექტორის მოსაზრებები, შეხედულებები მიდის საზოგადოებამდე, როგორ შეიძლება ყოველივე შეფასდეს? ეთერ თურაძე – მგონია, რომ მაინც აქვს გავლენა საზოგადოებაზე, რადგან ამ სექტორში დასაქმებული ადამიანები მაინც ახერხებენ შექმნან საზოგადოებრივი აზრი. საზოგადოებრივ აზრს ჩვენ და სხვა ქვეყნებშიც, ალბათ კონკრეტული ადამიანები ქმნიან, მით უმეტეს, ჩვენი ტიპის ქვეყნებში, სადაც დემოკრატია განვითარებადია. ამიტომაც მგონია, რომ სექტორში მომუშავე ადამიანები საზოგადოებრივ აზრს ქმნიან, მათ მეტნაკლებად ანგარიშს უწევს ხელისუფლება, რომელიც, ჩემი აზრით, საზოგადოებრივი აზრის ძირითადი გენერატორია, მაგრამ მას არ შეუძლიად სრულად იგნორირება გაუწიოს ამ სექტორის მოსაზრებებს. მაგალითად ბიძინა ივანიშვილს ჰქონდა რეაქციები არასამთავრობო სექტორის კრიტიკულ მოსაზრებებზე. მეორე საკითხია ითვალისწინებენ თუ არა პოლიტიკოსები ან იზიარებენ მათ საქმიანობაში სექტორის მოსაზრებებს. მე მგონია, რომ სექტორის წარმომადგენლები ქმნიან საზოგადოებრივ აზრს, ისინი ხშირად ჩანან მედიაში. ყველამ ვიცით, რომ მედია დიდწილად განაპირობებს საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებას, მედიაში ხშირად გამოჩენა განაპირობებს პოპულარობას და ამდენად მათი აზრი მიდის საზოგადოებამდე, თუმცა მოსაზრებები შეიძლება გაიზიარონ ან არა. ჩვენი საზოგადოება არ არის ის საზოგადოება, რომელიც აკონტროლებს ხელისუფლებას, რომელიც ქმნის საზოგადოებრივ აზრს, ის ძირითადად იმართება გარკვეული ჯგუფების მიერ შექმნილი საზოგადოებრივი აზრისგან ან იზიარებს მას. მგონია რომ ასეთი ერთ–ერთი სეგმენტი არასამთავრობო სექტორიც არის. ახლა ახსენეთ ხელისუფლებასა და არასამთავრობო სექტორს შორის ურთიერთობა, თქვენი აზრით, რაიმე ცვლილებას ხედავთ ურთიერთობებში? ეთერ თურაძე – კონკრეტული მაგალითებით შეიძლება განვიხილოთ ეს საკითხი. გვახსოვს სახალხო დამცველის არჩევნები, როცა არასამთავრობო სექტორს უთხრეს, რომ შეეძლოთ წამოეყენებინათ კანდიდატურა და ეს იყო პირველი ტესტი გაიზიარებდა ხელისუფლება სექტორის შეთავაზებას თუ არა, ეს შეთავაზება ჩავარდა. ამავე დროს გვახსოვს, რომ ცესკოს თავმჯდომარე სექტორიდან იქნა წარდგენილი და ის დამტკიცდა თანამდებობაზე. ასევე ორგანიზაცია „იდენტობას" ინციატივას თუ გავიხსენებთ თავშესაფრის შესახებ, როცა გარკვეული პრობლემები შეიქმნა, შემდეგ სექტორი გამოვიდა ინიციატივით და თბილისის მერიამ გამოთქვა მზადყოფნა ამ მიმართულებით დაუჭიროს მხარი. თითქმის არ მახსენდება წინა ხელისუფლების დროს რაიმე ისეთი მნიშვნელოვანი შემთხვევა, როცა სექტორი ანგარიშგასაწევი ძალა იყო, მახსოვს კრიტიკულად გამოდიოდნენ მათ მიმართ. მგონია რომ ცვლილება არის პოზიტიური ამ მიმართულებით, თუმცა არ ვფიქრობ, რომ სექტორი ამაზე უნდა შეჩერდეს. თქვენი აზრით, რატომ მიდიან თანამდებობის პირები ხელისუფლებიდან სამოქალაქო სექტორში? ეთერ თურაძე – წინა ხელისუფლების წარმომადგენლებს ძალიან დიდი გამოცდილება აქვთ არასამთავრობო სექტორში მუშაობის, მათ ძალიან კარგად იციან ამ სექტორის ეფექტურობა, გავლენა, შესაძლებლობა, მგონია რომ სწორედ ამიტომ წავიდნენ ამ სექტორში, თან მათ აღარ სჭირდებათ ახალი უნარ–ჩვევების შეძენა. ყოფილი თუ ახლანდელი ხელისუფლების წარმომადგენლები იმიტომ დაბრუნდნენ ბიზნესში თუ არასამთავრობო სექტორში, რომ, ალბათ, ჩემი აზრით, მათ კარგად იციან ეს არის მოკლე გზა, ხელისუფლებაში დასაბრუნებლად. რაც შეეხება ბიძინა ივანიშვილის განცხადებას, მის არსს ვერ ვხდები და მას, ალბათ მომავალი აჩვენებს.